ارزش رحم و دلسوزى

قال الله تعالى فى کتابه : قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلأَخِی وَأَدْخِلْنَا فِی رَحْمَتِكَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (1) ؛ گفت : ای پروردگار من ، مرا و برادرم را بیامرز و ما را در رحمت ، خویش داخل کن که تو مهربان ترین مهربانانی.

ارزش رحم و دلسوزى :

یکى از اوصاف حمیده و خصال جمیله رحم و دلسوزى به مخلوقات و موجودات جاندار پروردگار عالم است .

اگر انسان موجود ذى روحى را خواه انسان و یا حیوان دیگر در چنگال و پنجه قوى و نیرومند مصائب و گرفتاری هاى مختلف دنیا مشاهده کرد و دید در دست حوادث گوناگون گیتى اسیر و مبتلاست و در اثر و نتیجه تراکم سختى ها و انباشته شدن ناراحتى ها نزدیک است که رشته زندگى او از هم گسیخته و از حیات خود به کلى ساقط گردد، دلش باید به حال او سوخته و او را مورد تفقد و احسان و نیکوکارى قرار دهد و با زبان و مال و جان به او کمک کرده و در حل گرفتارى و ناراحتى هاى او تشریک مساعى نماید.

خداوند مهربان در آیات متعدد در سوره هاى قرآن خویشتن را با صفت رحم و شفقت و مهربانى یاد کرده و خود را به بندگانش با این اوصاف جمیله معرفى نموده است (2).

و باز حضرت احدیت در ضمن آیات دیگر قرآن کریم رهبر عظیم الشأن و قائد بزرگ اسلام را نیز با این خصلت زیبا و خوى نیکو ستوده و غلظت و درشت خوئى را از آن بزرگوار سلب نموده است (3).

و باز هنگامى که مسلمانان حقیقى و پیروان واقعى آئین مقدس اسلام را در کتاب آسمانى خود توصیف و تمجید مى کند، درباره آن مى فرماید: مؤمنین به همدیگر رئوف (4) و مهربان و به یکدیگر دلسوز و غمخوار هستند .

و رهبران اسلامى و پیشوایان دینى در کلمات و سخنان گهربارشان صریحا و کنایتا ابتداء و یا در پاسخ پرسش و سؤ ال سائل با تشبیهات مختلف جامعه بشریت را به این خوى نیکو و پسندیده فرا خوانده و دعوت نموده اند، و از بى رحمى و سنگدلى با شدت هر چه تمام تر ترسانده و بر حذر داشته اند و آثار و خواص و نتایج هر کدام از آنها را به طور کامل بسط و توضیح داده اند.

مرحوم علامه مجلسى (ره ) در کتاب بحارالانوار بابى راجع به این موضوع و مطلب به نام "التراحم و التعاطف و التودد" منعقد نموده است (5).

موفقیت در پرتو دلسوزى :

ما اگر صفحات تاریخ پیشینیان و گذشتگان را ورق بزنیم و حالات آنان را تجزیه و تحلیل نموده و کاملا بررسى کنیم ، خواهیم دید که اکثریت موفقیت و کامیابى آنان در پیشرفت اهداف مقدسه و عامل نفوذ افکار پاک تربیتى آن بزرگواران در روحیه مردم جهان از همین راه بوده است و به وسیله شفقت و مهربانى پله هاى تعالى و ترقى را پیموده اند و به درجه نهائى رسیده اند.

چنانچه از فضیل بن عثمان منقول است که گفت : از حضرت صادق (علیه السلام ) شنیدم فرمود: هر که واجد نرم خوئى و ملایمت بوده و با مردم خوش رفتارى نماید، هر هدفى که داشته باشد، مى تواند فراهم کرده و به دست آورد(6).

انبیا و رهبران دینى روى مسئولیت هاى بزرگ رهبرى و تربیتى که به عهده داشتند همیشه با اخلاق نیک ، شفقت و مهر و بخشایش خودشان مردم نادان و نابخرد جامعه بشریت را از نکبت و بدبختى بیرون نموده و به شاهراه هدایت در مى آورده اند.

چنانچه خداوند متعال درباره خاتم پیامبران مى فرماید: اگر تندخوى و بى رحم و سنگدل بودى ، از اطراف و پیرامونت متفرق و پراکنده مى شدند(7).

