شبهه عدم امکان معراج پیامبر اکرم

اصل شبهه:

برخی بر اساس مبانی نقلی شبهه ای را در مورد معراج پیامبر (ص) ذکر نموده اند که معراج پیامبر (ص) با دانش روز سازگاری ندارد. آنها مى گویند:

1. معراج جسمى پیامبر (ص) و گذشت او از جو زمین، خلاف قوه ى جاذبه عمومى است و تا وقتى که هر چیز پرتاب شده به طرف بالا، نتواند بر قوه ى جاذبه پیروز آید، برگشت آن به سوى زمین حتمى است و اگر بخواهد جسمى بر نیروى جاذبه فایق آید و خود را به فضاى بى وزنى برساند، باید سرعت سیرش در هر ساعت، بیست و پنج هزار «میل»باشد و انجام دادن این کار با وسایل آن روز ـ که قرآن نازل شد ـ غیر مقدور و از موضوعاتى است که علم، در این زمان آن را مبین ساخته است؛ پس عبور حضرت محمد (ص) در آن روز از جو زمین و وصولش به ملکوت اعلى ناممکن است.

2. هواى محیط بر زمین تا صد کیلومتر، قابلیت تنفس دارد و زاید بر آن، قابل تنفس نیست؛ پس عبور محمد (ص) بیش تر از این مقدار غیر ممکن است.

3. شعاع شمس، داراى گرمایى است که هر چیز را مقابل خود ذوب مى گرداند و این استعداد زمین است که با آن حرارت سوزان مبارزه مى کند و آن را به صورتى معتدل، قابل استفاده ى موجودات زنده مى گرداند و پس از عبور از کره ى ارض، آن استعداد نیست و گرماى زیاد، مانع عبور انسان به آسمان است.

4. فشار هواى محیط بر زمین به اندازه اى است که قابلیت سکونت را براى موجودات ذخیره کرده و هر اندازه از سطح زمین دور شویم، فشار هوا کمتر مى شود و کاهش فشار هوا با عبور انسان، منافات دارد.

5. اگر جسمى بخواهد از حد محسوس بشر عبور کند، باید سرعتى داشته باشد که بر سرعت سیر نور ـ که در هر ثانیه سیصد هزار کیلومتر را طى مى کند ـ سبقت بگیرد و پیشى گرفتن هم، نتیجه اى جز نابودى ندارد. در نتیجه بیان می دارند که مسئله معراج پیامبر اسلام (ص) با علوم و دانش روز سازگاری ندارد.

عناصر منطقی شبهه:

1- مسلمانان معتقد به معجزه معراج برای پیامبر می باشند.

2- در حالی که طبق علوم امروزی چنین چیزی امکان ندارد و مسئله معراج پیامبر اسلام (ص) با علوم و دانش روز سازگاری ندارد.

3- بنابر این مسئله معراج پیامبر (ص) با توجه به علوم و دانش روز امکان ندارد.

پاسخ شبهه:

متجددان خواسته اند با بیان این اشکالات، خود را خشنود سازند و امرى روشن و ضرورى را ناممکن به حساب آورند.در برابر تمام اشکالات و ایرادهایى که در این مقوله و موضوع هاى دیگر مذهبى ـ که اثبات آن همراه با محسوسات باشد ـ دو دلیل کلى وجود دارد:

1. دلیل نقلى:

ما مقابل آیات و براهینى واقع شده ایم، در برابر قرآنى قرار گرفته ایم که زمان نزول آن معلوم و آیات آن، طبق بیان گذشتگان، بدون کم و کاست به دست ما رسیده؛ قرآنى که از مبدأ دیگرى بر پیامبر امى و راستگو (ص) نازل شده است. در این قسمت، هیچ گونه شک و شبهه اى نیست که این کلام، کلام الهى و از جاى دیگر است؛ وضع تاریخ و گفتار صحیح آن، این موضوع را تصدیق مى کند. آنچه در این کلام شریف باشد، به عنوان حقیقت آن را مى پذیریم. یکى از موضوعات مذکور در آن، وقوع حادثه ى معراج نبى اکرم (ص) و عروج او به آسمان ها با همان بدن صورى و جسم محسوس است.

