مبلغان و سنت های حسنه

بسم الله الرحمن الرحیم

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: «سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ؛ هر کس سنت نیکویی را پایه گذاری کند، ثواب کسی که به آن عمل می کند، برای او خواهد بود.»(1)

مقدمه

ادیان الهی آمده اند تا راه و رسم بهتر زندگی کردن را به انسانها بیاموزند. اسلام نیز به عنوان آخرین و کامل ترین دین الهی، بهترین دستورها را در جهت رشد و تعالی انسان از جمله در زندگی اجتماعی او ارائه کرده است. پیامبر عظیم الشان اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام سنتهای حسنه و گرانبهایی را پی ریزی کردند که هر یک به نوبه خود صفابخش کانون زندگی مسلمانان بود؛ اما با گذر زمان و به تدریج، برخی از این سنتهای راستین به وادی فراموشی سپرده شده و در سایه فراموشی هر یک از آنها مشکلات بزرگی در زندگی مسلمانان نمایان گردید و اینک خلاءهای ناشی از عمل نکردن به این سنتها در زندگی اجتماعی مسلمانان به صورت جدی مشهود است.

مشکلات ناشی از متروک ماندن سنت و روش معصومین علیهم السلام همت والای مبلغان و روحانیان محترم را جهت احیاء و ترویج سنتهای حسنه می طلبد تا إن شاءالله در سایه این تلاش و کوشش مقدس شاهد رفع معضلات و خلاءهای موجود باشیم.

تقسیم بندی سنت ها

سنت ها را می توان به سنت حسنه و سنت سیئه تقسیم نمود.

سنت های را از جهت رواج میتوان به سنتهای رایج، به سمت رواج، کم رواج و متروک، تقسیم کرد.

سنت های رایج، سننی هستند که اکنون در بین مردم دائر و برقراراند، مانند: توسل به اهل بیت علیهم السلام.

سنت های به سمت رواج، سننی هستند که با اقدام و تلاش عده ای افراد دل سوز، در حال ترویج می باشند و بحمدالله با مرور زمان گستره این سنن رو به افزایش است، مانند: تفسیر قرآن و اعتکاف.

سنت های کم رواج، سنت هایی هستند که اگر چه کاملا متروک نشده، ولی از دوران و اوج افتاده اند و روز به روز حضور آنها در جامعه کمرنگ تر می شود، مانند: امر به معروف و نهی از منکر و یا شرکت فعال در مساجد و نماز جماعت.

سنت های متروک و فراموش شده، سنت هایی هستند که در بین مردم متروک و مطرود شده، حتی عمل به آنها در بعضی موارد با عکس العمل های منفی مواجه می شود، مانند: ازدواج موقت یا ساده زیستی و دوری از تجمل.

سنت های سیئه، سنن غلط و غیر اسلامی هستند که دامنگیر اجتماع شده و جانشین فرهنگ و سنتهای حسنه شده اند. تعداد این سنتها زیاد و اثرات و گستردگی آنها نیز فراوان است، مانند: اسراف، تجمل گرایی، لهو و لعب، چشم و هم چشمی، خودخواهی و...

وظیفه مبلغان

شکی نیست که همه ما موظفیم به هر نحو ممکن در جهت طرد و کنار گذاشتن سنتهای سیئه، و ترویج و احیاء سنتهای حسنه متروک و یا کم رواج، اقدام و تلاش نماییم. البته با عنایت به کثرت سنتهای حسنه متروک و کم رواج و سنتهای سیئه رایج و توجه به این مطلب که احیاء و ترویج یک سنت، گاهی ماهها و سالها زمان و تلاش مداوم می طلبد، باید در صدد این امر باشیم که موضوعی از سنتهای حسنه را انتخاب کنیم و بیشتر بر روی آن متمرکز شویم که از اهمیت خاصی برخوردار باشد. از این رو برای شناخت اولویتها در این امر مواردی بیان می شود:

الف. نسبت به سنتهای دیگر جامعیت داشته باشد و عمل به آن به طور مستقیم و یا غیر مستقیم منجر به عمل به سنتهای حسنه دیگر و ترک سیئات شود؛ به عبارت دیگر عمل به آن بستر مناسبی برای شناخت سنتهای حسنه و سیئه و عزم بر عمل نسبت به اولی و ترک دومی فراهم آورد.

