بازخوانی زندگی هنری علیرضا افتخاری- قسمت دوم و پایانی

نیلوفرانه های یک آوازه خوان

اوج شهرت افتخاری و محبوبیت او در میان عوام با اثری شکل گرفت که اوایل دهه 70 به بازار آمد، هرچند پیش از آن ، افتخاری یکی دوبار پس از برنامه جنگ هفته (در سال 1366) به برنامه های تلویزیونی راه یافته و برای مخاطبانش دلبری کرده بود. آن اثر که در سطرهای پیشین یادش کردیم ، مجموعه ترانه ای بود، با نام نیلوفرانه (از عباس خوشدل) .

نیلوفرانه یکی از محبوبترین و معروفترین آلبوم های افتخاری است و شاهد این ادعا هم فروش بیش از یک میلیون نسخه ای این اثر می باشد که در تاریخ موسیقی ایران بی نظیر است.

در این فاصله ، یعنی از سال 75 که نیلوفرانه به بازار آمد، تا امروز، افتخاری توانست شمار آثارش را از مرز 50 بگذراند و با جهشی بلند، میانگین سالانه اش را به نوعی رکورد تبدیل کند.

اکنون  استاد بزرگ آواز بر آن شد تا با سپر قرار دادن خود در مقابل موسیقی پاپ آن را به صورت هدایت شده به موسیقی سنتی وارد کند.

انتشار مجموعه « نسیما» در سال 1379 و در اوج آشفتگی موسیقی ایران اتفاقی تازه در عرصه  موسیقی این مرز و بوم بود که نشان داد افتخاری نه تنها در موسیقی سنتی و اواز خوانی صدایی گیرا دارد بلکه صدای او تا چه اندازه قابل انعطاف برای پاپ خوانی می باشد. آثار بعدی او در این قالب به خصوص آلبوم شکوه عشق نشان داد که موسیقی پاپ واقعی چیست. آلبوم صیاد او یکی دیگر از برجسته ترین آثار تلفیقی است که شنیده ها از فروش بیش از چهارصد هزار نسخه ای آن حكایت می كند.

استاد افتخاری خود درباره ی پرداختن به موسیقی پاپ می گوید:

« در جایگاه یك موسیقیدان و كسی كه شیوه‌های مختلف موسیقی اصیل را كار كرده و در مورد آن شناخت دارم، این حق را برای خود قائلم كه تجربه‌ای هم در كارهای نو كسب كنم. برای ورود صحیح موسیقی پاپ به فرهنگ موسیقی ایران، من خود را سپر بلا قرار دادم و اگر تصنیف پاپ خواندم برای آن بود كه بگویم این موسیقی پاپ است نه آنچه كه با این عنوان عرضه می‌شود.»

«سید علیرضا میرعلی نقی» ، از صاحبنظران ، نویسندگان و پژوهشگران موسیقی سنتی و شخصیتی که سالهای اخیر یک پای ثابت نقدها و مطالب موسیقایی جراید و مطبوعات بوده نیز، در این خصوص اظهار می دارد: «  آقای افتخاری امروز در مقوله ای فعالیت می كند كه اصطلاحاً «پاپ - سنتی» نامیده می شود. درست یا نادرست بودن این اصطلاح بحثی مجزاست، فعلاً این عبارت رایج است و این نوع موسیقی هم اكنون اگر مورد نیاز هم نباشد - كه البته تردید دارم نباشد! تا «نیاز» را چگونه و چه كسانی تعریف كنند - حتماً مورد استقبال جمعیت انبوه مردم شهرنشین هست و در شرایط اسفباری كه هیچ نواری از هیچ استاد برجسته ای سرمایه اولیه خود را هم بر نمی گرداند، همین نوع موسیقی با صدای انحصاری آقای افتخاری جوابگوی بسیاری از نیازهای مردم بوده است، مردمی كه از هیاهوی دل آزار تجربه های جوان و ساخته های بی سر و ته رسانه های ایرانی در داخل و خارج از كشور دلزده هستند ونحوه زندگی مشقت بارشان هم طوری نیست كه انتظار داشته باشیم بنشینند و فی المثل سه ربع ساعت آواز راست پنجگاه را گوش بدهند و یا تركیب اشباع شده و واقعاً دل آزار «گروه سازهای سنتی به اضافه اشعار حافظ و مولانا» یعنی فرمول كهنه و دستمالی شده بیست سال گذشته را با صداهای سرد و نچسب - و اكثراً كپی رنگ و رو رفته آثاراستاد شجریان - بشنوند، همین مردمی كه دلشان نمی خواهد موسیقی را فقط در گام های ماژور و مینور با تداعی های غیرایرانی بشنوند. نحوه خوانندگی علیرضا افتخاری پاسخی مستقیم است به نیازهای روانی مردمی كه او را دوست دارند و نوارش را می خرند و تصویرش را می شناسند .

اگر برخی از موسیقیدان های ما به این نحوه خوانندگی اعتراض دارند باید راهی غیر از انتقاد شفاهی، و یا نیش و كنایه زدن پیدا كنند و در عوض، آثاری بسازند كه یا مردم را در سطح وسیع به حدود والای هنری جذب كند و یا اینكه خود با نیازهای مردم همگام شوند...»

