با ذکر یک صلوات بخوانید!

پیشانی نوشته:

عده ای از تشنه کامان سرچشمه زلال معارف احمدی از محضر پر فیض استاد فرزانه قرآن حضرت آیت الله جوادی آملی سوالاتی پرسیده اند که معظم له در مجموعه دفاتری تحت عنوان نسیم اندیشه، به جرعه ای پاسخ، کام جانشان را سیراب نموده است.

آنچه اینک می خوانید مشروح پاسخ معرفت بخش استاد است به یکی از سوالات مطرح شده در باب ذکر  معجزه آسای "صلوات":

از حضرت استاد آیت الله جوادی آملی پرسیده شد چرا بر صلوات پیش و پس از دعا تأكید شده است؟ تفاوت صلوات خدا بر پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله و سلم و صلوات خدا بر مؤمنان چیست؟

معظم له در پاسخ چنین گفتند:

یكم. معنی صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم این است: «خدایا رحمتت را بر پیامبر و آل او نازل فرما». وقتی رحمت بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل شود، به دیگران هم می‏رسد، چون او مجرای فیض است و اگر قرار است خیری به دیگران برسد، نخست باید به عنوان رحمت خاصه، بر آن حضرت نازل شود و سپس بر دیگران فرود آید.

امام علی(علیه‌السلام) می‏فرماید: دعاها یا حاجتهای خود را به صلوات بر رسول خدا محفوف (دربرگرفته و پیچیده) كنید، زیرا صلوات بر آن حضرت دعایی مستجاب است و چنین نیست كه خداوند یكی از دو حاجت را بر آورد و دیگری را رد كند.¹

امام سجاد(علیه‌السلام) در صحیفه سجادیه، روش دعا و طلب حاجت را به ما می‏آموزد. در بسیاری فقرات ادعیه آن حضرت، صلوات بر پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم مشاهده می‏شود و هرچه از خدا می‏خواهد، پیش یا پس از آن صلوات است، چون خدا در پرتو صلوات، دعای همراه آن را هم مستجاب می‏كند.

دوم. مؤمن به جایی می‏رسد كه خدای سبحان و فرشتگان بر او صلوات می‏فرستند. این مسئله در سوره مباركه احزاب بازگو شده است؛ یعنی هم صلوات خدا و ملائكه بر پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم و هم صلوات آنان بر مؤمنان آمده است.

صلوات خدا كه صفت فعل اوست، همان نورانی كردن است. وقتی توفیقی نصیب انسان شد و در فضای دل تاریكی احساس نكرد، معلوم می‏شود كه صلوات خداوند و فرشتگان نصیب او شده است.

خدای متعال در تجلیل از پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم می‏فرماید: اِنّ اللّه و ملئكته یصلّون علی النبی... ²  وقتی خدا بخواهد بر پیامبر بزرگ خود صلوات بفرستد، همه فرشتگان را با خود همراه می‏كند؛ مانند اینكه وقتی مهمان عزیزی وارد شهری می‏شود، شخصی كه می‏خواهد از او به بهترین وجه تجلیل كند، با همه دوستان و آشنایان به دیدار او می‏رود.

هم‏چنین خدای متعال در تجلیل از مؤمنان و صلوات بر آنان می‏فرماید: هُوَ الّذی یُصلّی علیكم و ملئكتهُ لیُخرجكُمْ من الظُلماتِ اِلی النّور ³؛ یعنی خدا و فرشتگان، جداگانه بر مؤمنان درود می‏فرستند.

تفاوت این دو صلوات این است كه چون پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم، خود نور و مصداق كامل و جعلنا له نوراً یمشی به فی‏الناس ⁴ است، خدای سبحان درباره ایشان به مسئله خروج از ظلمتها و رسیدن به نور مطلبی بیان نفرمود؛ ولی درباره مؤمنان فرمود: خداوند و فرشتگان بر شما درود می‏فرستند تا شما را از ظلمتها به نور برسانند، پس صلوات خدا به معنی نورانی كردن و به نور رساندن است.

بنابراین، اگر توفیق اطاعت و انجام تكالیف شرعی نصیب ما شد و از احكام و آداب عبادات، كم و بیش به حكمت آنها راه یافتیم، باید بدانیم كه صلوات خدا و فرشتگان نصیب ما شده است، در غیر این صورت دچار لغزش و گرفتار گناه شده‏ایم.

وقتی مؤمن نورانی شد، هم راه خود را می‏بیند و هم می‏تواند راهبر دیگران باشد. امام علی(علیه‌السلام) می‏فرماید: «لیسَ فی البرقِ الخاطفِ مستمتعٌ لمنْ یخوضُ فی الظلمةِ»⁵؛ برای انسانی كه در تاریكی فرو رفته و مسافری كه در شب تاریك ره گم كرده، رعد و برقِ لحظه‏ای مفید نخواهد بود. انسان دنیازده مانند كسی است كه در تاریكی فرو رفته باشد، برای چنین شخصی نوری كه گاهی در دل می‏جهد و خاموش می‏شود، چندان مفید نیست.

در روایتی شریف از معصوم(علیه‌السلام) ذیل آیه وَ ما تشاؤون اِلاّ اَنْ یشآء اللّهُ ⁶، نقل شده است: «بَل قُلوبنا أوعیةٌ لمشیّة اللّهِ»⁷؛ دلهای ما ظرف اراده خداست. خدای سبحان اگر بخواهد كار مشخصی انجام دهد. با اراده انجام می‏دهد. اراده خدا صفت فعل و زاید بر ذات اوست و در موجود ممكن و مظهر ظهور می‏كند. آن مظهر، قلب معصوم اولیای الهی است.

لذا مرحوم استاد علامه طباطبایی(قدس‌سرّه) می‏فرمود: معنای صلوات بر محمد و آل‏محمد(علیهم‌السلام) این است كه خدایا رحمتت را بر آنان فرو فرست تا از آنان به ما برسد.⁸ اگر قرار است رحمتی ببارد، ابتدا بر این خاندان نازل می‏شود و سپس به دیگران می‏رسد، از این‏رو طلب رحمت مستلزم اجابت دعاست.

این سخن بلند از مرحوم سید حیدر آملی نقل شده است⁹ كه درباره حضرت ولی‏عصر(ارواحنا فداه) گفته می‏شود: «بیُمنهِ رُزق الوری و بوجوده ثبتت الأرض و السماء»¹⁰؛ به یمن وجود امام عصر(عج) جهانیان روزی می‏خورند و به پاس وجود او آسمان و زمین برجاست، پس همه بركات از این خانواده به سایرین می‏رسد. ¹¹

1 ـ ر.ك: نهج البلاغه، حكمت 361.

2 ـ سوره احزاب، آیه 43.

2 ـ سوره انعام، آیه 122.

3 ـ الكافی، ج 8، ص 23؛ شرح نهج البلاغه ابن‏ابی الحدید، ج 20، ص435.

4 ـ سوره انسان، آیه 30.

5 ـ بحار الانوار، ج 25، ص 337.

6 ـ ر.ك: المیزان، ج 16، ص 338.

7 ـ البته این سخن به محقّق طوسی هم منسوب است.

8 ـ سوره‏احزاب، آیه 56.

9 ـ ر.ك: نهج البلاغه، حكمت 361.

10 ـ مفاتیح الجنان، دعای عدیله.

11ـ جوادی آملی، نسیم اندیشه، دفتر یکم