ب. با انزجار و مقاومت عمومی مواجه نشود؛ یعنی، مجبور نباشیم برای اثبات آن موضوع با عموم مردم درگیر شویم که در این صورت هم فرصتها را از دست می دهیم و هم اعتماد عمومی را از خود سلب می کنیم و زمینه فعالیت از دست می رود.

ج. مطرح کردن این سنت در ابتدا به نظر مردم خیلی راحت و سهل جلوه کند و به عبارت دیگر روش ما به نحوی باشد که سبب سر درگمی و یا در صورت ادامه، موجب خستگی و ملالت نگردد.

قرآن و پایه گذاری سنتهای حسنه

خداوند تبارک و تعالی برای جدا کردن مردم از سنتهای جاهلی و آشنایی آنها با سنتهای اسلامی، به صورت سهل و آسان و با شعار موجز «قولوا لا إله إلا الله تفلحوا» (2) شروع می نماید. با اینکه همین جمله «لا اله الا الله » و اعتقاد به آن، متضمن تمامی معارف و اعتقادات و اخلاقیات و روشهای حقه است و دستورات قرآنی همه، شرح و تفسیر این کلام موجز است؛ ولی به نظر ساده، جذاب و خیلی زیباست و بدین ترتیب، طالب فلاح و رستگاری با کشش بیشتری جذب شده و از سختی راه و مشکلات بعدی و زیادی تکالیف وحشت زده نمی شود.

به جاست ما هم برای احیاء و ترویج سنت های حسنه و طرد سنت های سیئه دنبال چنین راهی باشیم.

احیای مساجد، سنت حسنه منتخب

با توجه به مطالبی که گذشت، موضوعی که به نظر حائز شرائط و مراتب مذکور باشد، می تواند «احیاء مساجد» به معنای شرکت فعال در مسجد و «برگزاری نماز جماعت» باشد.

شرکت فعال در مسجد و نماز جماعت، بستر مناسبی برای فراگیری سنتهای حسنه و سیئه و عمل به اولی و ترک دومی است و بدین ترتیب، اگر این امر شیوع پیدا کند، در سایه آن می توانیم جامعه ای سالم و بالنده داشته باشیم.

برای تشویق مردم به آمدن به مسجد می توان از آیات و روایات مربوط به مسجد بهره گرفت و فوائد علمی، اجتماعی و اخلاقی رفت و آمد به مسجد را بیان نمود. همچنین می توان از سخنان امام راحل و مقام معظم رهبری استفاده کرد.

شیوه کلی احیاء و ترویج سنت حسنه

روش تبلیغی کشورهای تولید کننده و صنعتی، برای فروش و مصرف اجناس خود به این گونه است که روی رفتار مصرف کنندگان و مخاطبان خود تأثیر می گذارند؛ بدین معنا که برای آنها مهم نیست مصرف کنندگان کالاهایشان، چه اعتقاد و ایده ای دارند، بلکه تمام سعیشان این است که مخاطب با هر اعتقادی که دارد، همواره تحت تأثیر تبلیغات آنها قرار گرفته و کالاهای آنها را مصرف کند.

برای رسیدن به هدف مذکور، به صورت گسترده، پی در پی، مستمر و متمرکز تبلیغات کرده و مخاطب خود را زیر رگبار و بمباران تبلیغاتی گرفته و چنان عمل می کنند که بالاخره جو موافق با منظور خود را به دست آورده، رفتار مخاطب را به سوی مصرف کالاهای مورد نظرشان سوق دهند.

