تبیان، دستیار زندگی
اسم تفضیل برای بیان برتری یک چیز نسبت به چیز دیگر یا بیان کم تر و زیادتر بودن صفتی در یک فرد یا یک شیء نسبت به دیگری در جمله ذکر می شود ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اسم تفضیل

اسم تفضیل

اهداف درس:

- آشنایی با نحوه ساخت اسم تفضیل از ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید

- بیان انواع حالات اسم تفضیل

- نکاتی چند درباره اسم تفضیل

- کاربردی کردن قواعد و تطبیق آن ها در مثال

اسم تفضیل چیست و چگونه ساخته می شود؟

اسم تفضیل برای بیان برتری یک چیز نسبت به چیز دیگر یا بیان کم تر و زیادتر بودن صفتی در یک فرد یا یک شیء نسبت به دیگری در جمله ذکر می شود که اگر از فعل ثلاثی مجرد ساخته شود بر وزن «أَفعَل» می آید و اگر از عل ثلاثی مزید ساخته شود، قبل از آن «أشدّ» یا «أکثر» قرار داده و مصدر فعل را به صورت منصوب بعد از آن ذکر می کنیم.

مانند:

ثلاثی مجرد: زیدٌ أکبرُ من سعید (زید بزرگ تر از سعید است)

ثلاثی مزید: علی اکثر أحساناً من موسی (علی نیکو کارتر از موسی است)

همان طور که دیدید برای ساختن اسم تفضیل از ثلاثی مزید- که در اینجا فعل ما به باب «إفعال» (أحسن، یُحسن، إحسان) رفته است- مصدر آن را به صورت منصوب ذکر می کنیم و قبل از آن یک «اکثر» یا «أشدّ»- می آوریم.

* دقت کنید که اسم تفضیل برای مؤنث بر وزن «فُعلی» می آید.

نکته: چنانچه اسم تفضیل دلالت بر «عیب، رنگ و زینت» داشته باشد مانند ثلاثی مزید ساخته می شود مانند:

عیب: عینه اشدّ إعواراً من أخیه: چشم او لوچ تر از برادرش است.

رنگ: الدم أشدّ إحمراراً من الشّفه: خون قرمزتر از لب است.

زینت: هذا البیت أکثر جمالاً من الآخر: این خانه زیباتر از دیگری است (باید دقت کرد کلمه «جمال» که به معنای زیبایی است به هر دو شکل استفاده می شود: أجمل / اکثر جمالاً)


تمرین: به اسم های تفضیل در عبارات زیر دقت کنید:

- قال الصادق (ع): «أغنی الغنیّ من لم یکن للحرص أسیراً».

- قال علی بن الحسین (ع): «أعلی درجات الورع أدنی درجات الیقین و أعلی درجات الیقین أدنی درجات الرّضی».

- هذا البقر أکثر إسوداداً من الآخر.

- إنَّ الذی سمک السماء بنی لنا                  بیتاً دعائمه أعزُّ و أطولُ


اکنون به انواع کاربرد اسم تفضیل دقت کنید.

(در ادامه به توضیح هریک خواهیم پرداخت):

اسم تفضیل

 در توضیح گزینه اول باید گفت همان طور که در مثال می بینید کلمه «أقوی» بدون «ال» آمده و به کلمه دیگری نیز اضافه نشده لذا باید حتماً به همراه «من» آمده و مفرد مذکر ظاهر شود.

در گزینه دوم اسم تفضیل برای بیان برتری آن دو مرد یا آن دو زن آمده بی آنکه ذکر کند که از چه کسی یا از چه کسانی بهترند، با «ال» آمده لذا بدون «من» می آید و حتماً باید با کلمه ماقبل خود در جنس و عدد مطابقت کند یعنی در مثال فوق «الرجلان» (دو مرد) مثنی است و مذکر پس اسم تفضیل نیز باید مثنی و مذکر بیاید و در مثال بعدی که برای یک اسم مؤنث مثنی ذکر شده باید مثنی و مؤنث ذکر شود.

شاخص گزینه سوم این است که اسم تفضیل به یک اسم معرفه اضافه شده یعنی «أفضل» به «الناس» اضافه شده لذا باید بدون من آید اما هر دو وجه مطابقت یا عدم مطابقت برایش جایز است، همان طور که در مثال های فوق مشاهده می کنید کلمه ما قبل اسم تفضیل مثنی و مذکر آمده و در مثال بعدی مؤنث آمده امّا هیچ کدام تفاوتی برای اسم تفضیل ایجاد نمی کند.

