موانع رسیدن هوش معنوی

(هوش معنوی 3)

در طی دهه اخیر، نظریه پردازان و صاحب نظران در باب یادگیری و هوش به این نتیجه رسیده اند كه علاوه بر دو هوش كلی(IQ) و هوش هیجانی (EQ) جنبه دیگری از هوش هم وجود دارد كه كاملا منحصر به فرد و انسانی است. در واقع امروز گفته می شود كه IQ و EQ پاسخگوی همه چیز نبوده و واقعا موثر نیستند. بلكه انسان به عامل دیگری نیازمند است كه هوش معنوی یا به اختصار SQ نامیده می شود (چریر ، 2004). در سالهای پایانی قرن بیستم مجموعه ای از مدارك و شواهد از علوم روانشناسی، عصب شناسی، انسان شناسی و علوم شناختی پا به عرصه وجود گذاشتند كه نشان می دهند هوش سومی هم به نام هوش معنوی مطرح است. گویلن (2004) در این ارتباط از هوش معنوی سخن می گوید: «وقتی به دنیا نگاه می كنی آیا تنها فضا و زمان، توده و اثر، منطق و دلیل می بینی؟ یا اینكه علاوه بر آن پیوستگی (ارتباط) و طراحی، هدف و معنی، ایمان و رمز و راز اسرار را هم می بینی؟

نعمت هوش

در سوره نحل (سوره نعمتها)، یکی از نعمتهای خداوند را نعمت عقل و هوش معرفی میکند.(وَ الْأَفْئِدَةَ)

خداوند به هنگام آفرینش انسان، استعدادهاى قابل ملاحظه‏اى به او داده و مواهب بى‏شمارى در اختیار او گذاشت، از جمله استعداد مطالعه اسرار آفرینش و شناخت پروردگار بوسیله آنها و همچنین عقل و هوش و ادراكى كه بوسیله آن پیامبرانش را بشناسد و دستورهاى آنها را بكار بندد- خداوند با دادن این استعدادها" عملا" از آنها پیمان گرفته كه این استعدادها را عاطل و باطل نگذارند و از آن در مسیر صحیح بهره گیرند و افراد انسان نیز" به زبان حال و استعداد" فریاد بر آورده‏اند كه سَمِعْنا وَ أَطَعْنا: "شنیدیم و به كار بستیم".

قرآن در مورد علت اصلى بدبختى دوزخیان مى‏گوید: از یك سو خداوند گوش شنوا عقل و هوش داده، و از سوى دیگر پیامبرانش را با دلائل روشن فرستاده، اگر این دو با هم ضمیمه شوند سعادت انسان تامین است. در غیر این صورت استفاده نکردن از هر دو اینها و حتی استفاده از یکی به تنهایی عامل جهنمی شدن میشود.(تفسیر نمونه، ج‏24، ص 329)

نماد هوش معنوی

یکی از نمادهایی که معمولا در توضیح این هوش به کار گرفته می شود، نماد گل نیلوفر است، که در آن با تلفیق سنت و عقاید موجود در شرق و غرب و با استعانت از مسائل علمی، مدلی قابل لمس و زیبا برای SQ ارائه داد.

همان طور که اشاره شد هوش معنوی یکی از توانایی های ذاتی و فطری در انسان است، که همانند سایر هوش ها چنانچه مورد توجه قرار گیرد می تواند پرورش یافته و توسعه یابد.

به عبارتی SQ قابل توصیف و توضیح و اندازه گیری است. برای اندازه گیری این هوش می توان به سنجش مهارت ها و توانایی هایی که ناشی از این هوش است بپردازیم.

موانع اصلی هوش

1- تعصبهاى كوركورانه جاهلى

2-  فرو رفتن در منافع مادى

3-  پیروى از هوا و هوسها

4- غرور و خود خواهی

نمونه آن ابلیس، كه غرق غرور و خودخواهى خویش بود، آن چنان كه عقل و هوش او را پوشانده بود، گستاخانه در برابر پرسش پروردگار به پاسخ پرداخت و" گفت: من هرگز براى بشرى كه او را از خاك خشكیده‏اى كه از گل بدبویى گرفته ‏شده است، آفریده‏اى، سجده نخواهم كرد" (قالَ لَمْ أَكُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ).سوره الحجر(28)

5- غفلت و بی خبری

6- غرور و مستی از ثروت

غرور و مستى ناشى از ثروت به انسان اجازه نمى‏دهد كه نصیحت اندرزگویان را بشنود و سخن خیرخواهان را به كار بندد. این مغروران بیخبر، خود را از همه دانشمندتر و آگاهتر مى‏دانند، و به گمان اینكه ثروتشان كه گاه از طریق غصب حقوق دیگران به دست آمده است، دلیل بر عقل و هوش و درایت آنها است، همه را نادان و خود را دانا مى‏پندارند! حتى كارشان به جایى مى‏رسد كه در برابر پروردگار اظهار وجود مى‏كنند و دم از استقلال مى‏زنند و مى‏گویند: آنچه را پیدا كرده‏ایم به ابتكار و هوش سرشار و خلاقیت و استعداد و اطلاعات بى‏نظیر خودمان بوده است. تفسیر نمونه    ج‏16 ص   171

7- پر خوری

امام علی علیه السلام: پرخوری، حكمت را تباه می كند و شكم بارگی، هوش و ذكاوت را می برد . (میزان الحكمه، ج3، ص 184 )

8- شرابخوار

شخص شرابخوار هم سرمایه مادى خود را از دست مى‏دهد، و هم سرمایه معنوى را، چه سفاهتى از این بالاتر كه انسان پول بدهد و عقل و هوش خود را نیز بدهد و دیوانگى خریدارى كند، قواى مختلف بدنى را نیز بر سر این كار بگذارد و زیانهاى اجتماعى فراوانى ببار آورد؟! در روایتى تمام افرادى كه به جهتى از جهات قابل اعتماد نیستند" سفیه" نامیده شده‏اند، و از سپردن اموال (شخصى و عمومى) به آنها نهى شده است:" یونس بن یعقوب" میگوید: از امام جعفر صادق ع تفسیر آیه " وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَكُمُ" را پرسیدم فرمود: من لا تثق به" سفیه كسى است كه مورد اعتماد نباشد".(تفسیر نمونه،    ج‏3،  ص 268)

9- ماندن در گمراهی

10- نیرنگ زدن

وَ كَذلِكَ جَعَلْنا فِی كُلِّ قَرْیَةٍ أَكابِرَ مُجْرِمِیها لِیَمْكُرُوا فِیها وَ ما یَمْكُرُونَ إِلاَّ بِأَنْفُسِهِمْ وَ ما یَشْعُرُونَ. (سوره الأنعام‏/123)

آنها جز به خودشان نیرنگ نمى‏زنند ولى نمى‏فهمند و متوجه نیستند" (وَ ما یَمْكُرُونَ إِلَّا بِأَنْفُسِهِمْ وَ ما یَشْعُرُونَ).

چه نیرنگ و فریبى از این بالاتر كه سرمایه‏هاى وجود خود اعم از فكر و هوش و ابتكار و عمر و وقت و مال خویش را در مسیرى به كار مى‏گیرند كه نه تنها سودى به حال آنها ندارد بلكه پشتشان را از بار مسئولیت و گناه سنگین مى‏سازد، در حالى كه فكر مى‏كنند به پیروزیهایى رسیده‏اند! ضمنا از این آیه به خوبى استفاده مى‏شود كه مفاسد و بدبختیهایى كه دامن اجتماعات را مى‏گیرد از بزرگترها و سردمداران اقوام سرچشمه مى‏گیرد و آنها هستند كه با انواع حیله و نیرنگها راه خدا را دگرگون ساخته و چهره حق را بر مردم مى‏پوشانند

11- کفران نعمت

اما اینكه شیطان، كفران نعمتهاى پروردگار را كرد روشن است، زیرا خداوند نیرو و توان و هوش و استعداد فوق العاده‏اى به او داده بود، و او اینهمه نیروها را در غیر موردش یعنى در طریق اغوا و گمراهى مردم صرف كرد.

سخن پایانی

افرادی که هوش معنوی دارند اشخاصی هستند که در زندگی خود برای اکثر آنچه در اطرافش اتفاق میافتد معنایی پیدا میکنند، و این نکته را درک میکنند که هیچ چیز بی معنی در این عالم وجود ندارد و همه اتفاقات دنیا بر گرفته از حکمتی خاص و والا ایجاد شده است.