برخی از آیات و احادیث مربوط به معراج را مورد دقت نظر قرار می دهیم:

الف) آیات

خداوند در سوره اسراء می فرماید: « سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِی بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ » (سوره اسراء،1) ؛ منزه است آن خدایی که بنده خود را شبی ، از مسجدالحرام به مسجدالاقصی که گرداگردش را برکت داده ایم سیر داد ، تا بعضی از آیات خود را به او بنماییم ، هر آینه او شنوا و بیناست.

در آیه فوق، دو نکته در خور توجه می باشد:

یک: چنان که از عبارات ارباب لغت استفاده می گردد، «اسراء» به معنای حرکت و سیر شبانه است. بر خلاف «سیر» که به مسافرت در روز گفته می شود.

دو: هرچند در تعیین مصداق واژه مسجدالاقصی در میان برخی از مفسرین، اختلاف نظر وجود دارد، اما عمده آنان بر این باورند که مقصود از مسجدالاقصی، همان بیت المقدس است. مرحوم علامه طباطبایی درباره نام گذاری بیت المقدس به مسجد الاقصی، معتقد است که چون مسافت بیت المقدس تا محل زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله و مخاطبین آیه، دور بوده است، به آن مکان مسجد الاقصی گفته شده است.

ب) احادیث

در احادیث به صورت مکرر به معراج تصریح شده و جای هرگونه تردید و انکار را در این باره مسدود نموده است؛ تا بدان جا که مرحوم علامه مجلسی بر این باور است که: اگر ما بخواهیم احادیث وارد شده در این زمینه را در یک مجموعه جمع آوری کنیم، به کتاب بزرگی تبدیل خواهد شد.در نگاه مرحوم علامه طباطبایی نیز این احادیث به درجه تواتر رسیده و راه جدال و تشکیک را برای همگان بسته است. قضیه معراج برای اندیشمندان اسلامی از چنان روشنی و قطعیت برخوردار است که برخی از آنان بر این باور بوده اند که: معراج از ضروریات دین محسوب می گردد و منکر آن به عنوان کافر شناخته می شود.برخی از دانشمندان بزرگ شیعه بالاتر از این فرموده اند: اقرار به معراج پیامبر اعظم (ص) و سفر به عوالم دیگر، از ویژگی های مذهب امامیه است.

1. عن الرضا أنه قال: من کذب بالمعراج فقد کذب رسول الله ؛ امام رضا فرمود: کسی که داستان معراج را انکار کند، در واقع پیامبر را تکذیب کرده است.

2. عن ابی عبدالله قال: لما عرج برسول الله انتهی به جبرئیل الی مکان فخلی عنه فقال له: یا جبرئیل تخلینی علی هذه الحالة؟ فقال: أمضه، فوالله لقد وطئت مکانا ما وطئه بشر و ما مشی فیه بشر قبلک؛  امام صادق می فرماید: هنگامی که پیامبر اکرم به معراج رفتند، به مکانی رسیدند که دیگر جبرئیل ایشان را همراهی نکرد و او را تنها گذارد. پیامبر سؤال کردند: ای جبرئیل! آیا مرا در این حال تنها می گذاری؟! جبرئیل در پاسخ گفت: به خدا قسم به مکانی قدم نهادی که هنوز پای هیچ بشری قبل از تو بدان جا نرسیده است!

2. دلیل عقلى:

