آداب رفتار در سفرهای زیارتی

برای زیارت حرم بسیاری از اولیای الهی، ناگزیر به سفر هستیم. این سفرها مادامی که به جهت زیارت اتفاق می افتند خود، بخشی از اقدامات دینی محسوب شده و از قداست و استحباب برخوردارند و مخصوصا در فرض رنج و مشقت برای مسافر، اجر و پاداش زیادی در بر خواهند داشت. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که: هر كس به قصد زیارت قبر حسین بن على علیهماالسّلام از خانه‏اش بیرون آید، اگر پیاده باشد خداوند به ازاى هر گامى كه بر مى‏دارد حسنه‏اى برایش ثبت و گناهى از او پاك مى‏كند. و اگر سواره باشد، خداوند به ازاى هر قدمى كه مركبش بر مى‏دارد، حسنه‏اى براى او مى‏نویسد و گناهى از او پاك مى‏سازد.(ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص241)

و در جای دیگر می فرماید: ... به هر گام كه بر مى‏دارد خداوند براى او ثواب یك حج كامل مى‏نویسد.(روضة الواعظین، ترجمه مهدوى دامغانى، ص 319)

اما بر عهده زائرین است که آداب زیارت و رفتارهای اسلامی در این سفرها و مکانهای زیارتی را بیاموزند تا خواسته یا نا خواسته مرتکب گناه نشده و از اجر خود نکاهند. بسیاری از رفتارهای غلط ما در طول سفر، توفیق زیارت مقبول را از ما سلب می کنند در حالی که می توان با رعایت شئونات مسلمانی در طی راه، کاری کرد که برای یک انقلاب روحانی، آمادگی لازم را بدست آورد و به گونه ای دل را برای پذیرش ادراکات معنوی مشتاق نمود که بهره بیشتری از زیارت برد. به هر حال چگونگی اعمال ما در تمام طول سفرهای زیارتی در کیفیت حال ما در زیارت و مقبولیت و ثواب آن تاثیرگذار خواهد بود.

خوش خلقی و مهربانی با هم سفران، رعایت اوقات نماز و پرداختن به ذکر و دعا و قرائت قرآن، رعایت بیشتر عفت و حجاب در این سفرهای مقدس، بسیار سودمند است. زیرا ضمن اینکه احساس بهتری برای خود زائر ایجاد می کند، در ارتباط معنوی زائر و مزور نیز جدا تاثیرگذار است.

تقیه هم در بسیاری از سفرهای مقدسه که مستلزم ارتباط با اهل سنت است، مستحب و بلکه در بعضی موارد واجب است. ولی متاسفانه بسیاری از زائران(مخصوصا زائران خانه خدا) ضرورت تقیه را درک نمی کنند و به زعم خود می خواهند عبادات ممنوعه را صادقانه و بدون اختفاء انجام دهند و بعضا پای عواقب آن نیز به گمان ثواب آن ایستاده اند. در حالی که این رفتارها کاملا ضد دینی بوده و بعضا گناهان کبیره هستند زیرا موجب آزار و اهانت به دیگران نیز می شوند و وحدت که یکی از آرمانهای دین است را، ضعیف می کنند. در چنین اماکنی بهتر است به عباداتی همچون قرائت قرآن و هر آنچه مورد اتفاق است، پرداخته شود و از آنچه موجب اختلاف است همچون به همراه داشتن مهر و خواندن برخی ادعیه، جداً پرهیز نمود.

همچنین اگر زائر میل دارد که زیارت در عمق جانش نفوذ کرده و او را در مسیر ارتباط موثر گامی به جلو ببرد، و نیز اگر مشتاق است تا ثواب و بهره خود و درجه قبولی را افزایش دهد، بهتر است تا می تواند از انجام اعمالی که او را از زیارت غافل نموده و سرگرم دنیا می کند، پرهیز داشته باشد. ساعتها حضور در بازار به جهت خرید سوغاتی حتی اگر مشتمل بر هیچ گناهی نباشد، از این جهت که وقت محدود زائر را برای زیارت ضایع می کند و قلب او را خسته و غافل می سازد و از ذوق و اشتیاقش در اتصال به امور معنوی می کاهد، ضرر زننده است .

گفتنی است: درک و حمل این همه ثوابی که برای زیارت اماکن مقدسه در متون دینی ما ذکر شده است، به رعایت مسائل جانبی در زیارت نیز بستگی دارد. چه بسا کسانی که اعمال مستحبی زیادی انجام می دهند ولی چیزی را با خود به همراه نمی برند. در سوره انعام (160) اجر و پاداش اعمال نیک، ده برابر عمل وعده شده است، اما به شرط آنکه عامل، عمل را روز قیامت با خود به همراه داشته باشد. پس چه بسا اعمال نیکی که در بین راه از دست می روند. «من جاء باالحسنه فله عشر امثالها...؛ کسی که کار نیکی را با خود بیاورد، ده برابر پاداش خواهد داشت. در این آیه نفرمود من عمل باالحسنه: یعنی کسی که کار نیکی انجام دهد، بلکه فرمود: من جاء باالحسنه: یعنی کسی که کار نیکی را با خود بیاورد؛ پس فقط انجام دادن اعمال نیک کافی نیست، حفظ کردن و ضایع نساختن هم لازم است.

رفتار زائر باید متناسب با فضای زیارت باشد مثلا اگر به زیارت امام حسین علیه السلام می رود، باید هیئتی همچون عزاداران داشته باشد. شایسته نیست به قصد خوشگذرانی و تفریح به زیارت کربلا برود.

على بن الحكم در حدیثى مرفوعه از امام صادق(علیه السلام) نقل كرده است كه فرمود: هرگاه خواستى قبر امام حسین(علیه السلام) را زیارت كنى، با حالت حزن و اندوه و در حالتى كه آشفته موى و غبارآلود و گرسنه و تشنه‏اى او را زیارت كن، زیرا امام حسین(علیه السلام) خود در حالى كه غمگین و اندوهناك و ژولیده و خاك آلود و گرسنه و تشنه بود كشته شد، و حاجتهاى خود را از او بخواه و زود بازگرد و آنجا را وطن خود قرار نده.(ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه انصارى، ص165)

همچنین در سفرهای زیارتی از قبور ائمه اطهار پسندیده نیست که زائر در بند خوراک مفصل و لذیذ باشد برداشتن سفره های رنگین مخصوصا در سفر به کربلا نهی شده است. نقل است که امام صادق علیه السّلام فرمود: به من خبر رسیده است كه گروهى از مردم هنگامى كه به زیارت امام حسین علیه السّلام مى‏روند، با خود سفره‏اى مى‏برند كه در آن انواع شیرینى‏ها و غذاهاست، در حالى كه اگر به زیارت قبرهاى عزیزانشان مى‏رفتند هرگز چنین چیزهایى را با خود نمى‏بردند. (ثواب الاعمال،ترجمه انصاری، ص173)

و در جایی آن حضرت رو به یکی از زوار جدش امام حسین – علیه السلام – کرده پرسید: آیا به زیارت امام حسین علیه السّلام مى‏روید؟ عرض كرد: آرى، فرمود. براى این سفر زیارتى سفره‏ى غذایى برمى‏دارید؟ عرض کرد: آری. فرمود: چگونه است كه وقتى بر سر گورهای پدران و مادرانتان مى‏روید آن چنان نمى‏كنید؟! راوى گوید: گفتم: پس چه بخوریم؟ فرمود: نان و شیر.(آداب سفر در فرهنگ نیایش، ص 137)

نوشته انسیه نوش آبادی – گروه دین و اندیشه تبیان