درسنامه احکام قرآنی (8)

اشاره:

یکی از موضوعات مهم در عرصه قرآن‌پژوهی، تبیین احکام فقهی مترتب بر پاره ای از آیات و سوره‌های قرآنی است. مفسران، فقیهان و دانشمندان علوم قرآنی از دیر باز تا‌کنون در آثار خود فصلی را با عناوینی چون " احکام القرآن"، "آیات الاحکام"، "فقه القرآن" گشوده اند و در ذیل آن به تبیین حکم فقهی آیات و سوره‌ها از جهات گوناگون مانند مسّ آیات شریفه، جهر و اخفاء سوره ها در نماز و ... پرداخته اند.

پاره ای از منابع طراز اول که علمای متقدم در زمینه "احکام قرآن" به رشته تحریر در آورده اند عبارتند از: الجامع الاحكام القرآن نوشته محمد بن احمد انصاری قرطبی(578-671)، فقه القرآن 2 جلد و شرح آیات الاحكام، قطب الدّین سعید بن هبة اللّه راوندی (م: 573)، زبدة البیان فی شرح آیات الاحكام (احكام القرآن ـ تفسیر آیات الاحكام)، احمد بن محمد معروف به مقدس اردبیلی (م: 993).

دانستن احکام یاد شده بر هر مکلفی واجب است از این رو در سلسله نوشتارهای پیش رو که با عنوان"درسنامه احکام قرآنی" پیش کش می‌شود برآنیم تا شما را با اهمّ فتاوای مراجع عظام تقلید در باب احکام ضروری قرآن آشنا کنیم:

شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان

قالَ رَسُولُ اللهِ(صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ):

اِذا قالَ المُعَلِّمُ لِلصَّبِیِّ ؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ، فَقالَ الصَّبِیُّ : بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ، كَتَبَ اللهُ بَرائَةٌ لِلصَّبِیِّ و بَرائَةٌ لِاَبَوَیْهِ و بَرائَةٌ لِلْمُعَلِّمِ .

حضرت رسول اكرم(صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) می فرمایند:

هنگامی كه معلّم به كودك می گوید بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ (و آنرا به كودك آموزش می دهد) و كودك (نیز یاد گرفته و) می گوید بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ خداوند یك امان نامه (از آتش دوزخ) به كودك و یك امان نامه به والدین او و یك امان نامه به معلّم می دهد. (قرآن در احادیث اسلامی ، اثر جعفر خوشنویس صفحه 67)

مقدمه

محافل و مجالس قرآن كریم یكی از مقدس ترین اجتماعاتی است كه توسط پیروان آئین الهی اسلام برگزار می گردد. افزون بر اینكه اسلام به حضور افراد در اجتماعات سیاسی و عبادی توجه خاصی داشته و پیروان خود را از گوشه گیری افراطی و عزلت گزینی منفی باز می دارد ، تقدس علم آموزی و آموزش محتوای غنی معارف قرآن كریم نیز قداست و اهمیت محافل قرآنی را دو چندان نموده است. در روایات بیشماری از حضرات معصومین(علیهم السلام) از مقام طالبان دانش و معلمان به ویژه آموزگاران قرآن كریم تمجید شده است. در این درس به پاره ای از احكام مربوط به برگزاری جلسات قرآن كریم ، ارتباطات بانوان و آقایان در مجالس قرآنی و برخی از احكام در این باره اشاره می شود.

احكام

1. مكان برگزاری جلسات قرآن كریم باید مباح باشد و تشكیل جلسات قرآنی در مكان غصبی حرام است.¹

2. برگزاری جلسات قرآن كریم نباید با برگزاری مراسم نماز جماعت تزاحم و تداخل داشته باشد و در صورت تداخل ، برگزاری نماز جماعت مقدم است.²

3. اعضای هیأت امنای مسجد و یا حسینیه هر چند كه از طرف واقف مكان ، تولیت شرعی داشته باشند شایسته نیست بدون دلیل با برگزاری جلسات و محافل قرآنی مخالفت نمایند. اما در صورت مخالفت ، رعایت نظر آنها لازم است.³

4. خواندن قرآن با صدای بلند در مكانهای عمومی و در صورتی كه موجب آزار و اذیت دیگران شود جایز نیست.⁴

5. تبدیل و فروش قرآنهایی كه برای مساجد یا جلسات قرآن وقف شده اند تا موقعی كه قابل استفاده هستند جایز نیست⁵

6. در جلسات آموزش قرآن به كودكان جلوگیری كردن از تماس آنها با آیات قرآن (با توجه به اینكه غالباً بدون وضو در جلسات شركت می كنند) لازم نیست ولی اگر حركات آنها به گونه ای باشد كه موجب بی احترامی به قرآن شود باید از آن جلوگیری كرد.⁶

7. مزد گرفتن برای آموزش قرآن به دیگری جایز است ، ولی برایِ آموزشِ آن مقدار از قرآن كه واجب است در نماز خوانده شود (مانند آموزش قرائت صحیح سوره حمد و سوره ای كه پس از حمد خوانده می شود) ، اشكال دارد.⁷

8. گرفتن اجرت در برابر تلاوت قرآن كریم جایز است.⁸

روابط زن و مرد در محافل و مراكز قرآنی

1) خانمها می توانند با نامحرم صحبت نمایند مشروط به آنكه:

الف. به قصد لذت و ریبه نباشند.

