200 نکته در سخنوری (قسمت2)

در بخش اول این مقاله 13 نکته گذشت که مربوط به «تعریف سخنرانی» و «اهداف سخنرانی» بود.

قسمت اول این مطلب را در اینجا ببینید.

سه. عوامل مؤثر در سخنرانی

14. اگر در آغاز راه هستید، به خود تلقین کنید که هم می توانید سخنرانی نمایید و هم می توانید سخنوری موفق باشید.

مثلا این جمله را بارها و بارها در قلب یا بر زبان خود جاری کنید: «من می توانم سخنرانی کنم و سخنوری موفق باشم؛ حتما من می توانم سخنرانی کنم و سخنوری موفق باشم؛ قطعا من می توانم سخنرانی کنم و سخنوری موفق باشم.»

15. چنانچه احساس می کنید که جرأت سخن گفتن در برابر جمعیتهای بسیار را ندارید، مدتی در برابر جمعیتهای اندک سخنرانی نمایید تا این جرأت در وجود شما جوانه بزند.

به طور نمونه، ابتدا در مهمانیها، میان دوستان و خویشاوندان، و جلسات خانگی، سخنرانی کنید تا بتوانید در دانشکده ها، دانشگاهها، مساجد، حسینیه ها، مدارس و مراسم مذهبی و سیاسی و اجتماعی سخنوری نمایید.

16. برخی بر این عقیده اند که سخنوران تازه کار باید سخنرانی خود را قبلا در برابر آینه ای بزرگ تمرین کنند و آن را حک و اصلاح نمایند تا بتوانند در آینده، سخنوری موفق شوند.

17. سخنرانی مؤثر آن است که از دل و باور گوینده آن سرچشمه گرفته باشد تا به دل و باور شنونده نفوذ کند؛ زیرا آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند.

مثلا چنانچه خطیبی خطاب به دانشجویان می گوید: «دانشجویان عزیز! باور کنید هر دعایی با شرایطش مستجاب می شود»، آیا خودش در قلبش این گفته را باور دارد، یا اینکه چون چند باری دعای خودش مستجاب نشده است، این گفته را فقط بر زبان جاری می کند، ولی قلبا آن را باور ندارد.

18. سعی کنید در سخنرانیهای خود، حسن نیت داشته و خیرخواه و دوستدار شنوندگان خود باشید تا سخنان شما در آنان تأثیر مثبت و بیشتری بگذارد.

فی المثل، با مخاطبان خود به گونه ای که گفته شد، باشید، تا چنانچه برای انجام دادن کار خیری از آنان کمک مالی خواستید، شما را در این امر یاری نمایند، نه اینکه احساس کنند که شما دارید آنان را تیغ می زنید.

19. اطلاعات علمی و عمومی خود را افزایش دهید تا در کار سخنرانی موفق تر باشید.

به طور نمونه، چنانچه می خواهید در زمینه «بهداشت» سخنرانی کنید، شایسته است که مقداری اطلاعات «پزشکی» داشته باشید و یا مثلا بدانید که «ابوعلی سینا» و «پاستور» چه کسانی بوده و چه کارهایی کرده اند. و در صورتی که می خواهید برای «دانشگاهیان» سخن بگویید، خوب است که بدانید هر مقطع دانشگاهی چه نام دارد، چند سال است، دارای چند واحد و ترم است و مثلا «اپسیلن» چیست.

20. سخنران باید نخست خودش نسبت به محتوای سخنانش علاقه مند و پای بند باشد تا سخنانش در دیگران نیز اثر کند.

مثلا اگر به مردم می گوید: «ای مردم! ساده زندگی کنید و از تجمل گرایی پرهیز نمایید»، خودش باید زندگی به دور از تجملات و ساده ای داشته باشد، نه اینکه در خانه ای شیک و گران زندگی کند و روی فرشهای قیمتی راه برود و با اتومبیلی خارجی و مدل بالا رفت و آمد نماید.

21. برای موفقیت بیشتر در سخنوری بایسته است که با «روش» های زیر آشنایی داشته باشید:

روش مطالعه؛ روش تلخیص؛ روش فیش برداری؛ روش تحقیق؛ روش ترجمه؛ روش نقد؛ روش استدلال؛ روش دسته بندی.

22. در سخنرانی از موضوعات، مواد و مطالبی استفاده کنید که مورد نیاز و ابتلای شنوندگان باشند. در این صورت، سخنان شما نافذتر خواهد بود.

برای مثال، سخن گفتن از جن و پری و علم ستاره شناسی و مباحث عمیق فلسفی و عرفانی چندان مورد نیاز و ابتلای عموم شنوندگان در این زمان نیست، ولی معمولا سخن گفتن از مسائل فرهنگی و اخلاقی و اجتماعی، مورد نیاز و ابتلای آنان است.

23. رابطه روحی و عاطفی سخنران با شنوندگان در موفقیت او تأثیر بسزایی دارد. اگر می خواهید این رابطه برقرار شود، از ژرفای دل و از روی اخلاص و با صداقت سخن بگویید.

