نقش محبت و معرفت در زیارت

در فقه ما بسیاری از احکام هستند که صرف عمل، اثر خود را خواهند گذاشت مثل پاک کردن محل نجس چه به خاطر خدا باشد یا نباشد. بعضی از اعمال نیز همین که به خاطر خدا و به همان شکلی که شریعت امر کرده انجام شوند، تاثیر مطلوب را خواهند گذاشت مثل یتیم نوازی؛ چه از روی محبت درونی ما به یتیم نشات گرفته باشد یا نه. یعنی اگر ما باطنا هم از این عمل اکراه داشته باشیم  ولی به خاطر خداوند خود را بر انجام آن مجبور کنیم باز هم نتیجه دلخواه را خواهیم گرفت .

اما بعضی از اعمال هستند که طبیعتا وقتی نتیجه مطلوب از آنها حاصل می شود که هم به خاطر خدا صورت گیرند و هم دل در آن حضور یابد مثل زیارت .

در خصوص قبولی زیارت، اخلاص، عدم ریا، رعایت ادب و عمل به آنچه دستور داده اند، از شرایط اساسی است اما همراهی دل و محبت و معرفت هم، شرط مهم در تاثیرگذاری است که احتمال قبولی را بسیار افزایش می دهد. محبت و معرفت در زیارت مانند خاک خوب است برای رشد گیاه. یعنی هر چند همه عناصر لازم برای رشد، در دانه نهفته است اما مادامی که در خاک حاصلخیز قرار نگیرد، شکوفا نمی شود. وقتی در دلمان از محبت و شناخت اثری نباشد و زیارت فقط با انجام اعمال آن صورت گیرد چندان تاثیر مثبتی از آن بر دل و جان زائر فرض نمی شود حتی اگر ساعتها به خواندن زیارتنامه ها و اعمال مستحبی بگذرد. به همین جهت بسیاری از زائران را می بینیم که، رفتارهای ضد دینی از خود بروز می دهند این بدان جهت است که خاک دلشان برای رشد  دانه زیارت مناسب نبوده و ارتباط واقعی برقرار نشده مثل اینکه اصلا زیارتی صورت نگرفته است !

معرفت همان شناخت است که به تدریج در اثر عمل به دستورات و تحقیق و تامل در سیره بزرگان و بزرگ شدن در مجالس و محافلی که با یاد و برای بزرگداشت آن حضرات و احیای علوم ایشان برپا می شود، به دست می آید. کسی که امامان را فقط از طریق مطالعه کتابها شناخته باشد در معرفت و محبت به ایشان، مانند کسی است که در خانواده ای مذهبی رشد کرده که او را با محبت و ادب به اهل بیت بزرگ کرده اند و ذره ذره در موقعیت های مختلف محبت ایشان را به او چشانده اند، نمی شود .

گفتنی است که  معرفت، شناختی است که بر پایه ایمان و تصدیق استوار باشد و  الا مستشرقین و بعضا کفار زیادی هستند که به تحقیق در زندگانی امامان شیعی می پردازند اما کسی به شناخت ایشان معرفت نمی گوید کما اینکه هر انداره هم که به شناختشان اضافه شود بر دشمنی شان می افزاید معرفت وقتی از روی ایمان باشد، محبت عمیق و پایدار بوجود می آورد و انسان را در مقابل هر چیزی که او را از محبوب دور می کند، بیمه می سازد. وقتی در مورد اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) معرفت پیدا کنیم قطعا محبتمان افزایش می یابد  زیرا خداوند دل را به گونه ای آفریده  که جذب خوبیها شود. وقتی از پاکی، فداکاری و مهربانی آن حضرات در حق بندگان خدا مطلع  شویم محبتی همراه با خصوع و خشوع پیدا می کنیم که تاثیر زیارت را بر روح و روان ما نفوذ می دهد. لذا در روایات همواره قبولی زیارت را مشروط به معرفت کرده اند .

