نجوی در غربت بقیع

زیارت بقیع یا تماشای بهشت روی زمین - چون كه آفتاب برآید

پشت دیوارهای بقیع، نگاه‌های حسرت‌بار بسیاری تو را بدرقه می‌كنند. پله‌ها را دو تا یكی بالا می‌روی و می‌رسی به جایی كه جنت‌البقیع خوانده شده است. به بهشت وارد شده‌ای و قرار است در محضر قدسی بهشتیان، هرچه ارادت می‌ورزی در اندیشه و زبانت جاری كنی و با آنها سخن بگویی. اینجا همان مزاری است كه برایش هق‌هق گریه كردی و ناله سر دادی؛ همان است كه كبوتر دلت را سال‌ها اسیر و سرگشته‌ خود كرده بود و از زبان شاعر خوانده بودی:

چه می‌شود دل من هم کبوتری باشد

برای من دل پیغام آوری باشد

به بال شوق بگردد در این چمن شاید

نشان مانده قبر صنوبری باشد

چه بوستان غریبی! بعید می‌دانم

بهشت روی زمین جای دیگری باشد

خدا کند به بیابان به غم دری باشـد.

حالا تو هستی و قبر چهار امام معصوم (ع)؛ تو هستی و مزار بی‌نشان دختر برترین آفریده خداوند؛ تو هستی و مدفن ام‌العباس، حضرت ام‌البنین؛‌ تو هستی و قبر فاطمه بنت اسد، مادر علی بن ابی‌طالب (ع) و قبور بزرگانی از صحابه و تابعین. آنچه در سرزمین خود فریاد می‌زدی، حالا زیرلب آهسته بگو و چشم خود را به باران اشك مهمان كن. اینجا بقیع است. پس یاد آر نگاه حسرت‌بار كسانی را كه یا در بدرقه‌ات و یا پشت دیوارهای بقیع به تو التماس دعا گفتند.

بقیع درگذر تاریخ

پیشینه تاریخی بقیع، بقیع الغرقد یا جنت البقیع به دوران قبل از اسلام می‌رسد، ولی در کتب تاریخی به روشنی قدمت تاریخی آن مشخص نشده است. بعد از هجرت مسلمانان به مدینه، باغ بقیع تنها قبرستان مسلمانان شد و مردم ساکن مدینه، قبل از آمدن مسلمانان به آنجا، اجساد مردگان خود را در دو گورستان «بنی‏حرام» و «بنی‏سالم» و گاهی نیز در منازل و خانه‌هایشان دفن می‌کردند. در واقع، بقیع اولین مدفن و مزاری است که به دستور پیامبر اسلام (ص)  توسط مسلمین صدر اسلام به وجود آمده است.

قبرستان بقیع به مرور زمان، مدفن تعداد فراوانی از صحابه و تابعین و نیز همسران و دختران و فرزندان و اهل بیت رسول الله (ص) شد. بقیع را بقیع‌الغرقد هم نامیده‌اند، چون غرقد، نام نوعی درخت است که خار فراوانی دارد و از آنجا که در کنار بقیع یا داخل قبرستان چنین درختی می‌روییده، بقیع‌الغرقد نیز نام گرفته است.

البته برخی گفته‌اند: بقیع، غرقد، نام زمینی است که نوعی درخت بلند توت آن را پوشانده باشد.

اهتمام پیامبر (ص) به قبرستان بقیع

درباره حضور رسول خدا (ص) در بقیع و دعا و طلب مغفرت آن حضرت نسبت به اهل بقیع که گاهی روز و گاهی نیز شب هنگام صورت می‌پذیرفت، در کتب حدیثی و تاریخی مطالب فراوانی نقل شده است. در حدیثی چنین آمده است که پیامبر گرامی اسلام (ص) در بقیع حضور می‌یافت و اهل قبور را بدین گونه خطاب می‌کرد: «السلام علیکم قومٌ مؤَجَّلوُنَ اَتانا و اَتاکم ماتوُعَدوُنَ. الّلهُمَّ اغفِر ِلأهلِ البقیع الغرقد»

«درود بر شما ای کسانی که اجل شما و آنچه به ما و شما وعده داده‌اند، فرا رسید. خدایا اهل بقیع غرقد را بیامرز».

