تبیان، دستیار زندگی
تهران با تمام عناصری كه كلان شهر بودن این پایتخت را به رخ می‌كشند، هر روز بخشی از تاریخ خود را مرور می‌كند. خیابان‌های قدیمی، با نام‌های قدیمی، مهم‌ترین حلقه اتصال این تاریخ، به روزمرگی‌های پرهیاهوی شهری نیمه سنتی- نیمه مدرن هستند. سر در آوردن از پس پرده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خیابان های تاریخی تهران

تهران

تهران با تمام عناصری كه كلان شهر بودن این پایتخت را به رخ می‌كشند، هر روز بخشی از تاریخ خود را مرور می‌كند. خیابان‌های قدیمی، با نام‌های قدیمی، مهم‌ترین حلقه اتصال این تاریخ، به روزمرگی‌های پرهیاهوی شهری نیمه سنتی- نیمه مدرن هستند.

سر در آوردن از پس پرده این نامگذاری‌ها شاید جالب‌ترین راهی باشد كه تاریخ را برای چند نسل زنده نگه می‌دارد.


شمال شهری‌ها

آجودانیه در شرق نیاوران قرار دارد و تا اقدسیه ادامه پیدا می‌كند. این منطقه در دوره‌ای به رضاخان اقبال‌السلطنه وزیر قورخانه ناصرالدین شاه تعلق داشت كه در آن زمان آجودان مخصوص شاه بود.

اتفاقا محله اقدسیه هم تا قبل از سال 1290 قمری، حصار ملا نامیده می‌شد. اما پس از این كه ناصرالدین شاه زمین‌های آن منطقه را به باغ تبدیل كرد و در آن كاخی برای یكی از همسران خود به نام امینه اقدس (اقدس الدوله) ساخت، به اقدسیه معروف شد. در شرق اقدسیه، محله فرمانیه قرار دارد. زمین‌های كامرانیه ابتدا به میرزا سعید خان‌، وزیر امور خارجه ناصرالدین شاه تعلق داشت و سپس كامران میرزا نایب‌السلطنه، پسر بزرگ ناصرالدین شاه‌، با خرید زمین‌های حصاربوعلی‌، جماران و نیاوران‌، اهالی منطقه را مجبور به ترك زمین‌ها كرد و سپس آن جا را كامرانیه نامید.

تهران

اما بعد از مرگ كامران میرزا، بخشی از این زمین‌ها به عبدالحسین میرزا فرمان فرما، شوهر خواهر او فروخته شد و از آن به بعد، این منطقه فرمانیه نام گرفت. در همان دوره، منطقه یوسف آباد را میرزا یوسف آشتیانی مستوفی‌الممالك در شمال غربی دارالخلافه ناصری احداث كرد و به نام خود، یوسف آباد نامید. در منطقه محمودیه قدیم هم باغی وجود داشته است كه دارایی حاج میرزا عباس آقاسی، آخرین صدراعظم محمد شاه قاجار به شمار می‌رفت. این منطقه سال‌ها به عباسیه شهرت داشت اما پس از آنكه علاءالدوله این باغ بزرگ را از دولت خرید و به نام پسرش‌، محمودخان احتشام‌السلطنه كرد‌، این محله به محمودیه تغییر نام داد.

درباره شمیران نظرات مختلفی وجود دارد. یكی از مطرح‌ترین دلایل

عنوان شده برای این نام گذاری، تركیب دو كلمه سمی یا شمی

به معنای سرد و ران به معنای جایگاه است و در واقع شمیران به معنای

جای سرد است. به همین ترتیب تهران هم به معنای جای گرم است

زمین‌های جماران هم كه در شمال فرمانیه قرار دارد، زمانی متعلق به سید محمد‌باقر جمارانی، از روحانیان معروف دوره ناصر‌الدین شاه بوده است. با این حال، برخی از اهالی معتقدند كه در كوه‌های این محله از قدیم مار فراوان بوده و مارگیران برای گرفتن مار به این ده می‌آمدند. بنابراین، این منطقه به نام جماران معروف شد. با این حال، روایت سومی هم درباره جماران وجود دارد. عده‌ای هم معتقدند كه چون از این مكان سنگ‌های بزرگ به دست می‌آمده ‌است‌، آن‌جا را جمران‌، یعنی محل به‌دست آمدن جمر یا سنگ بزرگ نامیده‌اند.

تهران

پل رومی كه بر روی نقشه كمی جنوبی‌تر از جماران واقع شده، در گذشته پل كوچكی بوده كه دو سفارت روسیه و تركیه را هم متصل می‌كرده است و از همین رو عده‌ای معتقدند نام این منطقه از مولانا جلال‌الدین محمد رومی گرفته‌شده است‌!

