آیا واقعاً پول چرک کف دست است ؟!

در جامعه ی امروزی از افراد زیادی این جمله را می شنویم که می گویند : پول چرک کف دست است ! آیا اسلام و قرآن این سخن را قبول دارند ؟!

" الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا " ¹

مال در اسلام خیر است . می گوید اگر كسی مرد و خیری گذاشت ، وصیت كند .

 خیر یعنی مال ! " إِنْ تَرَكَ خَیْراً الْوَصِیَّة "²

مال قوام است . یعنی سبب روی پا ایستادن است . اگر مال نباشد انسان فرو می ‌ریزد . قرآن می ‌فرماید : " أَمْوالَكُمُ الَّتی‏ جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِیاما " ³

مال فضل است . فضیلت است . قرآن می ‌گوید : نماز جمعه كه تمام شد ، بروید و مغازه‌ها را باز كنید ، " وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّه‏ " ⁴ از فضل خدا درآمد داشته باشید .

مال نیكی است ، نیكو است .  "رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَة "⁵ «حَسَنَة» یعنی نیكو

مال مدد الهی است . قرآن می ‌فرماید كه : " وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ "⁶ «أَمْدَدْ» یعنی مدد ! كمكتان كردم .

علاقه‌ ی مفرط به دنیا خوب نیست . آنجا كه خدا انتقاد می‌كند ، می‌فرماید :  " وَ تُحِبُّونَ الْمالَ حُبًّا جَمًّا ⁷  «حُبًّا جَمًّا» یعنی علاقه‌ی مفرط دارد . این بد است ، كه انسان دیگر به فقراء كمك نمی ‌كند ، هیچ وقف و ایثار و خدمتی به جامعه نمی ‌كند ، مرتب پول جمع می ‌كند ، حرص و طمع پیدا می کند ، این بد است ، بخل بد است ، وگرنه دنیا خوب است .

کسب مال وظیفه است ، اما ثروت ارزش نیست !

" طَلَبُ الْحَلَالِ فَرِیضَة " ⁸  یعنی دنبال كار رفتن واجب است. حدیث داریم: " إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ " ⁹  خداوند كسی كه حرفه‌ای داشته باشد و امین باشد را دوست دارد . « اتَّجِرُوا » تجارت كنید . « بَارَكَ اللَّه‏ لكم »¹⁰ خداوند به شما بركت می ‌دهد .

پیغمبر فرمود : " الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ " ¹¹  عبادت هفتاد جزء دارد ، بهترین جزء عبادت این است كه انسان كار بكند . یك وقت امام صادق (ع) احوال یك نفر را پرسید ، فرمود : فلانی احوالش چطور است ؟ گفتند : الحمدلله خوب است ، در خانه مشغول عبادت است . گفت : صبح تا شب در خانه عبادت می‌كند ؟ بله ! قرآن می‌خواند ، نماز می‌خواند ، گفت : خرجی اش را چه كسی می‌دهد ؟ گفتند : خرجی‌اش را دوستانش می‌دهند . فرمود :. " وَ اللَّهِ لَلَّذِی یَقُوتُهُ " امام صادق قسم خورده است ،  به خدا آن كسی كه زندگی ایشان را تأمین می‌كند ،" أَشَدُّ عِبَادَةً مِنْهُ " عبادتش از او بیشتر است .¹²

امام صادق (ع) مشغول كاری بودند . آمدند گفتند : آقاجان شما كار را بگذار ما انجام می‌دهیم . یا غلام‌ها انجام می‌دهند . فرمود : « لا دَعونی » رهایم كنید می‌خواهم خودم انجام بدهم . « فَإِنِّی أَشْتَهِی » من دوست دارم ، « أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَلُ بِیَدِی وَ أَطْلُبُ الْحَلَال ‏»¹³ دوست دارم كه خداوند ببیند من دارم دنبال رزق حلال كار می‌كنم . قرآن می‌گوید : " حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللَّه‏ "  خدا هم از ما خواسته است كه زمین را آباد كنیم  . می‌فرماید : "  أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ " یعنی خدا شما را از زمین آفرید . "  وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فیها " ¹⁴ از شما خواست زمین را آباد كنید. پس هم دنیا خوب است و هم خدا از ما خواسته است كه دنیا را آباد كنیم .

