سوگندهای بیهوده
سیماى سوره مائده
خداوند متعال سوره نساء را با ذكر پارهاى از احكام شرع خاتمه داد، اكنون سوره مائده را نیز با بیان احكام، آغاز مىكند. این سوره مباركه پنجمین سوره از قرآن كریم و چهارمین سور از سور طوال است . همه این سوره مدنى است تنها بعضى از مفسّران گفتهاند الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ چون در حجة الوداع نازل شده است، مدنى نمىباشد (چون نزدیك مكّه بوده است).
گفته مىشود كه این سوره آخرین سورهاى است كه بر پیامبر (ص) نازل شده و نزول آن بعد از سوره فتح بوده است.
از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده كه این سوره دو یا سه ماه قبل از وفات پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم نازل شده و هیچ آیه ای از آیات آن نسخ نشده است.
این سوره یكصد و بیست آیه دارد. عدد آیات آن در مكتب كوفى 120 و در مكتب بصرى 123 آیه است.
بصریون نخستین آیه سوره را تا بِالْعُقُودِ و آیه 15 را تا وَ یَعْفُوا عَنْ كَثِیرٍ و آیه 23 را تا فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ یك آیه دانستهاند.
كلمات آن: دو هزار و هشتصد و چهار كلمه و حروف آن: یازده هزار و نهصد و سى حرف است.
از لطائفى كه در این سوره كریمه است، اینكه از لحاظ عدد سوره پنجم از قرآن مجید میباشد، و این عدد مناسبت پیدا مىكند با ذوات خمسه طیّبه كه عنوان اهل بیت(علیهم السلام) است، و از این جهت در این سوره كریمه آیاتى مربوط به أهل بیت أطهار(علیهم السلام) ذكر شده است، مثل: آیه - الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ- 3، و آیه- إِنَّما وَلِیُّكُمُ اللَّهُ- 55، و آیه- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ- 67.
بیشترین خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» در این سوره است. مثلًا در سوره بقره یازده مرتبه، ولى در این سوره شانزده مرتبه آمده است.
علت نامگذاری
این سوره به خاطر دعاى حضرت عیسى علیه السلام براى نزول مائدهى آسمانى كه در آیهى 114 آمده، «مائده» نامیده شده است. (قالَ عیسَى ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَكُونُ لَنا عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْكَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقینَ (114).
در برابر سوگندهایى كه از روى اراده و در حالت طبیعى و عادى روی زبانتان جاری شده مؤاخذه مىكند، كفاره این گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهاى معمولى است كه به خانواده خود مىدهید، یا لباس پوشیدن بر آن ده نفر و یا آزاد كردن یك برده، و كسى كه هیچكدام از اینها را نیابد، باید سه روز روزه بگیرد، این كفاره سوگندهاى شماست به هنگامى كه سوگند یاد مىكنید و به آن عمل نمىنمائید.
این سوره به «عهد» و «عقود» نیز نامگذارى شده (زیرا در مجموع آیاتِ این سوره نسبت به یك پیمانشكنى مهم هشدار مىدهد).
در فضیلت سوره
عیاشى در اسناد خود از ابى جارود نقل كرده كه ابى جعفر محمد بن على (صلوات اللّه علیهما) فرمود: هر كس در هر روز پنجشنبه سوره مائده را تلاوت كند، هرگز ایمان او به شرك و ظلم آلوده نمیشود.(بحارالانوار، ج 92)
از ابى بن كعب از حضرت رسول (صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم) كه فرمود هر كس سوره مائده را بخواند، به عدد نفوس تمام یهود و نصارى ده حسنه به او عطا می شود و ده سیئه از او دفع می شود و براى او ده درجه رفع می شود.
عیاشى به اسناد خود از امام على(علیه السلام) نقل كرده است كه: قرآن، بعضى، بعضى دیگر را نسخ میكرد و اخذ آن به امر پیامبر بود، تا اینكه سوره مائده نازل شده كه احكامى مربوط به سابق را نسخ كرد ولى چیزى از آن نسخ نشد.
محتویات این سوره
این سوره با دستور أَوْفُوا بِالْعُقُودِ و فرمان وفا به عهد شروع مىشود و با وعده نزول مائده بر نصارى كه عهدى بود از جانب خدا و با بیان اینكه عیسى بن مریم به پیمان بندگى وفا كرد به اتمام مىرسد، در خلال این دو، بسیارى از احكام حلال و حرام ذكر مىشود كه همه پیمانهاى الهى هستند كه از بندگان گرفته شده است.