اما روی نقشه تهران، از پل رومی كه به منتهای غرب متمایل شوید، به منطقه ییلاقی فرحزاد می‌رسید كه بر خلاف فرمانیه متعلق به هیچ فرح نامی نبوده است! اسم منطقه فرحزاد از آنجا برگرفته شده كه مردم تهران قدیم آب و هوای خوب و طبیعت زیبای این منطقه را فرح بخش می‌دانستند. این فرح بخشی، تا آنجا بود كه نام فرحزاد را برای این ناحیه برگزیدند.

در جنوب شرقی فرحزاد اما شهرك قدس ِاین روزها قرار گرفته كه هنوز نام قدیم آن در مكالمات روزمره شنیده می‌شود. این محله را به دلیل آنكه معماران امریكایی در ساخت مجتمع‌های مسكونی آن نقش داشتند و برخی از اولین سری ساختمان‌های این منطقه، به سبك مجتمع‌های مسكونی آمریكایی ساخته شده بود، شهرك غرب می‌نامیدند. اگرچه شاید سكونت عده زیادی خارجی در این منطقه، در این نامگذاری بی تاثیر نبوده باشد.

محله داودیه بین میرداماد و ظفر امروز واقع شده است. منطقه‌ای كه در ابتدا ارغوانیه نام داشت و سپس میرزا آقاخان نوری صدر اعظم ناصرالدین شاه، این اراضی را برای پسرش‌، میرزا داودخان‌، خرید و آن را توسعه داد. از این پس این منطقه به نام داوودیه معروف شد.

كلمه قلهك اگرچه تقریبا همه ما را به یاد قلك می‌اندازد، اما هیچ ارتباطی

به این كلمه ندارد! قلهك از دو كلمه قله‌ و ك‌ تشكیل شده كه قله

معرب كلمه كله‌، مخفف كلات به معنای قلعه است‌. عقیده اهالی بر این است

كه به دلیل اهمیت آبادی قلهك كه سه راه گذرگاه‌های لشگرك‌، ونك و شمیران بوده است‌، به آن( قله- هك) گفته شده است‌

دركه اما از آن دست مناطقی است كه هنوز ه طور دقیق علت نامگذاری آن به این صورت مشخص نشده است. اما یك سری از قدیمی‌های تهران، علت این نامگذاری را برفی بودن این منطقه در زمستان می‌دانند كه ساكنان آن مجبور بودند در این برف، نوعی كفش مخصوص به پا كنند كه به زبان اصلی «درگ» نامیده می‌شد.

دزاشیب كه در نزدیكی تجریش قرار دارد، هنوز هم با همین نام خوانده می‌شود. روایت می‌شود كه در گذشته در این منطقه قلعه بزرگی به نام آشِب وجود داشته است و به همین دلیل این منطقه را دزاشیب می‌نامیدند. عده‌ای هم معتقدند دزاشیب امروز، در گذشته دزآشوب و دزج سفلی نام داشته كه در لهجه محلی به آن ددرشو هم می‌گفتند!

كلمه قلهك اگرچه تقریبا همه ما را به یاد قلك می‌اندازد، اما هیچ ارتباطی به این كلمه ندارد! قلهك از دو كلمه قله‌ و ك‌ تشكیل شده كه قله معرب كلمه كله‌، مخفف كلات به معنای قلعه است‌. عقیده اهالی بر این است كه به دلیل اهمیت آبادی قلهك كه سه راه گذرگاه‌های لشگرك‌، ونك و شمیران بوده است‌، به آن( قله- هك) گفته شده است‌. منطقه زرگنده هم كه در حوالی قلهك قرار دارد، به دلیل این كه محل كشف سكه‌ها و اشیاء قیمتی بوده است، به این نام خوانده می‌شد. زرگنده در گذشته ییلاق كاركنان روسیه هم بود.

تهران

نیاوران، منطقه خوش اب و هوای شمال تهران، روزگاری ییلاق شاهان زیادی بوده كه بدشان نمی‌آد بخشی از دم و دستگاهشان را به باغات این ناحیه منتقل كنند. به همین دلیل هم كاخ‌های زیادی در این منطقه بنا شده است كه امروز مورد استفاده‌های فرهنگی قرار می‌گیرند. عده‌ای معتقدند در زمان ناصرالدین شاه نام این ده به نیاوران تغییر كرده كه به این ترتیب نیاوران مركب از نیا به معنی حد، عظمت و قدرت‌ و ور به معنای صاحب‌ و آن علامت نسبت است. یعنی در مجموع نیاوران كاخ دارای عظمت‌ معنا می‌دهد.

اما درباره شمیران نظرات مختلفی وجود دارد. یكی از مطرح‌ترین دلایل عنوان شده برای این نام گذاری، تركیب دو كلمه سمی یا شمی به معنای سرد و ران به معنای جایگاه است و در واقع شمیران به معنای جای سرد است. به همین ترتیب تهران هم به معنای جای گرم است! با این حال، دلیل دیگری هم مطرح شده كه به وجود قلعه نظامی در آن اشاره دارد اما برخی معتقدند كه‌ یكی از نه ولایت ری را شمع ایران می گفتند كه بعدها به شمیران تبدیل شده است.

