دین در دوران غیبت

یکی از سنت های مهم الهی است که در تمام دوران زندگی بشر به شیوه های گوناگونی انجام می گیرد تا میزان پای بند افراد به اصول و احکام دینی مشخص شود، امتحان الهی است. غیبت امام مهدی(عج) نیز که به طور حتم یکی از حکمت های الهی است، به منظور امتحان کردن مردم در امر دینداری می باشد. در روایات زیادی تصریح شده است که پایبندی به عقاید و حفظ ایمان در دوره غیبت به علت ویژگی های این دوره بسیار دشوار است. بنابراین یکی از هشدارهای مهم و تأکیدهای مکرر در خصوص عصر غیبت، مراقبت از دین و ارزش های دینی است. در روایتی از امام موسی کاظم علیه السلام چنین آمده است: «وقتی پنجمین فرزند از فرزندان من غایب شد، در مورد دین خود بسیار مراقب باشید؛ مبادا کسی شما را از دین تان جدا کند.» ¹

امام صادق علیه السلام نیز در اشاره به سختی دینداری و حفظ ایمان در زمان غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف فرموده است: «صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف دوران غیبتی در پیش دارند که در آن حفظ دین کردن، همانند شاخه پرخار درخت قتاد را با دست تراشیدن است ... چه کسی می تواند چنین کاری را با دست خود انجام دهد. بنابراین بندگان خدا باید در دوران غیبت حجت الهی تقوا را پیشه خود سازند و دین خدا را رها نسازند.» ²

آنچه از این دسته روایات بر می آید، گویای آن است که شرایط در دوره غیبت به گونه ای می شود که دینداری و پایبندی به ارزش های انسانی و اخلاقی بسیار مشکل خواهد بود؛ با این حال، گروه های بسیاری با وجود همه این سختی ها لحظه ای از دین خود دست بر نخواهند داشت و با تمام وجود به حفظ ارزش ها و احکام الهی که تضمین کننده سعادت دنیا و آخرت انسان است، پافشاری خواهند کرد.

ریشه تمام گرفتاری های مردم در دوران غیبت به عدم دسترسی به امام معصوم علیه السلام بر می گردد. بنابراین مهم ترین وظیفه منتظران دعا برای فرج امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ زیرابا ظهور آن حضرت مشکلات برطرف شده و موانع موجود بر سر راه تکامل انسان ها تا حدود زیادی برطرف خواهد شد. گرفتاری های دوره غیبت و برکات حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در دعای افتتاح وارد شده است، آنجا که می خوانیم: «اللهم انا نشکوا الیک فقد نبینا صلواتک علیه و آله و غیبه ولینا و کثره عدونا ...؛ پروردگارا به تو شکایت می کنیم و از نبود پیامبرمان و از غیبت ولی مان و از فزونی دشمنانمان ... .» در بخش دیگری از این دعا می خوانیم: «پروردگارا! درود بفرست بر ولی امرت حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف که چشم امید همگان به دوست و عادلی است که جهانیان در انتظار اویند. خداوندا! در روی زمین به او تمکن بخش و او را گرامی ساز و به وسیله او عزیز و گرامی بودن را به بندگانت ارزانی دار ... به وسیله او دین و سنت پیامبرت را پیروزی بخش. خداوندا! ما مشتاق آن دولت کریمه هستیم که به وسیله آن اسلام را عزیز ساخته اهل نفاق را خوار و ذلیل خواهی نمود ... .»

آنچه از عبارت های این دعای شریف بر می آید، این است که دشمنان در غیبت امام عجل الله تعالی فرجه الشریف با انواع دسیسه ها و تهاجمات در مسیر هدایت مردم موانع ایجاد می کنند و دینداران واقعی را با انواع توطئه های فکر و فرهنگی و اعتقادی دچار مشکل می سازند.