با این حال تلاش های اخیر این هنرمند ملی در قالب پاپ محدود نماند و انتشار آثاری چون « بردی از یادم» و خصوصا نخستین آلبوم از مجموعه ی جاودانه های اساتید شعر و موسیقی ایران با عنوان « به دنبال دل»  نشان می دهد که صدای  توانا و منعطف او امروز فرصتی  مغتنم برای بازخوانی وبازسازی تصنیف ها و ترانه های قدیمی است. آنچنان که آثار استاد علی تجویدی، عبدالحسین برازنده، جواد لشکری، حبیب اله بدیعی، اسداله ملک، مهدی خالدی ، اکبر محسنی با صدای علیرضا افتخاری شهرتی بیش از پیش یافتند.

توانایی علیرضا افتخاری در خلق آثار بداهه شگفت انگیز است و بسیاری از آوازها و به خصوص ضربی هایی که به شکل بداهه اجرا شده ، بی نظیر می باشد که  مجموعه های « مستانه » و «شب عاشقان» دلیلی بر این ادعاست.

توجه به موسیقی محلی و فولکلوریک ، در آوازها ، تصنیف ها و ترانه ها از نقاط قوت آثار افتخاری به حساب می آید. وی موسیقی محلی را اصل موسیقی ایران می داند و می گوید:« همانطور که چشمه های گوارا شهرهای ما را سیراب می کنند، موسیقی محلی و سبک های فولکلور نیز اصل موسیقی ما را تشکیل می دهند، لذا همچون یک طلبه برای آموختن یک گوشه موسیقی محلی تا خاف و یا تا هفت گل آقا جری می روم تا از اساتید سراسر ایران گوشه های موسیقی محلی جای جای کشور را بیاموزم که  نمونه ی آن آلبوم «ماه خراسان» است.»

نکته دیگر در سبک کاری افتخاری، شیوه  ترانه خوانی اوست. اگرچه در ترانه به خاطر ساختار ساده و ارتباط عامیانه با خیل مخاطب، شکوه و سنگینی موسیقی ردیفی مشاهده نمی شود ، اما جالب اینجاست که افتخاری تحریرهای استادانه و کم نظیرش را در خواندن ترانه مثل تصنیفهای سنگین و آواز به کار می برد. این شیوه ایست که استاد تاج اصفهانی نیز از آن استفاده می کرده است.

علی شیرازی ضمن کم نظیر توصیف کردن صدای او در تاریخ صدساله ی ضبط موسیقی ایران، می نویسد:

« جنس صدای علیرضا افتخاری نه تنها در میان خوانندگان پس از انقلاب، كه در بین تمامی خوانندگان ایرانی یكصد سال تاریخ ضبط موسیقی كشور ما ممتاز و كم نظیر بوده است. قدرت و انعطاف توامان، حجم مناسب، گرما، وسعت زیاد، وضوح و شفافیت و قابلیت دادن تحریر ها و غلت های پی درپی و سرعت بخشیدن به آنها افتخاری را صاحب صدایی كرده كه بر دل همگان می نشیند، به طوری كه مجموعه این ویژگی ها را در خوانندگان معدودی در قرن اخیر در ایران دیده ایم. دیگر صفت بارز صدای افتخاری وحدت تنالیته صدایی او در نقاط مختلف بم، میانی و اوج است. در سده اخیر و هرچه به امروز نزدیك تر می شویم كمتر خوانندگانی را می شناسیم كه با تغییر صدا از بم به میانی یا اوج، رنگ صدایشان تغییر نكند. ویژگی كمیابی كه زبانزد آن در بین تمام خوانندگان ما استاد غلامحسین بنان بوده و از این نظر نام او چون نگینی درخشان بر تارك همه صداهای این قرن می درخشد. نام افتخاری نیز به جز معدود دفعاتی كه در موقع دو بیتی خوانی تنالیته صدایش تغییر كرده، در این سیاهه می گنجد.

دیگر ویژگی صدای افتخاری گرمای آن است. او تمام مصوت ها را به شكل آوازی و به تعبیر استاد نورعلی خان برومند متمایل به «ا» اجرا می كند. تنها زمانی كه به شدت در قالب صدای «ایرج» قرار می گیرد فتحه هایش تابع همان رنگی است كه این خواننده خوش صدا و صاحب یكی دیگر از آواهای فاخر قرن در اجرای این مصوت دارد. افتخاری همچنین كلمات شعر را به وضوح بیان می كند و با فونتیكی كه لازمه كار خوانندگی است، این تك تك حروف كلمات شعر را به خوبی ادا می كند. به بیان كامل تر صدای او دارای قدرت و شفافیت صدای ایرج، رنگ آمیزی و گرمای صدای بنان به ویژه در نقطه بم، بی پروایی و قلدری صدای تاج و گاه در تركیب تحریرها و ادوات آن متاثر از شجریان است. اما صاحبنظران و اهالی كم

شمار نقد موسیقی در ایران با انتقاداتی كه بر كارنامه افتخاری وارد می دانند، همواره ویژگی های مثبت صدای او را نادیده می گیرند. بر طبق یك سنت قدیمی، ما در ایران به آن صورت نقد مكتوب در زمینه موسیقی نداریم، در مقابل تا دلتان بخواهد متاسفانه حاشیه و فضای موسیقی ما پر است از نقد شفاهی و محفلی و بیشتر آمیخته با حرف های خاله زنكی. از این رو نگارنده اهل نقد موسیقی را كم شمار توصیف كرده است.»