ولی با همه‌ ی خوبی‌هایی كه دارد اسلام اینها را دلیل بر كمال ، مقام ، حق بیش‌تر، احترام زیاد نمی داند . نگفته‌اند كه اگر كسی مال دارد ، سلامش كنید . پست به او بدهید . هیچ پست و مقامی بر اساس پول داده نمی ‌شود كه مثلاً كسی كه پولش بیش‌تر است بیاید صف اول نماز ، آن كسی كه پولش بیش‌تر است مرخصی بیش‌تری بگیرد .هیچ امتیازی نیست . پول و دنیا خوب است، اما هیچ امتیازی در اسلام بر اساس پول به هیچ كس داده نمی ‌شود .

در تربیت اقتصادی اسلام ، می‌گوید : هر كس دارد ، دلیل بر خرج كردن زیادتر از حدش نیست . گندم  زیاد است ، همه گندم‌ها باید در معده‌ی ما برود !؟ یعنی حتی آن كسی هم  مال زیاد دارد و مالك است و صد در صد حلال است ، حق اسراف ندارد. محدودیّت دارد .

" لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَیْنَكُمْ بِالْباطِلِ و تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّام‏ "¹⁵  رشوه ! « تُدْلُوا » از « دلو» است . « دلو» آن چیزی است كه پایین می‌اندازند كه آب بكشند . می‌گوید : " تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّام‏ " یعنی یك پولی را در «دلو» می‌گذارد و پهلوی قاضی می‌فرستد كه این پول را بگیرد ، یك پاكت و یك پولی به حسابش می‌ریزد كه... گاهی هم یك اسم‌های دیگری روی آن می‌گذارند . مثلاً می‌گویند: هدیه ، با اسم رشوه عوض نمی‌شود !  " مَنْ أَكَلَ حَرَاماً مَا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلا "¹⁶  روایت داریم اگر كسی لقمه‌اش حرام باشد ، خداوند چیزی را از او قبول نمی‌كند .

از درآمدهای حرام قمار است . " یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ " شراب ، قمار، این‌ها «رِجْسٌ» است ، یعنی پلید است.  "مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ " ؛ اجتناب كنید .  " لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ؛  شاید رستگار بشوید ".  " إِنَّما یُریدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ " ؛ شیطان می‌خواهد با این قمار و شراب در بین شما كینه بیاندازد .در قمار دوستی های دیرینه به خاطر مسائل ناحق از بین می رود . شیطان می‌خواهد كینه به وجود بیاورد ، قمار و شراب از ابزار كینه هستند ، و شراب  " وَ یَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ " و شما را از ذکر خدا باز می دارد . ¹⁷

احتكار لقمه‌ی حرام است . ربا حرام است .  متأسفانه در جامعه خیلی‌ها راحت ربا می ‌گیرند . می‌گوید : آقا ده میلیون داده‌ام ، ماهی اینقدر بده ! این حرام است .

كم‌فروشی ! كم ‌فروشی فقط شامل بقال‌ها نیست . استادی هم كه كم درس بدهد ، منبری روی منبر، اگر به اندازه‌ی آن پولی كه می گیرد ، حرف نزند . مدیری كه در مدیریتش كوتاهی كند .  " وَ لا تَبْخَسُوا النَّاس‏ "¹⁸  كم‌فروش ! " وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ "¹⁹  لقمه‌ ی حرام آدم را فاجر می كند . اول می‌گوید : " وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ " بعد می‌گوید :  " إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ ". ²⁰  در اسلام مال  و لقمه ی حلال مورد پسند است و آن به عنوان نعمتی معرفی شده است .

 وقتی که كار حلال باشد ،  وقتی که در کاسبیمان دروغی کلکی نباشد .اگر به پولمان ،جنسمان خمس و زکاتی خورد ، آن را بدهیم نگوییم کی گفته ،این آخوندا از خودشان در آورده اند !