رسول گرامى اسلام مردمان وحشى و بربرى آن زمان را با نرمى و مهربانى و عاطفه بى نظیر و بى مانندى به دور خویش جمع کرده و آئین مقدس اسلام را به آنان تلقین و تعلیم نمود و در همه کارهاى مسلمانان ، خود آن حضرت مستقیما شرکت جسته و غمخوار امت و پیروان خویش مى گردید.

مهر و محبت آن بزرگوار مخصوص مسلمین نبود، بلکه همه مردم و سکنه روى زمین از دلسوزى هاى او برخوردار بودند. زیرا حضرت احدیت ، آن سرور کائنات و پیامبر رحمت و انسانیت را براى هدایت و دستگیرى همه جهانیان فرستاده بود(8).

علامت تقوى :

صفت مزبور را رهبران دینى نشانه تقوى و پرهیزگارى معرفى نموده اند چنانچه حضرت باقر (علیه السلام ) از پدر بزرگوارش امیرالمؤمنین على (علیه السلام ) نقل کرده است که : آن حضرت فرمود: براى متقین و پرهیزگاران و دین داران علائم و آثارى است که به وسیله آنها معلوم و شناخته مى شوند. و حضرت پس از شمردن چند نشانه یکى را هم دلسوزى و غمخوارى ضعفا و ناتوانان و بیچارگان نام برد(9).

کسانى که دلشان رقیق و نازک نیست و همانند سنگ سفت و سخت است و به هیچ وجه ناراحتى و گرفتارى هاى مردم و جامعه بشرى در قلبشان تأثیر نکرده و اثرى در ایشان نمى گذارد و به احوال بینوایان ترحم نمى نمایند، امیرالمؤمنین (علیه السلام ) آنان را از متقین و مسلمانان واقعى ندانسته و به حساب و شمار نیاورده است .

کسانی که از نظر مال دارای توانمندی هستند نباید در ناز و نعمت خود غرق شوند و ضعفا را فراموش کنند بلکه باید به بینوایان و مستمندان را نیز از نظر دور نسازند تا خداوند نیز روزى را که همه خلایق فقیر و بى چیز و گدایند و هیچ نوع امکانات مادى نمى تواند در آن روز به کمک دارنده آن بشتابد، به شما رحم کرده و دستگیرى نماید.

چنانچه امیرالمؤمنین على (علیه السلام ) به نوف بکالى فرمود: اى نوف ! به مخلوقات خدا رحم و دلسوزى کن تا مورد رحم واقع شوى و مورد شفقت و مهربانى دیگران قرار گیرى (10).

و در بعضى از روایات حضرت على (علیه السلام ) از پیامبر خدا نقل کرده که آن بزرگوار فرمود: خداوند به مخلوقات و بندگان خویش شفیق و مهربان است و کسانى که دلشان براى آنان مى سوزد مورد توجه خدا قرار گرفته و ایشان را دوست مى دارد(11).

و لذا منقول است روز قیامت و رستاخیز (که روز ناراحتى و گرفتارى عمومى است ) هر کس که سر از قبر و لحد خود براى حساب و جزاى اعمال و سزاى کردار خود برمى دارد، رو به جانب خداوند آورده ، طلب و درخواست استمداد نموده و مکررا عرض ‍ مى کند خدایا به من ترحم کن . به او از طرف پروردگار خطاب مى شود: آیا در دنیا و دار فانى به دیگران ترحم کردى و به داد فقرا و مساکین رسیدى تا امروز ما نیز به فریادت برسیم و از عذاب هاى گوناگون نجاتت دهیم ؟!(12).

اعمال سنگدلان توقیف مى شود:

از بعضى اخبار معلوم مى شود کسانى که با مخلوقات و بندگان خدا رئوف و مهربان نیستند و در مواقع گرفتارى و مصائب از وضع رقت بار و اسف انگیز آنان ناراحت نمى شوند و به داد و فریادشان نمى رسند، حضرت احدیت عبادات و اعمالشان را قبول ننموده و نمى پذیرد و به فرشتگان و حافظین اعمال دستور مى دهد که اعمالشان را به طرف خودشان برگردانید.