مثلا چنانچه در جایی به چند جوان مجرد کمک فکری و مالی کرده اید تا ازدواج کنند، در سخنرانیهای خود نگویید: «من چنین کاری کرده ام»، بلکه بگویید: «یکی از سخنوران چنین کاری کرده است». یا در صورت امکان، محل سخنرانی خود را زود ترک ننمایید، بلکه برای رسیدگی به مشکلات و گوش دادن به درد دل آنان، مدتی در آنجا بمانید.

24. برای اینکه سخنرانی شما تأثیر بیشتری داشته باشد، به کلی گوییهای صرف بسنده نکنید؛ بلکه به جزئیات و مصادیق و مثالهای آن نیز روی بیاورید.

به طور نمونه، اگر به مخاطبانتان می گویید: «آداب اجتماعی و اخلاقی را رعایت کنید»، به آنان نیز بگویید: «ریختن آب دهان و... در خیابان و دست در بینی کردن در حضور دیگران برخلاف آداب اجتماعی و اخلاقی است.»

25. استفاده از جملات و کلماتی نظیر «شاید»، «گویا»، «احتمال دارد» و «ممکن است»، تأثیر و نفوذ سخن شما را کم می کند.

مثلا به جای اینکه بگویید: «ای مردم! اگر در مراسم نماز باران شرکت کنید، ممکن است باران بیاید»، بگویید: «ای مردم! در مراسم نماز باران شرکت کنید تا باران بیاید». یا به جای اینکه بگویید: «دانشجویان گرامی! چنانچه در این جلسه شرکت کنید، شاید مسؤولان دانشگاه نیز به ما کمک نمایند»، بگویید: «دانشجویان گرامی! در این جلسه شرکت کنید تا مسؤولان دانشگاه نیز به ما کمک نمایند.»

26. یکی از راههای یادگیری فن سخنوری و موفقیت در آن، شرکت در جلسات سخنوران موفق است تا از هر سخنوری نکته ای را فرابگیرید؛ کیفیت و کمیت سخنش را بسنجید؛ چگونگی ورود وی در مباحث گوناگون و خروج از آن را مشاهده کنید؛ حالات، حرکات و سکنات او را بر کرسی سخن در نظر داشته باشید و سپس آنها را در سخنرانیهای خودتان به کار بندید.

27. سعی کنید با سخنوران مشهور و خبره ارتباط نزدیک داشته باشید و با آنان مشورت و از تجربیاتشان استفاده نمایید؛ زیرا غالبا تجربه ها در جایی نوشته نمی شوند، و پس از چندین سال تلاش همیشگی و خستگی ناپذیر به دست می آیند. از این رو، گاه کسب یک تجربه در فن سخنوری می تواند در موفقیت شما نقش بسزایی داشته باشد. مثلا این تجربه برای شما مفید است که در هنگام سخنرانی باید از عادتهای نامطلوب (مانند بازی کردن با موهای صورت)، پرهیز کنید؛ زیرا عادتهای نامطلوب می تواند نقش مؤثری در پراکندگی حواس شنوندگان داشته باشد.

28. اگر می خواهید سخنوری موفق باشید، از موضوعاتی استفاده کنید که بر مباحث آن کاملا تسلط و در آن مطالعات و معلومات کافی دارید.

فی المثل، چنانچه بر موضوع «توحید در شعر حافظ » 90% تسلط دارید، ولی بر موضوع «توحید در شعر مولوی» 70% تسلط دارید، حتما موضوع اول را برگزینید.

29. شخصیت شما و قدر و منزلتی که نزد افکار عمومی دارید، در تأثیر سخنرانی تان کاملا نقش دارد. بنابراین، مواظب باشید که با گفتاری ناپسند و یا رفتاری ناشایست، شخصیت و قدر و منزلت خویش را نزد مردم لکه دار نکنید. گاهی گفتن یک لطیفه رکیک یا یک جمله سخیف، می تواند شخصیت شما را زیر سؤال ببرد و سخنانتان را کم تأثیر و یا حتی بی تأثیر نماید.

30. در صورتی که می خواهید سخنوری موفق و جذاب باشید، هم سخن خوب بگویید و هم خوب سخن بگویید. برای موفقیت در امر اول، باید از مواد و مطالب خوب بهره بگیرید. و برای موفقیت در امر دوم، باید از ابزارها، قالبها و روشهای خوب استفاده کنید.

مثلا «سعدی شیرازی» در شعر

هم سخن خوبی گفته است که انسان باید به گفته های خویش عمل نماید، و هم خوب سخن گفته است که سخن خوب خود را در قالب شعری زیبا بیان کرده و از روشی فروتنانه استفاده نموده و مخاطب سخن خود را خودش قرار داده است.