در این سوره سه بار از میثاق بنى اسرائیل و نصارى یاد شده، آن گاه مقدارى از احوال كسانى كه مقررات و پیمانهاى خدا را شكستهاند، بیان شده است، چنین به نظر مىرسد كه سوره مباركه در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ خلاصه مىشود و همه مطالب آن در تحت همین عنوان مىباشد.
در المیزان فرموده: غرض جامع در این سوره، دعوت به وفا به عهد و مراعات بیانهاى حق است، و تهدید شدید است به آنهایى كه پیمانهاى حق را مىشكنند و به آنها اعتناء نمىكنند و اینكه عادت خدا بر آن جارى است كه بر اهل ایمان و تقوى و نیكوكارى، رحم كند و بر آنها سهل گیرد و با اهل طغیان و تجاوز و عهدشكنان سختگیرى نماید. لذا مىبینیم كه سوره بر بسیارى از احكام حدود و قصاص و بر مثل قصه مائده و سؤال عیسى، قصه فرزندان آدم، بسیارى از مظالم و عهد شكنیهاى بنى اسرائیل شامل است و نیز بر بسیارى از آیاتى كه خدا در ضمن آنها بر مردم منت مىنهد مانند اكمال دین و اتمام نعمت و حلال كردن طیبات و اینكه در دین عسر و حرج نیست، شامل مىباشد.
سوگندهای بیهوده
نكته آیه 89 سوره مائده بسیار قابل تأمل است:
ای كسانى كه ایمان آوردهاید، خداوند، شما را به خاطر سوگندهاى بیهودهاى كه خالى از اراده شماست و در حال خشم یا پریشانى روحى بر زبان مىآورید مؤاخذه نمىكند.
ولى در برابر سوگندهایى كه از روى اراده و در حالت طبیعى و عادى روی زبانتان جاری شده مؤاخذه مىكند، كفاره این گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهاى معمولى است كه به خانواده خود مىدهید، یا لباس پوشیدن بر آن ده نفر و یا آزاد كردن یك برده، و كسى كه هیچكدام از اینها را نیابد، باید سه روز روزه بگیرد، این كفاره سوگندهاى شماست به هنگامى كه سوگند یاد مىكنید و به آن عمل نمىنمائید.
چگونه كسى مستحق هدایت خداوندى خواهد شد
یَهْدی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدیهِمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (16)
نور خدا و كتاب او و به عبارت دیگر آیین او به كسى سود می رساند كه از راهى كه خشنودى خدا در آن است پیروى كند. و هر كس كه از آن راه منحرف شود، از سوى خدا نورى به قلب او نمىتابد و راه زندگى او روشن نمی شود.
اگر انسان بخواهد كه بفهمد، باید به سوى وسایل و اسباب فهم حركت كند و در راه آن تلاش كند، در پى علم برود و هرگاه به علم دست یافت به آن عمل كند.
اما كسى كه علمى بیاموزد و به آن توجهی نكند و به آن عمل ننماید و به راه هدایت آن نرود، آن علم از نزد او خواهد رفت. در حدیث آمده است كه «علم عمل را ندا مىدهد، اگر پاسخش گفت مىماند و اگر پاسخش نگفت رخت برمىبندد».
پس هدایت خداوندى به كسى ارزانى می شود كه به آن عمل كند و اگر چنین كند درهاى سلامت در عرصههاى گوناگون حیات به روى او باز می شود. درى از سلامت در اجتماع، و درى در سیاست و درى در اقتصاد و درهاى دیگر در عرصههاى دیگر.
به درهاى سلامت، جز عمل كنندگان به علم و هدایت نمی رسند و همه راههاى سلامت به یك راه راست مىرسد كه نه در آن كجى است و نه انحراف و همین راه است كه رهرو خود را به بهشت مىرساند.
نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان
منابع:
- تفسیر نور، ج 3
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 4
- ترجمه بیان السعاده فی مقامات العباده ج 4
- ترجمه جوامع الجامع، ج 2
- تفسیر روشن، ج 6
- تفسیر كوثر، ج 3
- تفسیر اثنی عشری، ج 3
- مجمع البیان، ج 6
- تفسیر احسن الحدیث، ج 3
- تفسیر هدایت، ج 2
- گلی از بوستان خدا، سیدمهدی حجتی