پیدایش فتنه های فکری و اعتقادی نیز یکی از خطرناک ترین وقایع دوران غیبت است که بسیاری از افراد پی تقوا در این دوره با اهداف دنیا پرستانه ای که دارند، گروه هایی از مردم را با ایجاد برخی مسلک های غلط و منحرف از مسیر صحیح مکتب اهل بیت علیهم السلام دور می سازند و این کار، موجب تفرقه و بهم خوردن صفوف متحد توده های مردم می شود و رواج مرام ها و مسلک های نادرست، در نهایت به تشتت دینی و در مواردی به افتادن زمام امور دین مردم به دست افراد ناصالح منجر می گردد. در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: «در زمان غیبت، مردمان را می نگری که به پیروی از عقاید و بافته های ذهنی یکدیگر و به پیروی از افراد بد کردار می پردازند و در اعمال و رفتارشان از آنان تبعیت می کنند و راه مستقیم و مسلک صحیح شریعت اسلام بی رهرو شده است.» ³

زرق و برق دنیا نیز یکی دیگر از گرفتاری های مردم در این دوران است. تعداد زیادی از مردم به جهت کوتاهی کردن در انجام وظایف مربوط به دوره غیبت و دسیسه های پی در پی دشمنان، اندک اندک از ارزش های دینی و فضایل اخلاقی و انسانی فاصله می گیرند و در لذات مادی و زینت های دنیوی غرق می شوند و تقریباً تمام کارهای ناپسند را که از دید تعالیم شریعت ممنوع دانسته شده است، انجام می دهند. در حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: «زمانی بر امت من می آید که در آن زمان، دل های آنها پلید و آلوده شده و در مقابل ظاهرشان به طمع دنیا آراسته می گردد؛ به آنچه در پیشگاه خداوند است دل نمی بندد، کار آنان ریا و تظاهر است، خوف از خدا در دل آنان راه نمی یابد ... خداوند دعاهای آنان را مستجاب نمی کند.» ⁴

این دسته از روایات که از سختی ها و نابسامانی های دوران غیبت سخن به میان می آورند، انگیزه ای جز ایجاد انگیزه بیشتر برای پایبندی به احکام و هشدار نسبت به حل نشدن در وقایع این کار را ندارند. در مقابل، در برخی دیگر از روایات که از مؤمنان دوران سخت غیبت سخن به میان آمده است، آنها را با اوصاف بسیار نیکویی توصیف کرده است. در حدیثی از جمله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می خوانیم: «هر یک از آنان (مؤمنان واقعی دوره غیبت) اعتقاد و دین خویش را با هر سختی حفظ می کنند؛ چنان که گویی درختان خار مغیلان را در شب تاریک با دست پوست می کنند یا آتش پر دوام را با دست نگاه می دارند.» ⁵

امام سجاد علیه السلام نیز در توصیف مؤمنان عصر غیبت چنین فرموده است: «مردم زمان غیبت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف که به امامت آن حضرت پای بندند و همواره در حال انتظار ظهور به سر می برند، از مردم همه زمانها برترند؛ زیرا خدا چنان درک و فهم و نیروی تشخیص آنان را قوت می بخشد که غیبت نزد آنان همانند زمان ظهور باشد... آنان به حق اخلاص ورزانند... .» ⁶

امام صادق علیه السلام نیز در ابن باره فرموده است: «پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند: یاعلی ! بزرگ ترین مردمان در ایمان و یقین کسانی هستند که در آخر الزمان زندگی می کنند؛ آنها پیامبرشان را ندیده اند و امامشان در غیبت به سر می برد، با این همه آنان از روی علوم و معارف و کتاب هایی که در اختیار دارند، ایمان آورده و در ایمان خود پایداری می ورزند... .» ⁷

بنابراین یکی از راه های مهم در امان ماندن از فتنه های آخر الزمان، عمل به وظایف دینی و وظایف و مسئولیت های مربوط به دوران غیبت است؛ وظایفی همچون: تلاش برای شناخت بیشتر امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف، خودسازی و تهذیب نفس، انتظار فرج امام زمان(عج)، سعی و تلاش در اصلاح وضع جامعه، حفظ و تحکیم پیوند معنوی با امام عصر(عج)، پیروی از نائبان امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و ... .

پی نوشت ها:

1.اصول کافی ، ج 1، صص 6 33 و 335

2. همان.

3. کتاب الغیبه، ص 104

4. بحارالانوار، ج 52، ص 190.

5. همان،ص256

6. کمال الدین، ج 1، ص 320

7. بحارالانوار، ج 52، ص 125