مبلغان محترم برای ترویج و تبلیغ سنتهای حسنه (از جمله مشارکت فعال در مسجد و نماز جماعت) میتوانند از شیوه اثر گذاری بر رفتار مردم کمک بگیرند.

ما معمولا از حیث اعتقاد به سنتهای حسنه مشکلی نداریم؛ مثلا بحث شرکت فعال در مسجد، امری است که مورد اعتقاد همه می باشد، اما در عین حال رواج شایسته ندارد.

باید طوری تبلیغ کرد که افکار عمومی تحت تأثیر قرار گرفته و جو مناسب برای این کار به وجود آید؛ به صورتی که مثلا هنگام اذان، مغازه دارها کسب و کار را رها کنند و به مسجد بروند و اگر چند نفر هم یافت می شوند که تمایل ندارند، جو، آن چنان قوی باشد که نتوانند مقاومت کنند و برای هماهنگی روانه مسجد شوند.

ویژگی های تبلیغ

همان طور که گفته شد یک فعالیت تبلیغی، میبایست آن چنان باشد که تأثیر گذاری فراگیر بر روی مردم داشته باشد و خواه ناخواه عموم مردم به سوی هدف مورد نظر حرکت کنند. برای رسیدن به این منظور، تبلیغات ما در باب سنتهای حسنه باید دارای ویژگیهای زیر باشد:

الف. وجود مطالب و محتوای معتبر و غنی: اگر می خواهیم مردم را به سوی یکی از سنتهای حسنه اسلامی رهنمون باشیم، لازم است در این زمینه آگاهی کافی داشته و موارد تبلیغاتی ما دارای اعتبار و از منابع صحیح و مسلم باشد.

ب. گستردگی فعالیت: تبلیغات در این زمینه برای اثرگذاری باید در سطح وسیعی از جمله: بر منابر و در کلاسها، صدا و سیما، روزنامه ها، کتب، نشریات و پلاکاردها و... صورت پذیرد.

ج. تمرکز: برای تأثیر بیشتر تبلیغات باید بر یک موضوع و مورد خاص که مورد نظر ماست، متمرکز باشیم و از پراکنده گویی و فعالیت در زمینه های مختلف پرهیز نماییم و از طرفی این سنت حسنه جامع باشد؛ یعنی بتواند بستر مناسبی برای احیاء سنتهای حسنه دیگر فراهم آورد، مانند: احیاء مساجد (شرکت فعال مردم در مسجد و نماز جماعت).

د. تداوم: فعالیت تبلیغاتی باید به صورت منظم و بدون وقفه باشد. نباید توقع داشت با فعالیتی اندک، یک سنت در جامعه تحقق پیدا کند، بلکه باید در این راه، برای مدت طولانی، استقامت و پشتکار داشته باشیم.

ه. تنوع: تنوع مواد و محتوا نیز در ترویج و احیاء یک سنت حسنه، نقش به سزایی دارد؛ مثلا آیات، احادیث، تفسیر، شعر، قصه، مقاله، نقاشی، عکس، طرح گرافیکی و...

در پایان از خداوند متعال می خواهیم همه مبلغان محترم را که در راه احیاء سنتهای حسنه گام بر می دارند با عنایات خاصه خود موفق و مؤید بدارد. و از همه مبلغان دل سوز می خواهیم، چنانچه در این خصوص نظرات اصلاحی دارند، با واحد احیاء سنتهای حسنه معاونت تبلیغ و آموزشهای کاربردی حوزه علمیه قم در میان بگذارند.

پی نوشت:

(1) الكافی، ج5، ص9؛ تهذیب‏الأحكام، ج6، ص124؛ وسائل‏الشیعة، ج15، ص24

(2) بحارالأنوار، ج18، ص202؛ باب 1- المبعث و إظهار الدعوة؛ المناقب، ج1، ص55

منبع: نشریه مبلغان، شماره 49

تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان