چگونه خرج کردن را بیاموزیم !

قرآن می‌گوید: «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ ینفقون » ¹ یعنی از هرچه به تو دادیم ، انفاق کن .

به یك كسی زور داده است . به یك كسی پول داده است . به یك كسی آبرو داده است . به هركس یك چیزی داده است . بخشی از آن چیزهایی را كه خدا به شما داده است ، در راه خدا بدهید .

« مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی‏ كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ ؛ كسی كه در راه خدا پول خرج می‌كند، مثل این است كه دانه‌ای را بكارد و هفتاد خوشه بدهد. هر خوشه‌ای هم صد دانه دارد. » ²

مقدار عوض و پاداش مربوط به شرایط است . هرچه كار سخت‌تر باشد ، اجرش هم بیشتر است .

آدم بخیل كلاه سرش می‌رود . چون یك تومان را نگه داشته است و هیچ سودی نكرده است . ولی آدم سخی یك تومان می‌دهد و هفتصدتومان برایش می‌نویسند . پس برنده همیشه افراد سخی هستند .

هدف از انفاق باید چه باشد ؟!

 « الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ »³

بعضی از اهداف مثبت و بعضی از اهداف منفی هستند .

اهداف مثبت

1- برای خدا باشد

 « الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ » در راه خدا و برای خداوند باشد . وقتی برای خداوند می‌دهد ، دیگر كار ندارد كه طرف فهمید یا نفهمید . تتشكر كرد یا تشكر نكرد .

2-  خود سازی و پاک شدن

« وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ » ⁴ انفاق برای رشد و خودسازی است . آدم كه انفاق نمی‌كند ، اسیراست .

قرآن می‌فرماید: « خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ » ⁵

پیغمبر از مردم زكات بگیر. « تُطَهِّرُهُمْ» مردم را پاك كن. آدمی كه به مال چسبیده است ، آلوده است . وقتی مال را از او بگیرند ، پاک می‌شود .

وابستگی به مادیات یك نوع آلودگی است .

نتیجه ی انفاق نکردن

قرآن یك جا می‌گوید: اگر بدهی هفتصدبرابر می گیری ، و اگر ندهی آتش می‌گیری.

قرآن می‌گوید: كسانی كه در راه خدا پول ندادند ، پول هایشان نابود شد . قارون خودش و پول هایش به گل فرو رفت. می‌گوید: اگر ندهی تو را در آخرت می‌سوزانم و عذابت می‌دهم . آیاتی داریم كه می‌گوید: روز قیامت فلز را داغ می‌كنند و به پیشانی و پهلو می‌زنند و می‌گویند: « هذا ما كنزتم » این همان كنزت است . این همان پول‌هایی است كه مخفی كرده بودی . در آخرت تو را داغ می‌كنند.

اهداف منفی

1- منت گذاشتن و اذیت کردن

«... ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً ...» ⁶ اگر پول دادید ، منت نگذارید . اصولاً هر خوبی آفتی دارد . اگر آدم ، انفاقی کرد و بعد منت بگذارد و بگوید: من بودم كه به تو وام دادم. من تو را داماد كردم. من تو را عروس كردم. جهیزیه‌ی عروس را من دادم. با منت گذاشتن عبادت از بین می‌رود . می‌گوید: اگر خرج می‌كنی «ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً» منت نگذارید و اذیت هم نكنید . گاهی وقت‌ها آدم یك چیزی می‌گوید و اذیت هم می‌كند.

گاهی اوقات برای کسی کاری می کند ، یا چیزی می دهد و از او می خواهد در عوض محبت او ، کاری انجام دهد که موجب سختی یا ناراحتی طرف می شود . خداوند از این عمل نیز مردم را منع کرده است .

امام جواد فرمود: اگر جایی منت بگذاری، اعمالت قبول نمی‌شود.

« قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یَتْبَعُها أَذىً وَ اللَّهُ غَنِیٌّ حَلیمٌ » ⁷ می‌ فرماید: اگر با مردم خوب حرف بزنی، بهتر از این است كه پول بدهی و نیش هم بزنی. پول ندهی و مؤدّب باشی بهتر از این است كه پول بدهی و جسارت كنی .