روایات داریم ، هر مالی كه تلف می‌شود ، به خاطر این است كه زكاتش داده نشده است .  " وَ مَا تَلِفَ مَالٌ فِی بَرٍّ وَ لَا بَحْرٍ إِلَّا بِمَنْعِ الزَّكَاةِ "²¹

قرآن می‌فرماید كه فقر بد است .  " أَ لَمْ یَجِدْكَ یَتیماً فَآوى * وَ وَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدى *‌وَ وَجَدَكَ عائِلاً فَأَغْنى " ²². «عائِل» یعنی محتاج . «اَغْنى» یعنی تو را غنی كردیم . خدا در نعمت‌هایی كه به پیغمبرش داده است ، می‌گوید : « أَ لَمْ یَجِدْكَ یَتیماً فَآوى » یتیم بودی ، به تو سرپناه دادیم . « وَ وَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدى » متحیر بودی ، از تحیّر بیرون آوردیم . فقیر بودی ، زندگی‌ات را سر و سامان دادیم . پس مال خوب است  و فقر هم بد.

امام صادق (ع) می ‌فرماید :  " اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْر " ²³ . پناه می‌برم به تو از اینكه كافر و فقیر باشم .

پس مال دنیا خوب است . زینت است ، خیر است ، قوام است ، فضل الهی است ، حسنه است ، مدد الهی است . این‌ها خوب است . اما معنای خوب این نیست كه ما سرگرم جمع مال بشویم . قرآن می‌فرماید كه " یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا " ای كسانی كه ایمان آورده‌اید ، " لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ "²⁴اموال و سرمایه  ،شما را غافل نكند . دنیا به اندازه‌ای كه ما را غافل نکند ،خوب است ..

حدیث داریم كه امام باقر(ع) فرمود : " وَ مَنْ كَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَكْسَلُ "²⁵  آن كسی كه حال کار در این دنیا را ندارد و نسبت به دنیا كسل است ، نسبت به آخرت كسالتش بیش‌تر است .

افرادی هستند كه وقتی پولشان زیاد می‌شود، خدا را فراموش می‌كنند . قرآن می‌فرماید كه : اینها وقتی فقیر هستند « عاهَدَ اللَّهَ » یعنی با خدا عهد می‌بندند ، « لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ » اگر خدا از فضلش به ما كمك كند « لَنَصَّدَّقَن ‏» صدقه می‌دهیم و زكات می‌دهیم . «وَ لَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحین ‏» ²⁶ فرد صالحی هم هستیم . ولی همین كه به او دادیم ، مستی می‌كند . خیلی در قرآن آیه داریم . بارها  قرآن گفته است كه انسان وقتی گیر می‌كند ، می‌گوید : « یا الله » ، « یا الله » ! « فَلَمَّا نَجَّاهُمْ » همه چیز را فراموش می کند . «فَإِذا رَكِبُوا فِی الْفُلْك‏» سوار كشتی می‌شود ، می‌بیند موج آمد ، ممكن است غرق بشود ، « دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصین‏ » ، « یا الله » «فَلَمَّا نَجَّاهُمْ» یادش می‌رود . زن وشوهری  بچه دار نمی ‌شوند ، می‌گویند : خدایا ! « لَئِنْ آتَیْتَنا صالِحاً » اگر یك اولاد صالحی به ما بدهی ، «لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرینَ»²⁷ ما شاكریم و شكر می‌كنیم . همین كه خدا به آن‌ها بچه داد ، قولش را فراموش می کند . چندین جای قرآن خداوند گله می‌كند از آدم‌هایی كه وقتی گیر می‌كنند ، « یا الله »‌ می گویند ، وقتی از گیر نجات پیدا می‌كنند ، خدا را فراموش می كنند .

تنظیم :زهرااجلال .گروه دین و اندیشه تبیان

1- کهف /46

2- بقره /180

3- نساء /5

4- جمعه /10

5- بقره /201

6- اسراء /6

7- فجر /20

8- بحار /ج100 /ص9

9- وسائل الشیعه /ج17 /ص23

10- کافی /ج5 /ص78

11- کافی /ج5 /ص 149

12- همان

13- فقیه /ج3 /ص163

14- هود /61

15-

16- بحار /ج100/ص 16

17- مائده /90-91

18- شعراء /163

19- مطففین /1

20- مطففین / 7

21- بحار /ج93 /ص 20

22- ضحی  /6-8

23- کافی /ج 4/ص 402

24- منافقون /9

25- کافی /ج5/ص 85

26- توبه /75

27- اعراف /189