هشدار، زمین را ترک کنید

شاید همه ما درباره موجودات فضایی بارها شنیده باشیم یا در بحث‌های مختلف فكر كرده باشیم كه اگر زمانی ما با موجودات هوشمندی برخورد كنیم چه اتفاقی خواهد افتاد اما وقتی فردی مانند استفان هاوكینگ كه این روزها به نمادی برای علم مدرن تبدیل شده است درباره این موضوع هشدار می‌دهد حداقل حسنش این است كه افراد به فكر فرو می‌روند و درباره این موضوع بیشتر فكر می‌كنند و برای مدتی چنین موضوعی از حاشیه به متن بحث‌های رسانه‌ای و مردمی كشیده می‌شود. هاوکینگ در سخنرانی‌های ترویجی متعددش درباره موضوعات مختلف پیش روی بشر هشدارهایی ارائه می‌كند كه بحثی را در جامعه باعث می‌شود.

یكی از جدیدترین بحث‌های او در این باره بود كه انسان اگر می‌خواهد از خطر انقراض جان سالم به در ببرد چاره‌ای جز ترك سیاره مادری ندارد. آیا این هشداری فانتزی است؟ یا واقعیتی در آن نهفته است؟ چه چیزی باعث شده این دانشمند نتیجه بگیرد كه ماندن روی زمین به معنی انقراض بشر خواهد بود. موارد زیر شاید برخی از این دلایل و همچنین مقاصد احتمالی انسان در سفر به دشت ستاره‌ها باشد.

سیاره زمین یكی از سیاره‌های سنگی در اطراف ستاره‌ای معمولی و میانسال است. حدود 5 میلیارد سال از عمر خورشید می‌گذرد و همین مقدار هم از عمر آن باقی‌مانده است البته مدت‌ها پیش از آن كه عمر ستاره مادر ما به پایان برسد، مجموعه رویدادهایی در قلب خورشید آغاز می‌شود كه نتیجه آن نابودی حیات روی زمین خواهد بود.

ستاره‌ای مانند خورشید در اواخر عمر خود و زمانی كه منابع سوخت هیدروژنی‌اش به پایان برسد شروع به انبساط می‌كند و شعاع خود را تا نزدیكی‌های زمین افزایش می‌دهد.

تابش دریافتی از این ستاره در آن هنگام به حدی است كه هیچ نوع از حیاتی كه ما می‌شناسیم قادر به مقاومت در برابر آن نیست و به این ترتیب پیش از آن كه خورشید برای همیشه خاموش شود، بساط حیات از روی زمین برچیده خواهد شد.

اما آیا صحبت هاوكینگ اشاره به این موضوع دارد؟ آیا او از هم اكنون درباره 4 میلیارد سال دیگر هشدار می‌دهد؟ به نظر می‌رسد او دلایل دیگری برای نگرانی در اختیار دارد البته اگر همین یك مورد هم باشد واقعا از هم اكنون باید به آن فكر كنیم. اگر زمین و حیات طی 4 میلیارد سال آینده دوام بیاورند و اگر انسان بتواند به هر طریقی از خطراتی كه پیش پای او قرار دارد جان سالم به در ببرد و به آن دوران برسد در آن هنگام باید آخرین خداحافظی را با سیاره مادری‌اش انجام دهد.

این بدان معنی است كه باید همه نژاد بشر را نه‌تنها از زمین بلكه شاید از منظومه شمسی به جایی منتقل كرد كه سیاره‌ای مناسب برای ادامه حیات وجود داشته باشد. این چشم‌انداز رویاگون باعث می‌شود از هم اكنون به فكر بیفتیم، اما تا پیش از آن زمان، نگرانی‌های بسیاری وجود دارد به طوری كه برخی حتی اعلام می‌كنند دوام آوردن بیش از یك قرن انسان روی زمین خود چالش بزرگی خواهد بود.

یكی از مصیبت‌هایی كه در كوتاه‌مدت پیش روی ماست نبردها و رقابت‌های نظامی است. سیاره ما اكنون انبوهی از سلاح‌های عجیب و غریب را درون خود انبار كرده و تبدیل به بشكه‌ای شده است كه یك جرقه می‌تواند آن را تا مرز نابودی پیش ببرد. متاسفانه اراده‌ای برای تغییر این وضع وجود ندارد و كشورهایی كه روی یك سیاره زندگی می‌كنند بیشتر از آن كه به زمین مشتركی نگاه كنند كه روی آن قرار دارند به اختلاف‌هایشان نگاه می‌كنند. هر بار كه سلاحی فعال می‌شود فقط نیروهای مقابل هم نیستند كه آسیب می‌بینند بلكه طبیعت نیز قربانی می‌شود.