شرایط انفاق

1- هم علنی و هم پنهانی

قرآن درباره‌ی زكات می‌فرماید: هم علنی و هم آشكارا زكات بدهید. قرآن می‌گوید: «یُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً»8 یعنی هم سری و هم علنی انفاق كنید.

 2- انفاق از جنس مرغوب

«لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ » ⁹

یعنی آن چیزی را كه دوست داری باید بدهی . نباید لباسی را كه برایت تنگ شده است ، بدهی. نباید غذای فاسد را به فقیر بدهی. باید چیزی را كه دوست داری، انفاق كن. چون قرار است كه تو با انفاق رشدكنی و رشد انسان به شرطی است كه دل از یك چیزی بكند .

3- انفاق از چیز پاک و طیب

«أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما كَسَبْتُمْ » ¹⁰ از چیزهای طیبی كه به دست آورده‌اید، انفاق كنید و گرنه مال دزدی انفاق ندارد.

 4- انفاق عاشقانه باشد

اگر كسی با رودربایستی انفاق كند ، فایده ای ندارد . قرآن می‌گوید: « وَ لا یُنْفِقُونَ إِلاَّ وَ هُمْ كارِهُونَ » ¹¹ بعضی‌ها پول می‌دهند، اما كراهت دارند ، نمی‌خواهند بدهند ولی در رودربایستی می دهند .

5-  تعادل در انفاق

 «وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ كانَ بَیْنَ ذلِكَ قَواما ً» ¹² گاهی افراد هرچه دارند، در راه خدا می‌دهند .

شخصی تمام اموالش را در راه خدا داده بود. وقتی به حضرت خبر دادند ، گفت: مگر او بچه ندارد؟ گفتند: چرا اما هیچ چیز برای بچه هایش به ارث نگذاشته است. حضرت فرمود: بسیار كار بدی كرده است. كسی كه بچه دارد اول باید به بچه‌اش رسیدگی كند. انسان حق ندارد كه بیش از یك سوم مالش را انفاق كند. حضرت فرمود: اگر من می‌دانستم كه او همه‌ی اموالش را داده است ، نمی‌گذاشتم كه او را در قبرستان مسلمان‌ها دفن كنند.

6- رعایت اولویت ها در انفاق

در انفاق اولویت با چه كسی است؟ قرآن می‌فرماید: «قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبینَ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساكینِ وَ ابْنِ السَّبیل» ¹³ اگر كسی فامیل فقیر دارد اما به غریبه‌ها كمك بكند، كمك او ارزش ندارد.

پیامبر(ص) فرمود: «لَا صَدَقَةَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ» ¹⁴حدیث داریم وقتی فامیل تو محتاج است، حق نداری كه به غریبه‌ها كمك كنی.

اول می‌گوید: « فَلِلْوالِدَیْنِ » اگر پدر و مادر تو محتاج هستند اول به آنها كمك كن . اولویت‌ها باید در نظر گرفته شود. انفاق باید بر اساس دید و بینش باشد.

7- استمرار در انفاق

انفاق خوب است اگر استمرار داشته باشد. « یُطْعِمُونَ » ¹⁵فعل مضارع دلیل بر دوام دارد. یعنی همیشه این كار را بكنید . یعنی اگر كار می‌كنید ، برنامه ریزی داشته باشید. انفاق كردن شما استمرار داشته باشد. حضرت علی(ع) فرمود: « قَلِیلٌ تَدُومُ عَلَیْهِ أَرْجَى مِنْ كَثِیرٍ مَمْلُولٍ مِنْهُ  ؛ كمی كه همیشگی باشد، بهتر از زیادی است كه موقت باشد. »¹⁶

کلام آخر :

این همه در دنیا  کار می کنیم ، چه حیف است که از این ها برای آخرت اندوخته ای جمع نکنیم!

پی نوشت ها :

1- بقره / 3

2- همان / 261

3- همان / 262

4- همان / 265

5- توبه / 103

6- بقره / 262

7- همان / 263

8- ابراهیم / 31

9- آل عمران / 92

10- بقره / 267

11- توبه / 54

12- فرقان / 67

13- بقره / 215

14- من لا یحضرالفقیه / ج 2 / ص 68

15- دهر / 8

16- نهج البلاغه / ح 278