شیوه سخن عارفان

کتاب سحر

راز این که سخنان بزرگانی هم چون حافظ معماوار و رازآلود و کنایه‌آمیز و پر استعاره می‌نماید آن است که ایشان نمی‌خواهند حقایق را بر کسانی روشن کنند که تنها طالب متاع و معاش دنیوی و رونق بخشیدن به بازار و دکان خود می‌باشند. از این رو می‌بینید که چگونه غامض و پیچ در پیچ سخن می‌گویند.

البته از یاد هم نبریم که به تعبیر امام راحل (ره) حافظ زبانی ویژه خود دارد. و زبان ویژه او تمثیل و بلکه تمثل دادن حقایق والای معنوی است.

از این رو، او وقتی که می‌خواهد از سرور و ابتهاج و عیش عاشقان حق سخن بگوید از کف، دف، نی، تار، چنگ و کمانچه یاد می‌کند و در حقیقت می‌خواهد تصویری از همان عیش به دست داده باشد.

او وقتی که می‌بیند معشوقان مجازی با ابروان و عشوه‌های خود چه دل‌ها را صید و در قید و اسیر و عاشق خویش می‌سازند به ناگزیر در باب معشوق حق و حقیقی نیز همین گونه واژگان را به کار می‌بندد و بدین وسیله تصویر می‌کند که معشوق او نیز با نگاه و التفات خود همان می‌کند که ابروان محرابی، با دل.

بنابراین، کار حافظ تنزل دادن است و شیوه و شگرد او آن است که سوز و درد و یا نشاط و سرور معنوی خود را به گونه‌ای بیان دارد که دیگران نیز دریابند، باشد که از این راه نیز درد اشتیاق در دل‌ها پدید آورد و کسانی را نیز صید و شکار نموده و به آن عالم بی‌بدیل گره بزند. پس، حافظ ناگزیر است که این‌گونه تکلم کند:

بنابراین، این گونه سخن گفتن، زبان وادی عشق است. و در آن وادی از شکم و مسائل مربوط به آن سخن نمی‌گویند هم چنان که در میان دعوا حلوا تقسیم نمی‌کنند. و به همین دلیل است که امام (ره) در سن 87 سالگی می‌گوید:

من به خال لبت ای دوست گرفتار شدم

1. ادامه دارد ...