در گزینه چهارم نیز اضافه بودن اسم تفضیل شرط است اما به یک اسم نکره، لذا بدون «من» آمده و حتماً باید مفرد مذکر آید حتی اگر کلمه ماقبل آن مؤنث یا مثنی و جمع باشد که در مثال های فوق این موضوع را مشاهده می کنید.


تمرین: اکنون قواعد فوق را با مثال های زیر تطبیق دهید:

- علیّ أفضل التلامیذ فی المدرسة.

در مثال فوق کلمه «أفضل» به یک معرفه اضافه شده لذا بدون «مِن» آمده و مطابقت یا عدم مطابقت برایش جایز است که در اینجا مطابقت نکرده است.

- البنات الفضلاء هنّ اللّواتی یجتهدن کثیراً.  

در عبارات بالا «الفضلاء» چون با «ال» آمده لذا بدون من ذکر شده و با «البنات» مطابقت می کند.

- لا کنز أنفع من العلم.

«أنفع» چون بدون «ال» است و اضافه نیز نشده است لذا با من می آید و لزوماً مفرد مذکر ظاهر می شود.

- حافظ أفضل شاعرٍ 

در عبارت فوق « أفضل» به یک اسم نکره اضافه شده لذا بدون «من» آمده و لزوماً مفرد مذکر ظاهر می شود.

نکته:

در ساخت اسم تفضیل از یک فعل باید به چند نکته دقت کنید:

1) از فعل مجهول اسم تفضیل ساخته نمی شود مثل: هیفَ

2) از فعل منفی اسم تفضیل ساخته نمی شود مثل: ما جال

3) فعل حتماً باید معنای تفضیلی داشته و قابلیت تفاضل داشته باشد یعنی بتوان آن را معیار و مقیاس مقایسه میان دو اسم قرار داد مثل: مات (مردن امری است که کم تر و بیش تر در آن صدق نمی کند لذا نمی توان گفت «علی از سعید مرده تر است» پس افعالی این چنین قابلیت تفاضل ندارند و نمی توان از آن ها اسم تفضیل ساخت).


تمرین:

افعالی که برای ساخت اسم تفضیل مناسبند به صورت پررنگ نمایش داده شده است:

ضاق- زال- حزم- أشفق- ماکبر- ودّ- حلا- فنی- ضیق- ماحسن- جاع- حمی 

همانطور که مشاهده کردید افعالی که منفی و مجهول بوده و یا قابلیت تفاضل نداشتند از جرگه افعال مورد نظر ما خارج شده اند.

اکنون به چند تست دقت کنید:

1) کدام گزینه نادرست است؟

الف) شعره أشدّ بیاضاً من أخیه                             ب) قلب المؤمن أصفی القلوب

ج) ولتجدنهّم أحرص الناس علی حیاةٍ                اسم تفضیل د) وجه المؤمن أبیض من القمر

گزینه «د» پاسخ مورد نظر ماست زیرا همان طور که پیش از این گفتیم چنانچه اسم تفضیل دلالت بر رنگ / عیب / زینت داشته باشد باید با کلماتی همچون «أشد / أکثر» استعمال شود.

2) کدام گزینه صحیح است؟

الف) الرجال الأفضلون من الأسد                                  اسم تفضیلب) المریمات أفضل نساءٍ

ج) أنت الأکرم الناس                                                        د)سعید أفضل

گزینه «ب» صحیح است، در گزینه «الف» اسم تفضیل با من آمده پس حتماً باید مفرد مذکر باشد، در گزینه «ج» چون اسم تفضیل اضافه به یک اسم معرفه شده باید بدون «ال» بیاید و در گزینه «د» نیز چون اسم تفضیل بدون «من» است باید با «ال» ذکر شود.

3) کدام گزینه برای ساخت اسم تفضیل مناسب نیست؟

الف) شجع                              ب) تأخّر

اسم تفضیلج) مااکثر                               د) جفا

گزینه «ج» به دلیل این که فعل منفی است نمی توان از آن اسم تفضیل ساخت.

مرکز یادگیری (مدرسه اینترنتی) سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده

تنظیم: سمیرا بادامستانی