ب. صدای خود را نازك و رقیق نكنند.

ج. ترس از افتادن به گناه نباشد. ⁹

2) صحبت كردن خانمها با نامحرم جز در موارد ضرورت مكروه هست. ¹⁰

3) خانمها نباید در هنگام صحبت كردن با نامحرم صدای خود را رقیق و نازك كنند بگونه ای كه اگر در دل مخاطب مرضی باشد او را به خود جلب كند ، اگر چه درباره مطالبی عادی صحبت كنند. ¹¹

4) خواندن قرآن توسط خواهران در مقابل نامحرم اگر چه با صوت باشد اشكال ندارد مشروط بر آنكه موجب تحریك و مفسده نشود. ¹²

5) گوش دادن به تك خوانی زنان با توجه به اینكه بصورت غالب مفسده در پی دارد جایز نیست هر چند كه موجب تحریك نشود.¹³

6) همخوانی زنان همچنین شنیدن آن برای نامحرم با توجه به اینكه عموماً موجب مفسده است جایز نیست.¹⁴

[1]. برگرفته از استفتائات قرآنی ، اثر غلامرضا نیشابوری صفحه 97 ، مطابق با نظر حضرات آیات تبریزی ، مكارم شیرازی و فاضل لنكرانی.

[2]. برگرفته از استفتائات قرآنی ، اثر غلامرضا نیشابوری صفحه 90 ، مطابق با نظر حضرات آیات تبریزی ، مكارم شیرازی و فاضل لنكرانی.

[3]. برگرفته از استفتائات قرآنی ، اثر غلامرضا نیشابوری صفحه 97 ، مطابق با نظر حضرات آیات تبریزی و فاضل لنكرانی.

[4]. برگرفته از استفتائات قرآنی ، اثر غلامرضا نیشابوری صفحه 107و 108، مطابق با نظر حضرات آیات تبریزی، مكارم شیرازی و فاضل لنكرانی.

[5]. برگرفته از استفتائات قرآنی ، اثر غلامرضا نیشابوری صفحه 94 ، مطابق با نظر حضرات آیات تبریزی ، مكارم شیرازی و فاضل لنكرانی.

[6]. بنی هاشمی خمینی ، سید محمد حسن ، جلد اول صفحه180 مسأله318 مطابق با نظر حضرات آیات امام خمینی،فاضل لنكرانی،تبریزی، مكارم شیرازی، بهجت،صلفی گلپایگانی،سیستانی، شبیری زنجانی. همچنین برای اطلاع بیشتر به درس اول همین جزوه مسأله4 مراجعه شود.

[7]. برگرفته از مسأله 999 توضیح المسائل مراجع ، اثر بنی هاشمی خمینی ، مطابق با نظر تمامی مراجع عظام تقلید.

[8]. نیشابوری  غلامرضا ، استفتائات قرآنی صفحه94 مطابق با فتوای حضرات آیات مكارم شیرازی ، فاضل لنكرانی و تبریزی.

[9]. معصومی ، سید مسعود ، احكام روابط زن و مرد صفحه157 و 158 مسأله 183 (با اندكی تغییر) مصابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، فاضل ، مكارم ، سیستانی و بهجت.

[10]. همان صفحه 158 مسأله 184 مصابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، فاضل ، مكارم ، سیستانی و بهجت.

[11]. همان صفحه159 و 160 مسأله 186 مصابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، مقام معظم رهبری ، فاضل ، مكارم ، سیستانی و بهجت.

[12]. همان صفحه161مسأله 191 مصابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، مقام معظم رهبری ، فاضل و سیستانی. مطابق نظر آیت الله العظمی مكارم شیرازی قرآن خواندن خانمها در مقابل نامحرم اگر با صوت باشد اشكال دارد. حضرت آیت الله العظمی بهجت : اگر موجب فساد است مجاز نیست بلكه غالباً خواندن زن در حضور مرد و استماع آن موجب فساد است پس جایز نیست.

[13]. با استفاده از سؤال189صفحه160از كتاب احكام روابط زن و مرد مطابق با نظر حضرات آیات مقام معظم رهبری، بهجت و فاضل لنكرانی.

[14]. با استفاده از سؤال 188صفحه 160از كتاب احكام روابط زن و مرد مطابق با نظر حضرات آیات بهجت و فاضل لنكرانی. نظر مقام معظم رهبری : همخوانی زنان و همچنین شنیدن آن در صورتی كه به قصد لذت و ریبه نباشد مانعی ندارد. مطابق نظر حضرت آیت الله العظمی سیستانی چنانچه خوف واقع شدن در حرام باشد یا نوعاً محرك باشد جایز نیست.