سپس می‌فرمود: «إِنّی أُمِرتُ أَن أَدعُو لَهُم» یعنی «همانا به من دستور داده شده که برایشان دعا کنم»

مدفون شدگان بقیع

الف) قبور ائمه طاهرین(ع): مهم‏ترین دفن شدگان بقیع از دیدگاه شیعیان چهار تن از امامان معصوم (ع) هستند که در کنار یکدیگر دفن شده‌اند؛ امام حسن مجتبی (ع)، امام سجاد (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) که در گذشته بر بالای این چهار قبر، قُبِه‌ای ساخته شده بود.

ب) قبر فاطمه بنت اسد مادر امیرمؤمنان علی (علیه السلام) است.

ج) دختران رسول خدا(ص): حضرت رقیه،  ام کلثوم  و زینب  همگی در بقیع مدفون شده‌اند.

د) همسران رسول خدا: بیشتر همسران آن حضرت در بقیع مدفونند؛ از جمله زینب دختر خزیمه، ریحانه فرزند زبیر، ماریه قبطیه، زینب بنت جحش، ام حبیبه دختر ابوسفیان، سوده، عایشه دختر ابوبکر و تعدادی دیگر.

هـ) ابراهیم، فرزند خردسال رسول خدا (ص): ابراهیم که از ماریه قبطیه به دنیا آمد، مورد علاقه فراوان پیامبر مكرم اسلام بود و هنوز یک سال و اندی از حیات او نگذشته بود که از دنیا رفت و حضرت رسول(ص) را در غم فقدانش به شدت غمگین ساخت.

و) عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر نیز در بقیع دفن شده‌اند.

در جمع كاروانیان

شب هنگام، یك روحانی در جمع كاروان ایرانی می‌خواند:

جلوه جنت‏به چشم خاکیان دارد بقیع

یا صفای خلوت افلاکیان دارد بقیع

این مبارک بقعه را حاجت‏ به نور ماه نیست

در دل هر ذره خورشیدی نهان دارد بقیع

عباسعلی زارع كه از نجف‌آباد اصفهان به مدینه آمده است، به حلقه زائران پشت دیوار بقیع اضافه می‌شود، چفیه‌اش را از گردن باز می‌كند و اشك از چشمانش می‌گیرد.

گرچه با شمع و چراغ این آستان بیگانه است

الفتی با مهر و ماه آسمان دارد بقیع

گرچه محصولش به ظاهر یک نیستان ناله است

یک چمن گل نیز در آغوش جان دارد بقیع

روحانی كاروان از زائران مدینه می‌خواهد كه با صدای آرام برای ائمه بقیع و بی‌بی دو عالم اشك بریزند.

شعر محمد جواد شفق، شاعر مشهدی اهل بیت (ع) اینچنین ادامه می‌یابد:

می‌توان گفت از گلاب گریه اهل نظر

بی‌نهایت چشمه اشک روان دارد بقیع

بشکند بار امانت گرچه پشت کوه را

قدرت حمل چنین بار گران دارد بقیع

اینکه ریزد از در و دیوار او گرد ملال

هر وجب خاکش هزاران داستان دارد بقیع

حالا روحانی كاروان، از حكایت‌های بهشت روی زمین می‌‌گوید و اینكه بقیع، چه گوهرهایی در دل نهان كرده است:

چون شد ابراهیم قربان حسین فاطمه

پاس حفظ این امانت را به جان دارد بقیع

فاطمه بنت اسد عباس عم، ام البنین

اینهمه همسایه عرش آستان دارد بقیع

در پناه مجتبی در ظل زین العابدین

ارتباط معنوی با قدسیان دارد بقیع

باقر علم نبی و صادق آل رسول

خفته‏اند آنجا که عمر جاودان دارد بقیع

قرن‌ها بگذشته بر این ماجرا اما هنوز

داغ 18 ساله زهرای جوان دارد بقیع

از بركات سفر بگوید و اینكه زائران در زیارت خود از بقیع، حضرت صاحب‌الامر (عج) را همراهی می‌كنند. بنابراین، همه به احترام پاكان بقیع می‌ایستند و روحانی می‌خواند:

شب که تاریک است و در بر روی مردم بسته‏ است

زائری چون مهدی صاحب زمان دارد بقیع

کاش باشد قبضه خاکم در آن وادی «شفق‏»

چون زفیض فاطمه خط امان دارد بقیع.

كاروانیان بین الحرمین را ترك می‌كنند تا بتوانند صبح، هنگام برآمدن آفتاب، سفره دل را در حریم پاك و بهشتی بقیع بگشایند.