حوزه و دانشگاه، کدام وحدت؟

(به مناسبت 27 آذر: روز وحدت حوزه و دانشگاه)

دانشگاه ما، مدرسه فیضیه را خراب نکنید!

در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، نظام طاغوت به منظور مقابله با نهاد حوزه‏ی علمیه، در صدد تأسیس دانشگاهی با نام دانشگاه اسلامی برآمد، که این عمل موجب عکس العمل علما و روحانیان گردید. در همین راستا نیز امام خمینی در خصوص فرهنگ و دانشگاه به خصوص دانشگاه اسلامی در اوایل دهه چهل به ارائه نظرات و دیدگاه‏های خود پرداختند. امام خمینی در اولین سخنرانی خود در 26 فروردین 1343که به دنبال آزادی از زندان و در جریان مجلس آزادی ایشان در مسجد اعظم قم ایراد نمود، راجع به تأسیس دانشگاه اسلامی چنین فرمود:

«می خواهند آقایان دانشگاه اسلامی تأسیس کنند. شنیده ام چندین میلیون هم بودجه برایش درست کرده اند. شما اگر برای اسلام دلسوز هستید خوب این دانشگاه ما (مدرسه فیضیه ی قم) آن‏جاست، چرا خرابش می‏کنید؟ اگر شما واقعا متوجه بودید که اسلام لازم است بودنش، احکام اسلام باید باقی باشد، علمای اسلام باید باقی باشند، ما به خیر شما هیچ امیدی نداریم، شر نرسانید.» (1)

در جامعه اسلامی، اسلامی کردن دانشگاه تحصیل حاصل است!

گروهی معتقدند که در جامعه اسلامی سخن از اسلامی کردن دانشگاه جایگاهی ندارد به جهت اینکه وقتی جامعه‏ای دارای حکومت اسلامی است و مردم آن مسلمان هستند، دانشگاه خود به خود اسلامی است چون اساتید، دانشجویان، کارمندان و... مسلمان هستند. به دیگر سخن زمانی که جامعه ای اسلامی شد، همه‏ی نهادها، سازمانها  و مؤسسات آن اسلامی است پس اسلامی کردن دانشگاه تحصیل حاصل است. (2)

در این بین اصولی بر دانشگاه اسلامی حاکم است که باید در متن دانشگاه‏ها رعایت شود:

1.دانشگاه اسلامی ، دانشگاهی است که در آن بینش توحیدی بر تمامی شئون دانشگاه و تفکر دانشگاهیان حاکمیت دارد و علم آموزی به منزله ی یک عبادت در جهت ایجاد و تقویت این نگرش ایفای نقش می کند.

2.دانشگاه اسلامی دانشگاهی است که در آن، محیطی سرشار از معنویت و مکارم اخلاق به منظور رشد و تعالی فردی و تربیت صحیح و تزکیه و تعلیم نفوس ایجاد می شود و حیات و شخصیت معنوی و اخلاقی افراد اعتلا می یابد.

3.دانشگاه اسلامی دانشگاهی است که در آن، افراد در پرتو معارف اسلامی با احساس تعهد و مسئولیت نسبت به رشد و تعالی جامعه و تحقق اهداف و ارزش های اسلامی در فعالیت های اجتماعی مشارکت می جویند. (3)

چرا نظام اسلامی در اسلامیت تنها و مظلوم باقی مانده؟

عدم آشنایی دانشجویان با حوادث تاریخ اسلام، تاریخ انقلاب و تاریخ شیعه، می‏تواند سبب ساز هجوم فرهنگی و شبیخون فرهنگی غرب گردد و زمینه‏های وداع با ارزش های انقلاب اسلامی را در ذهن و دل دانشجو فراهم آورد.

اعتقاد به جامعیت دین؛ اعتقاد به وجود حقوق اسلامی، علوم سیاسی، روانشناسی و جامعه شناسی اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، هنر اسلامی، معماری اسلامی، انسان شناسی اسلامی، اقتصاد اسلامی، اخلاق و تربیت اسلامی و ده‏ها رشته اسلامی دیگر نظیر منطق اسلامی، اصول فقه و... را به دنبال دارد.

عدم باور نسبت به وجود رشته های اسلامی، عملا موجب تصویب رشته های تحصیلی و توسعه سیستم غربی در دانشگاه می گردند. آن‏چه تا امروز سبب شده است که عملا دین در حوزه های تفکری که قلمرو کاری دانشگاه ها شده است عقیم بماند و از دین به ظاهر آن تعبیر شود و از عالم دینی توقع فقط تهذیب و اخلاق برود، نه تعلیم به علاوه‏ی تهذیب، یکی از رهآوردهای عدم دقت و باریک بینی در مرز مشترک متخصص بی دین و دیندار غیر متخصص است. امروزه متخصصان  متدین نه اندکند و نه به دور از فضای اداره‏ی نظام، ولی واقعیت آن است که نظام اسلامی همچنان در اسلامیت مظلوم و تنها باقی مانده است، حتی اگر بگوییم واقعا در تخصص تجربی نیز تخصص واقعی وجود ندارد و مدرک جای تخصص را گرفته است.

برای اسلامی شدن دانشگاه، وحدت حوزه و دانشگاه لازم است

اسلامی شدن علوم و دانشگاهها حرفی جدیدی نیست و تنها به کشور ایران اختصاص ندارد. هنوز تلقی واحدی از دانشگاه اسلامی وجود ندارد و تا زمانی که این اتفاق نیفتد به سختی می توان، دانشگاه را اسلامی کرد. در ایران به دلیل مشکلات فراوان پیرامون مفهوم دانشگاه اسلامی، هنوز نظریه پردازی علمی شکل نگرفته است. برای اسلامی شدن دانشگاه باید بحث از وحدت حوزه و دانشگاه به شکل منطقی و مبنایی پیش برود. البته ذکر این نکته لازم است که اسلامی شدن مبنایی دانشگاه، بدون هم‏پوشی، تعامل و روابط منطقی و واقع بینانه بین علم و دین معنایی ندارد.

پی نوشت ها:

1. صحیفه نور: مجموعه رهنمودهای امام خمینی، ج1، تهران، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1361، ص 74و 79.

2. دژاکام، علی، برداشت های گوناگون از دانشگاه اسلامی، فصلنامه دانشگاه اسلامی، س هفتم.

3. مصوبه‏ی جلسه‏ی 433 شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ 17/9/1377

نویسنده: فائزه اسکندری، گروه حوزه علمیه تبیان