عفو کنید اما نه با سرزنش

ما انسان هایی هستیم جایز الخطا و در زندگیمان خواسته یا ناخواسته خطاهایی از ما سر میزند و موجبات رنجش عزیزانمان را فراهم آوریم  و یا دیگران ما را برنجانند در این مواقع نباید همه محبت ها و الفت ها را نادیده گرفت و کینه به دل راه داد بلکه باید بزرگ منشانه از خطای دیگران بگذریم همانگونه که گناه از ما سر میزند آنهم نه یک بار و چند بار بلکه به طور مداوم اما همین که نادم میشویم و بسوی حضرت حق رو میکنیم ما را میبخشد و مشمول رحمت بی منتهایش قرار میدهد . و از ما نیز انتظار دارد که در حق همنوعانمان بخشنده باشیم ، خداوند متعال در قرآن عظیم الشأن میفرماید : « أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (1) ؛ و باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟

پس همانگونه که شما انتظار عفو الهى را در برابر لغزش ها دارید باید در مورد دیگران عفو و بخشش را فراموش نکنید.

آوردن دو صفت غفور و رحیم اشاره به این است که شما نمى توانید داغ تر از فرمان پروردگار باشید خداوند که صاحب اصلى این حکم است غفور و رحیم است ، او دستور مى دهد کمک ها و بخشش ها  را قطع نکنید، دیگر شما چه مى گوئید؟!

نباید سخت گرفت هنگامی که طرف پشیمان شده باشد شایسته عفو است . مجازات هر چه باشد یکنوع آزار است . هر چقدر هم در حق شما بد کرده باشند باز هم عفو کنید چرا که خداوند متعال می فرماید : «فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ» (2) ؛ پس هر كه درگذرد و نیكوكارى كند، پاداش او بر [عهده‏] خداست .

در این گونه موارد عفو کنید چرا که  هر کس عفو و اصلاح کند اجر و پاداش او بر خداست درست است که حقى از او ضایع شده ، و در مقابل ظاهرا چیزى نگرفته ، اما به خاطر گذشتى که از خود نشان داده ، گذشتى که مایه انسجام جامعه و کم شدن کینه ها و افزایش محبت و موقوف شدن انتقام جوئى و آرامش ‍ اجتماعى است ، خداوند بر عهده گرفته که پاداش او را از فضل بى پایانش مرحمت کند، و چه تعبیر جالبى است تعبیر "على الله" : گوئى خداوند خود را مدیون چنین کسى مى داند و مى گوید اجرش بر عهده من است ! و در پایان آیه مى فرماید: خداوند قطعا ظالمان را دوست ندارد

این جمله ممکن است اشاره به چند نکته باشد:

نخست اینکه دستور عفو به خاطر این است که در صورت قصاص و کیفر گاه انسان نمى تواند خود را دقیقا کنترل کند، و از حد مى گذراند، و در صف ظالمان قرار مى گیرد.

دیگر اینکه اگر دستور عفو داده شده نه به معنى دفاع از ظالمان است ، چرا که خداوند ظالمان را هرگز دوست نمى دارد، بلکه هدف هدایت گمراهان و استحکام پیوندهاى اجتماعى است .

سوم اینکه کسانى شایسته عفوند که از مرکب ظلم پیاده شوند، و از گذشته خود نادم گردند، و در مقام اصلاح خویش بر آیند، نه ظالمانى که عفو، آنها را جسورتر و جرى تر مى کند.

و به تعبیر روشن تر عفو و مجازات هر کدام جاى ویژه اى دارد، عفو در جائى است که انسان قدرت بر انتقام دارد، و اگر مى بخشد از موضع ضعف نیست ، این عفو سازنده است ، هم براى مظلوم پیروز چرا که به او تسلط بر نفس و صفاى دل مى بخشد، و هم براى ظالم مغلوب که او را به اصلاح خویش وا مى دارد.

و کیفر و انتقام و مقابله به مثل در جائى است که هنوز ظالم از مرکب شیطان پیاده نشده ، و مظلوم پایه هاى قدرت خود را محکم نکرده ، و عفو از موضع ضعف است ، اینجاست که باید اقدام به مجازات کند.

در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آمده است : اذا کان یوم القیامة نادى مناد من کان اجره على الله فلیدخل الجنة ، فیقال من ذا الذى اجره على الله ؟ فیقال : العافون عن الناس ، فیدخلون الجنة بغیر حساب !؛ هنگامى که روز قیامت مى شود کسى (از سوى خداوند) ندا مى دهد هر کس اجر او بر خدا است وارد بهشت شود، گفته مى شود: چه کسى اجرش بر خداست ؟ در جواب به آنها مى گویند: کسانى که مردم را عفو کردند، آنها بدون حساب داخل بهشت مى شوند.

در روایتى از امام على بن موسى الرضا (علیهم السلام ) مى خوانیم که فرمود: العفو من غیر عتاب ؛ منظور، عفو کردن خالى از مؤ اخذه و سرزنش است. باید با بزرگ منشی درس بزرگ دلی داد نه با عتاب و تحقیر این عفو است که تأثیر گذار است و برای خداوند متعال ارزش دارد.

1- سوره نور آیه 22.

2- سوره شوری آیه 40.

با بررسی تفسیر نمونه جلد 20و 11و14 .