از سوی دیگر انسان به دلایل مختلف در حال خالی كردن زمین از انباشته‌های چندین میلیون ساله خود است. به نفت نگاه كنید. حاصل میلیون‌ها سال فعالیت زیستی در زمین به مایعی تبدیل شده است كه برای سوخت مناسب است، اما تمام ذخیره‌های چند میلیون ساله در عرض تنها چند صد سال مصرف می‌شوند. بزودی ذخایر نفتی جهان به انتها خواهد رسید و این در حالی است كه هر روزی كه می‌گذرد ما نیاز بیشتری به این ماده و مشتقات آن پیدا می‌كنیم و هرچقدر هم كه آنها را بیشتر مصرف می‌كنیم آسیب بیشتری به محیط زیست خود وارد می‌كنیم.

گازهای گلخانه‌های حاصل از سوخت‌های فسیلی به طور جدی در حال نابود كردن سیاره ماست و با افزایش دمای میانگین سیاره زمین باعث شده تغییرات اقلیمی وسیعی آغاز شود. تغییراتی كه انسان و بسیاری از موجودات زنده را در خطر قرار می‌دهد. ادامه چنین روندی البته منجر به نابودی حیات روی زمین نخواهد شد.

حیات به شكل‌های دیگری بروز خواهد كرد و ادامه می‌یابد اما بعید است در بین حیات دوام یافته نشانی از انسان بتوان پیدا كرد.

در همین حال جمعیت سیاره ما به گونه‌ای شگفت در حال رشد است. برای هزاره‌ها جمعیت زمین روند ثابت و معقولی داشته است و جمعیت آنقدر زیاد نبود كه انسان به منابع سیاره فشار بیاورد، اما صنعتی شدن، شهرنشینی، رفاه بیشتر، افزایش سطح بهداشت و همه و همه باعث شد تا جمعیت زمین شاهد انفجاری كم نظیر باشد. تنها در طول یك قرن جمعیت سیاره ما به بیش از 2 برابر رسیده و شیب منحنی افزایش جمعیت جهان بسیار تند است. این افراد جدید نیاز به منابع، غذا، هوا، انرژی و مكانی برای زیستن دارند و متاسفانه امكانات زمین محدود است.

فكر كردن به چنین مسائلی باعث می‌شود تا فكر كنیم ایده هشدارآمیز هاوكینگ ایده‌ای درست و منطقی است. ایده‌ای كه باید از اكنون به آن فكر كرد و گرنه بسیار دیر خواهد شد.

اما انسان اگر بخواهد توصیه هاوكینگ را برای سفر از زمین جدی بگیرد كجا باید برود؟ به نظر می‌رسد چند مرحله اصلی پیش روی انسان باشد. یكی از نخستین اهداف می‌تواند ماه و سیارك‌ها باشد. ماه نزدیك‌ترین و آشناترین جرم سماوی به ماست. محلی است كه ما می‌توانیم در آن پایگاه‌های كوچك و نخستین كلونی‌ها و شهرنشین‌های خارج از زمین خود را به وجود بیاوریم. این نخستین تمرینی خواهد بود كه انسان درباره حضور در فضا انجام می‌دهد.

همچنین امكان استفاده از برخی منابع و معادن این قمر زمین نیز وجود دارد. هدف دیگر دم دست، سیارك‌هایی هستند كه منابع معدنی بی شمار و حتی منابع آب را می‌توان در آنها پیدا كرد. اما در نهایت باید به فكر ایجاد شهرك‌هایی در فراسوی زمین بود. كلونی‌های مهاجرنشینی كه بتوانند منابع مورد نیاز را جمع‌آوری كنند. شاید مریخ و اقمار مشتری گزینه‌های مناسبی باشند.

گام آخر توسعه پیشران‌هایی خواهد بود كه انسان را به فراسوی مرزهای منظومه شمسی ببرد. شاید سیاره تازه بتواند تمدنی تازه را در آنجا آغاز كند.

اما همه اینها تنها زمانی اتفاق خواهد افتاد كه انسان در ابتدا عزم نجات خود را داشته باشد. باور كند كه باید سیاره خود را حفظ كند و این‌كه به عنوان یك گونه زنده در خطر جدی قرار دارد. در آن هنگام می‌تواند سرمایه‌های خود را به جای آن كه صرف نابودی زمین كند در راه توسعه و نجات و تامین امنیت و سفر به مرزهایی در فراسوی زمین صرف كند.

پوریا ناظمی_جام جم

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر