تنبیه یا...

در گفت و گو با والدین، معلمان و بقیه افراد جامعه، در پاسخ به این سؤال که تنبیه به چه معناست، اکثر آن ها تصور می کردند تنبیه واژه ای منفی و به معنای کتک زدن، طرد کردن، قهر و محروم کردن و یا... است و آن را به دو صورت تنبیه غیر کلامی یا همان تنبیه جسمی و تنبیه کلامی با استفاده از الگوهای تربیتی مخرب، کشنده و کنترلی شامل تحقیر و توهین و سرزنش و مقایسه کردن، داد و فریاد، ناسزا و ترس و دستور و امر و نهی فراوان و... به کار می برند. در صورتی که تنبیه واژه ای مثبت، بامعنا و باارزش بوده و در لغت به معنای بیدار کردن، هوشیار کردن و آگاهی دادن است.

والدین و معلمانی که از این شیوه های تربیتی استفاده می کنند علی رغم نیت و دلسوزی خود به دلیل عدم آموزش صحیح مجبور به استفاده از این شیوه های سنتی و مستبدانه هستند، در واقع آن ها تصور می کنند به این شیوه به آن ها درس می دهند. مثلاً اگر به آن ها بگویند تو تنبل، بی عرضه، گیج و دست و پاچلفتی، لجباز و... هستی به شخصیت و غیرت آن ها برمی خورد، به جنب و جوش افتاده و در جهت اصلاح رفتار خود تلاش می کنند. در صورتی که رفتار آن ها بدتر نیز می شود، زیرا این تنبیه کارساز نبوده و موجب حواس پرتی می شود. به این دلیل که فرد به جای این که به مشکل رفتاری خود فکر کند عصبانی و خشمگین شده و تمام وقت خود را صرف تلافی و انتقام جویی می کند. بنابراین این شیوه ها نه تنها در تربیت مؤثر نیست بلکه در کودکی، نوجوانی و همچنین در بزرگسالی نیز بر روح و روان آن ها آثار ویرانگر و مخربی به جای خواهد گذاشت.

به دلیل ایجاد تصویرهای منفی در ذهن آن ها باعث عدم اعتماد به نفس شده که خود باعث ایجاد حس حقارت، درماندگی و ناتوانی، خجالت و کم رویی و حسادت می گردد.

حال با توجه به درک و آگاهی از احساسات فرزندان خود آیا راه حلی وجود دارد که بدون بی حرمتی به قدر و اعتبار آن ها و بدون ایجاد احساسات ناخوشایند در بچه ها آنان را به همیاری وادار کنیم؟

همان طور که گفتیم از جایی که تنبیه به معنای آگاهی دادن و بیدار کردن است در این جا به روش های تربیتی می پردازیم که با این شیوه، در واقع به جای تنبیه به شیوه های تحقیر و توهین و سرزنش و... با دادن اطلاعات و آگاهی، در آن ها احساس خوشایند و خوبی ایجاد کرده و به طور مسلم آن ها در جهت اصلاح رفتار خود تلاش خواهند کرد.

در کتاب از بچه ها گفتن از بچه ها شنیدن نوشته ادل فابر- الین مازلیش برای به کارگیری همیاری، 5 مهارت وجود دارد.

1- توصیه کنید:

آن چه را می بینید توصیف کنید. در واقع وقتی والدین و معلمان به جای متهم کردن و دستور دادن و یا تحقیر و توهین مشکل را شرح می دهند بچه ها بیشتر رغبت پیدا می کنند مسئولیت بپذیرند و رفتار نامطلوب خود را تغییر دهند.

برای نمونه به جای این که بگوییم: چرا تو هیچ وقت یادت نمی مونه چراغ اتاقتو خاموش کنی؟. می توان گفت: چراغ اتاق روشنه.

2- اطلاعات را در اختیار کودکان بگذارید.

وقتی اطلاعات در اختیار آن ها قرار می گیرد معمولاً خودشان متوجه می شوند چه باید بکنند. در واقع پذیرفتن اطلاعات بسیار آسان تر از پذیرفتن اتهام است.

به جای: کی شیر خورده بقیه پاکت رو همون جا ول کرده؟

می توان گفت: بچه ها اگر شیر تو یخچال نباشه ترش می شه.

به جای: چه قدر شلخته و کثیف هستی، ببین پوست موز رو انداختی رو تختت.

می توان گفت: پوست موز رو باید در سطل زباله انداخت.