31. در صورت امکان، از روش سمعی و بصری در سخنرانی نیز استفاده کنید و یا حداقل قسمتی از سخنرانی خود را با این روش بیان نمایید که گفته اند: «یک تصویر گویاتر از هزار کلمه است». برای به کارگیری این روش، استفاده از وسایلی، مانند فیلم، اسلاید، اورهد، اپک، نقشه، لوحه، تخته و تابلو می تواند برای شما کارگشا باشد و تأثیر بسزایی بر مخاطبانتان بگذارد.

32. بکوشید علاوه بر اینکه همیشه برای مخاطبان خاصی - مثلا جوانان - سخنرانی می کنید، برای گروههای دیگری از مردم، مانند بزرگسالان، روستاییان، کارگران، کارمندان، بانوان، معلمان، دانشگاهیان و حوزویان، نیز سخنرانی نمایید تا با تیپهای گوناگون در ارتباط باشید و از افکار و خواسته های مختلف با خبر شوید. این امر، شما را در کار سخنوری پخته تر و موفق تر می کند.

33. در صورت امکان، فاصله بین شما و شنوندگانتان کمتر باشد تا تأثیر سخنان شما در آنان بیشتر گردد.

34. دفترچه و یا تقویمی را تهیه کنید و در آن، زمان، مکان، موضوع و مخاطبان سخنرانیهای خود و نام کسانی را که از شما دعوت کرده اند، در آن یادداشت نمایید تا هم با فراموشی روبه رو نشوید و هم با آمادگی قبلی سخنرانی کنید.

مثلا جدولی بدین صورت را در آن دفترچه یا تقویم بکشید: زمان / مکان / موضوع / مخاطب / دعوت کننده

شنبه 14/8/1380 / ساعت 10 صبح / دانشکده ادبیات دانشگاه تهران / شعر و ادب از دیدگاه اسلام / دانشجویان رشته ادبیات فارسی و استادان آنان / رئیس دانشکده ادبیات

35. می توانید برای یادگیری و به کارگیری مطالب جالب و کلمات و جملات زیبا و روان دفتری را تهیه نمایید و آنها را در آن دفتر یادداشت کنید تا هنگام سخنرانی و به تناسب موضوع و محتوای سخن از آنها استفاده نمایید. برای آسانی کار و صرفه جویی در وقت، بهتر است که این دفتر را از نوع «دفتر کلاسور» انتخاب کنید و آن را به صورت «موضوعی» تنظیم نمایید و موضوعات آن را به ترتیب الفبایی در دفتر قرار دهید.

به طور مثال، مطالب و جملات اخلاقی را در قسمت «اخلاق»؛ مطالب و جملات تربیتی را در قسمت «تربیت» ؛ مطالب و جملات عرفانی را در قسمت «عرفان» و مطالب و جملات قرآنی را در قسمت «قرآن» ؛ مطالب و جملات ادبی را در قسمت «ادبیات» و مطالب و جملات هنری را در قسمت «هنر» قرار دهید و به ترتیب الفبایی و بدین گونه تنظیم کنید:

اخلاق؛ ادبیات؛ تربیت؛ عرفان؛ قرآن؛ هنر.

36. همیشه برگه های یادداشت و فیشهایی را همراه خود داشته باشید تا هنگامی که به مطالبی جالب، سخنانی جذاب و اشعاری زیبا برخورد کردید، بتوانید بدون درنگ و دشواری، آنها را یادداشت کنید و سپس در سخنرانیهایتان به کار گیرید.

مثلا از کنار خیابانی عبور می کنید و بر دیوار آن، اطلاعیه ای را می بینید که این اشعار در آن نوشته شده اند:

شما در این هنگام، برگه ای را بیرون بیاورید و این اشعار را در آن یادداشت کنید تا در فرصتی مناسب، مثلادر شب سالگرد میلاد امام خمینی (ره)، از آنها استفاده نمایید.

37. در مواردی که به مدتی طولانی - مثلا یک دهه محرم یا صفر و یا یک ماه مبارک رمضان - سخنرانی می کنید، در روزهای پایانی آن از مخاطبان خود بخواهید تا نظرات، پیشنهادها و انتقادهایشان را نسبت به سخنانتان از جهات گوناگون به شما منتقل نمایند. مثلادر شب بیست و پنجم ماه مبارک رمضان، برگه هایی را که دارای سه پرسش «نکات منفی سخنرانی»، «نکات ثبت سخنرانی» و «پیشنهادها برای بهتر شدن سخنرانی» است، به دست آنان بدهید و پاسخهای آنان را در شب بیست و هفتم جمع آوری کنید و پس از مطالعه برگه ها و در شب آخر سخنرانی تان، پیشنهادهای مثبت و انتقادهای درست را برای مخاطبان خود بیان کنید و آنها را بپذیرید و به انتقادهای نادرست آنان پاسخ دهید. این کار در بهتر شدن سخنرانی شما تأثیر فراوانی خواهد داشت.

ادامه دارد...

نویسنده: عبدالرحیم موگهی

منبع: شمیم یاس، شماره 2

تنظیم برای تبیان: رهنما، گروه حوزه علمیه