تهران

جردن

تاریخ خیابان آفریقای امروز یا همان جردن سابق، چندان دراز نیست. اما تاریخ نام قدیمی آن به نزدیك یك قرن پیش باز می‌گردد.

دكتر ساموئل مارتین جردن، یك آمریكایی‌الاصل بود كه از سال 1899 تا سال 1940 ریاست كالج آمریكایی تهران (دبیرستان البرز) را به عهده داشت. او بنیان‌گذار دبیرستان البرز و مدرسه دخترانه آمریكایی تهران بود كه در سال 1898 درجه استادی علوم الهی را از دانشگاه پرینستون دریافت كرده بود و با درجه دكترایی كه در سال 1916 از كالج لافایت در رشته حكمت و فلسفه و در سال 1935میلادی از كالج واشنگتن و جفرسون در رشته حقوق دریافت كرد، به ایران آمد و یك سال بعد ریاست مدرسه‌ای را به عهده گرفت. دكتر جردن كه از ایران با لقب وطن دوم من یاد می‌كرد، در سال 1918میلادی اولین ساختمان شبانه‌روزی را كه در آن زمان، مك كورمیك‌‌هال (Maccormick Hall) نامیده می‌شد تاسیس كرد.

نامگذاری بزرگراه آفریقا در شمال تهران، به نام جردن، از همین جا سرچشمه می‌گیرد. هرچند كه گذر زمان، نام آفریقا را جایگزین جردن كرده است. اما هنوز نام جردن بر این خیابان، به طور غیر رسمی به زبان‌ها می‌آید.

كمربند میانی

در منطقه مركزی تهران، پل چوبی قرار دارد. تا پیش از تغییر و تحول تهران به شكل و شمایل امروزی، دور شهر دروازه‌هایی بنا شده بود تا دفاع از شهر ممكن باشد. یكی از این دروازه‌ها، دروازه شمیران بود با خندق‌هایی پر از آب در اطرافش كه برای عبور از آن‌، از پلی چوبی استفاده می‌شد. امروز اما از این دروازه و آن خندق پر آب، یك خیابان به جا مانده با پلی كه محل تجمع چوب فروش‌هاست! منطقه‌ای كه هنوز پل چوبی نام دارد.

تهران

سید خندان هم در حوالی مركز شهر، نام ایستگاه اتوبوسی در جاده قدیم شمیران بوده است. این نام از اسم پیرمردی دانا برداشته شده كه پیش گویی‌های او زبانزده مردم سی، چهل سال پیش بوده است و احترام به این پیرمرد، مردم منطقه را به استفاده از این نام راغب كرد.

در غرب كمربند مركزی تهران، منطقه گیشا وجود دارد كه امروز با نام نصر شناخته می‌شود. نام گیشا در ابتدا كیشا بوده است. اسمی برگرفته از نام خانوادگی دو بنیانگذار این منطقه كینژاد و شاپوری.

خیابان های زنانه شهر!

تهران

منیریه در گذشته یكی از محله‌های اعیان نشین تهران بوده و گفته می‌شود كه نام آن از نام زن كامران‌میرزا، یكی از صاحب‌منصبان قاجار، به نام منیر گرفته شده‌است.

با این وجود، در میان این همه نام مردانه، زنان سهم كمی از خیابان‌های تهران دارند. اگر كوچه پس كوچه‌هایی با اسامی زنانه را فاكتور بگیریم، سهم زنان از خیابان‌های تهران، چیزی حدود 5، 6 كوچه از 18هزار خیابان، كوچه و بن بست شهر است.

خیابان شهید مرضیه تركستانی در منطقه 4، خیابان صدیقه و عبدالحمید رودباری در منطقه8، بن بست شهید شوكت مراد در منطقه یك و خیابان‌های شهید سمیه كنجه و ثمره سواریان در مناطق 8 و 16 شهرداری تهران. در جنوب منطقه مركز تهران هم میدان منیریه قرار دارد كه قدمت آن به زمان قاجار باز می‌گردد.

اما یكی از آخرین تغییر و تحولاتی كه صورت گرفت، بعد از المپیك پكن بود. بعد از المپیك 2008 چین كه‌هادی ساعی موفق به كسب مدال طلا شد، شهردار تهران پیشنهاد كرد یكی از میادین شهر به نام «هادی ساعی» نام گذاری شود.

پس از آن بود كه كمیته نامگذاری شورای اسلامی شهر تهران نام میدان شهرداری در منطقه 20 را به نام «هادی ساعی» تغییر داد. تغییر نام این میدان، به دلیل واقع شدن منزل پدری «هادی ساعی» در منطقه 20، صورت گرفت تا‌ او پس از مرحوم تختی و مرحوم قایقران، سومین ورزشكاری باشد كه نامش روی تابلوهای شهری می‌نشیند.


گروه گردشگری تبیان- آرزو رستم زاد