توجه داشته باشید:

- از ضمیر (تو) استفاده نکنید. همچنین دنبال مقصر نگردید. زیرا بچه ها در مقابل آن حالت دفاعی می گیرند، زمانی که می گوییم: تو ظرف رو شکستی؟ آن ها در پاسخ خواهند گفت، نه کار من نیست.

به جای آن می توان گفت؟ ظرف شکسته، به جارو نیاز داریم.

بهتر است، وقتی عصبانی هستیم، عصبانیت خود را بیان کنیم تا مقصر شناخته شود.

- آگاهی دادن باید متناسب با سن باشد، اگر شما به یک نوجوان چیزی را بگویید که خود می داند، خیال می کند قصد توهین به او را دارید. تذکری ملایم کافی است.

- گاهی بچه ها به تذکرات و اطلاعات داده شده توجه نمی کنند، بعضی از بچه ها احتیاج دارند هر حرفی را بیش از یک بار و به شیوه های گوناگون بشنوند.

3- منظورتان را با یک کلمه بیان کنید. بچه ها از وعظ و خطابه و توضیحات بلند نفرت دارند. برای آن ها یک یادآوری کوتاه بهترین چیز است. به جای: ببین باز فراموش کردی مدادت رو ببری. معلمت باز دعوات می کنه.

می توان گفت: مداد

4- درباره احساسات و عواطف خود حرف بزنید. به طور کلی وقتی والدین بی آن که حالت تهاجمی گرفته و یا از الگوهای مخرب استفاده کنند احساسات خود را بروز دهند، فرزندشان بهتر قادر خواهد بود که به حرف آن ها گوش کند و مسئولیت بپذیرد. به جای: چه خبرته آخه، چرا آستینمو می کشی؟ می توان گفت: من دوست ندارم کسی آستینمو بکشه.

به جای: خیلی بی ادبی چرا حرف منو قطع می کنی؟

می توان گفت: وقتی حرفمو قطع می کنی خیلی ناراحت می شم چون چیزی رو که می خواستم بگم، فراموش می کنم.

در واقع وقتی شخصی رنجش و یا خشم خود را ابراز می کند می توان با او تشریک مساعی کرد به شرط آن که مورد حمله قرار نگیریم.

5- یادداشت بنویسید.

بعضی اوقات گفتار به اندازه نوشتار مؤثر نیست. علاوه بر این بچه ها بیشتر دوست دارند یادداشت دریافت کنند، زیرا احساس می کنند والدینشان به آن ها اهمیت داده اند، که برای آن ها وقت صرف می کنند.

یادداشت زیر توسط مادر کارمندی نوشته و روی تلویزیون چسبانده شده بود.

- قبل از این که اینو روشن کنی فکر کن، آیا تکالیف مدرسه مو انجام داده ام؟

یادداشت زیر توسط پدری نوشته شده است که از داد و بیداد خسته شده بود.

- پسرم وقتی اتاقت رو این طوری نامرتب می بینم واقعاً ناراحت می شم. دوست ندارم پسرم تو چنین اتاقی بخوابه.

دوست تو: بابا

نمونه ای خلاصه شده از به کارگیری همیاری

1- توصیف کنید.

اون حوله خیس روی تختخوابه.

2- اطلاعات بدهید.

حوله داره لحاف منو خیس می کنه.

3- منظورتان را با یک کلمه بیان کنید.

حوله.

4- در مورد احساسات صحبت کنید.

دوست ندارم توی رختخواب خیس بخوابم.

5- یادداشت کنید.

در بالای جا رختی حمام.

لطفاً مرا به همان جایی که برداشته اید برگردانید تا بتوانم خشک شوم.

متشکرم: حوله شما

امروز جدیدترین شیوه های مهارت فرزندپروری، تربیت مبتنی بر پیامد رفتار کودک است. اما تفاوت تنبیه و پیامد طبیعی چیست؟ ما تنبیه را محرومیت عمدی کودک از چیزی به مدت معین می دانیم. یا این که به نوعی عمل کنیم تا کودک ناراحت شود برای آن که درسی به کودک بیاموزیم. اما پیامد طبیعی یعنی این که کودک نتیجه رفتار خود را می بیند. در واقع ما به جای تنبیه کردن کودک را آزاد می گذاریم تا برای جبران خطاهایشان مسئولیت بیشتری به عهده بگیرد و به فكر انتقام نباشد.

مطالب مرتبط

تشویق

هنر ارتباط با فرزندان

رشد مدیر مدرسه

مرکز یادگیری سایت تبیان - تنظیم: شکوفه باصری