«مَنْ أَتَى الْحُسَیْنَ ع عَارِفاً بِحَقِّهِ كَتَبَ اللَّهُ تَعَالَى لَهُ فِی أَعْلَى عِلِّیِّین»‏ (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 85)؛ کسی که قبر امام حسین(علیه السلام) را با معرفت به آن حضرت زیارت کند، برای او اعلی علیین نوشته می شود .

«مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام عَارِفاً بِحَقِّهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّر.(همان)؛ کسی که قبر امام حسین علیه السلام را با معرفت زیارت کند خداوند گناهان گذشته و آینده او را می آمرزد.

از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که  هر كس قبر امام حسین علیه السّلام را زیارت كند- در حالى كه به حقّ آن حضرت عارف باشد- مانند كسى خواهد بود كه صد بار در ركاب رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به حج رفته باشد.

مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَیْنِ ع عَارِفاً بِحَقِّهِ كَانَ كَمَنْ حَجَّ مِائَةَ حِجَّةٍ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.‏(همان، ص92)؛ از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که  هر كس قبر امام حسین علیه السّلام را زیارت كند- در حالى كه به حقّ آن حضرت عارف باشد- مانند كسى خواهد بود كه صد بار در ركاب رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به حج رفته باشد.

احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى نقل كرده است كه: در نامه امام رضا علیه السّلام خواندم: به شیعیان من بگوئید كه زیارت من در پیشگاه خداوند برابر با هزار حج است.  عرض كردم: هزار حج؟! فرمود: آرى به خدا سوگند، بلكه یك میلیون حج براى كسى كه با شناخت مرا زیارت كند.

در خصوص زیارت حضرت معصومه(علیهاالسلام) نیز آمده است من زارها عارفا بحقها فله الجنه(همان، ص 99)؛ کسی که او را زیارت کند در حالی که نسبت به او معرفت داشته باشد، بهشت بر او  واجب می شود.

بنابراین بجاست قبل از رفتن به اماکن مقدسه و زیارات بزرگان، ابتدا کسب محبت و معرفت نمود تا در هنگام زیارت همچون غریبه ای که  سر نزده به دیدار کسی می رود و چندان تحویل گرفته نمی شود، به زیارت نرویم. بلکه با مطالعه در زندگینامه و آثار آن بزرگان و انس با زیارتنامه ها و شرکت در مجالس ذکر و  هر چیز  دیگری که می تواند محبت و معرفت ما را افزایش دهد، آمادگی لازم را کسب نموده و سپس به زیارت برویم .

معرفت اهل بیت(علیهم السلام) از این جهت اهمیت دارد که موجب معرفت به خدا می گردد. پیامبر و معصومین آیه های الهی هستند نشانه های خدا روی زمین اند شناخت ایشان موجب شناخت خداوند و نزدیکی به ایشان تقرب به خداست. در جامعه کبیره می خوانیم: السلام علی محال معرفه الله؛ سلام بر جایگاه های شناخت خداوند.

جالب اینجاست که با تامل در روایات در می یابیم که معرفت رابطه ای متقابل ایجاد می کند به اندازه شناخت ما از معصومین ،چهره ما نیز نزد معصومین شناخته شده می گردد .

در بصائر هلقام میگوید از معنى آیه وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِیماهُمْ(اعراف 46)؛ پرسیدم منظور از عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ چیست که بنابر آیه کسی داخل بهشت و جهنم  نمی شود مگر با معرفی ایشان .

فرمود شما مگر یك مرد وارد در قبائل خود ندارید كه اشخاص خوب یا بد را می شناسد گفتم چرا فرمود ما همان مردانى هستیم كه از چهره می شناسیم اشخاص را. (که خوب یا بدند) طریف از حضرت باقر علیه السّلام نقل كرد كه من از این آیه «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِیماهُمْ» پرسیدم فرمود: اى سعد اعراف، آل محمّدند كه داخل بهشت نمیشود مگر كسى كه آنها را بشناسد و آنها او را بشناسند و داخل جهنم نمیگردد مگر كسى كه منكر آنها باشند و آنها انكار كنند او را. اعراف آنهایند كه خدا شناخته نمیشود مگر بواسطه معرفت ایشان.

نوشته انسیه نوش آبادی – کارشناس گروه دین و اندیشه تبیان