چنانچه در خبر معاذ از پیامبر خدا به این مطلب تصریح شده است و در آخر آن خبر است که : فرشتگان و حافظین اعمال کارهاى نیک و شایسته انسان را با طمطراق و شأن و شوکت مخصوص به آسمان ششم مى رسانند و دربان و نگهبان آسمان مزبور دستور مى دهد توقف کنید زیرا من مأمور رحمت و شفقتم . پس از رسیدگى و ارزیابى ، امر مى کند آن را به صورت صاحبش بزنید تا چشمانش کور و نابینا گردد زیرا صاحب آن رحم ندارد و اگر بنده و عبد پروردگار به چیز دنیوى و یا اخروى دچار و گرفتار مى گشت دلش براى او نسوخته بلکه او را سرزنش و مسخره مى کرد و من موظف و مکلفم که نگذارم عمل او از من بالاتر برود(13).

و از این جهت است که نرم خویى و خوش رفتارى را بهترین و با فضیلت ترین اعمال و کردار بشر معرفى نموده اند و سخت گیرى و درشتى و تندخویى را معادل شرک و کفر ذکر کرده اند.

چنانچه از حضرت خیرالبشر و راهنماى سعادت و سیادت منقول است که فرمود: نیکوترین و زیباترین اعمال انسان نزد خدا و پیامبرش دو چیز است : یکى ایمان و اعتقاد به خداى خالق و آفریننده موجودات و دیگرى ملایمت و مهربانى و خوش رفتارى با خلق خدا و بندگان پروردگار است و بدترین و زشت ترین کردار پیش حضرت احدیت دو امر است یکى شرک و همتا قائل شدن براى خداى بزرگ و دیگرى بدرفتارى و خشونت و سرزنش ‍ به دیگران مى باشد(14).

و از این لحاظ است که در اخبار و روایات وارد شده است : به آنکه نرم خوئى و خوش رفتارى با بندگان خدا داده شده است ، خیر و سعادت و خوشبختى هر دو جهان به او عطا شده است و هر که از این خوى نیکو و خصلت پسندیده محروم شده از خیر نیکبختى هر دو گیتى بى نصیب و بى بهره گردیده است (15).

منبع : گفتار علوى ، مجموعه سخنرانى هاى سید مهدى علوى

تنظیم : محمدی_گروه دین و اندیشه تبیان

پی نوشت ها :

1- سوره اعراف 7، آیه 156.

2- المعجم المفهرس ماده رحم از باب نمونه : سوره اعراف (7)، آیه 156 و آیه 151 و سوره یوسف (12)، آیه 64 و آیه 92.

3- آل عمران (3)، آیه 159 و انبیا (21)، آیه 107.

4- فتح (48)، آیه 29، و سوره حدید (57)، آیه 27 و بلد (90)، آیه 17.

5- بحار، ج 74، ص 390.

6- بحار، ج 75، ص 64 - یقول الامام الصادق (علیه السلام ) : من کان رفیقا فى اءمره نال ما یرید من الناس کافى ، ج 2، ص 120.

7- آل عمران (3)، آیه 159، ولو کنت فظا غلیظ القلب لا نفضوا من حولک .

8- انبیاء (21)، آیه 107؛ و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین .

9- بحار، ج 70، ص 282، حدیث 2.

10- بحار، ج 74 - 396؛ قال امیرالمؤمنین على (علیه السلام ): یا نوف ارحم ترحم .

11- بحار، ج 74، ص 394، حدیث 16؛ قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) ان الله عزوجل رحیم یحب کل رحیم .

12- بحار، ج 74، ص 400، حدیث 42.

13- انوار نعمانیه ، ج 2، ص 210 و بحار، ج 70، ص 247، حدیث 20؛ فیقول الملک : قف اءنا صاحب الرحمه اضرب بهذا العمل وجه صاحبه ، و اطمس عینیه لان صاحبه لم یرحم شیئا.

14- بحار، ج 75، ص 54، حدیث 19؛ قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ): ما من عمل احب الى الله تعالى و الى رسوله من الایمان بالله و الرفق بعباده ، و ما من عمل اءبغض الى الله تعالى من الاشراک بالله تعالى و العنف على عباده .

15- بحار، ج 75، ص 55، حدیث 19؛ فمن اعطى الرفق اعطى خیر الدنیا و الاخره و من حرمه حرم خیر الدنیا و الاخره .