اولا: از نظر عقل، هیچ کس را توانایى بیان این مطلب نیست که بگوید: قوا و نیروهاى عالم بى کران هستى، در همین نیروهاى محسوس و مادى محصور و منحصر است؛ بدیهى است که هر کس گویاى این بیان باشد، سخافت عقل خود را به اثبات رسانده است؛ زیرا چه بسا نیروهاى شگفت انگیزى که قبل از پیشرفت دامنه ى علوم در همین جهان مادى وجود داشت و بشر از آن غافل و از ثمره اش بى بهره بود و چه بسا نیروهاى شگفت آورى باشد که بشر امروز از آن بى خبر است و روزى بنا به اراده ى خداى متعال در اختیار او گذارده شود. با این بیان، یادآور مى شویم که چه منافاتى دارد، خدایى که این همه وسایل حیرت آور را در اختیار بشر گذارد و پس از این هم مى گذارد، با قدرت غیر محدود خود، وسیله اى در اختیار پیامبر گرامى(ص) قرار دهد که از جو زمین بگذرد و به فضاى بى وزنى برسد؛ شعاع سوزان خورشید و جز آن را پشت سر بگذارد و به مرحله « فَكَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَى » ؛ تا به اندازه ى دو کمان یا نزدیک تر (نجم/9) برسد و سالم با همان بدن عنصرى به کره ى ارض بازگردد؟! هر کسى که عقل سلیمى بر احساساتش حاکم باشد، در امکان این موضوع، شکى نخواهد کرد.

ثانیا: ما مى دانیم که با آن همه مشکلاتى که در سفر فضایى است بالآخره انسان توانسته است با نیروى علم بر آن

پیروز گردد، و غیر از مشکل زمان همه مشکلات حل شده و مشکل زمان هم مربوط به سفر به مناطق دور دست است.

ثالثا: از دید اندیشمندان عصر تکنولوژی، این فرضیه علمی پذیرفته شده است که امواج جاذبه زمین در لحظه ای کوتاه می تواند از یک سوی جهان به سوی دیگر آن انتقال یابد و تأثیرات خود را بر جای گذارد. وقتی احتمال اینکه در حرکات رو به تکامل هستی، منظومه هایی وجود دارند که با سرعتی چشمگیرتر از سرعت نور، از مرکز و قطب عالم دور می شوند و هنگامی که چنین پدیده های مافوق تصور عقل در جهان قابل تحقق می باشند، پدیده ای نظیر معراج نیز محال عقلی نیست و با اصول علمی عصر جدید، قابل انطباق و توجیه می باشد.

رابعا: بدون شک مساله معراج، جنبه عادى نداشته بلکه با استفاده از نیرو و قدرت بى پایان خداوند صورت گرفته است، و همه معجزات انبیاء همین گونه است، به عبارت روشنتر معجزه باید عقلا محال نباشد، و همین اندازه که عقلا امکان پذیر بود بقیه با استمداد از قدرت خداوند حل شدنى است.

به هر حال مساله معراج نه از نظر استدلالات عقلى غیر ممکن است و نه از نظر موازین علم روز و خارق العاده بودن آن را نیز همه قبول دارند بنا بر این هر گاه با دلیل قاطع نقلى ثابت شود باید آن را پذیرفت.

ظاهر آیه سوره اسراء، بر سیر پیامبر (ص) از مسجدالحرام به مسجدالاقصى (بیت المقدس) دلالت دارد.آنچه به طور مسلم انجام شده و حتمى الوقوع است، معراج پیامبراکرم (ص) از مسجدالحرام به مسجدالاقصى است، که این آیه، ناظر به آن است؛ و از مسجدالاقصى به عالم بالا و جهان ملکوت، که قسمتى از آیات سوره ى «نجم» گویاى آن مى باشد.قبل از این که اکتشافات حیرت آور امروزى، جامه ى عمل به خود پوشد، اگر اعجابی درباره ى سیر نبى اکرم (ص) و معراج حتمى الوقوع و ضرورى الاعتقاد آن حضرت در ذهن غیر سالکان حق ایجاد مى شد، امکان آن بود؛ زیرا هنوز پیشرفتى نصیب بشر نشده بود و علم روز، دل ذره را نشکافته و از آفتاب تابان درونى آن بى اطلاع بود؛ ولى امروزه که با پرده بردارى علوم، در آن واحد، صدایى از این طرف کره ى ارض به آن سوى زمین فرستاده مى شود و جهان، عموما در حکم خانه ى واحدى شده، تأویل این گونه امور از قبیل معراج نبى اکرم (ص) و جز آن آسان تر به نظر مى رسد؛ هر چند که در هر دوره و زمانى هادى واقعى بشر، ایمان تزلزل ناپذیرى است که به حقیقت دارد.

ما در برابر گفتار پوچ منحرفان، حربه اى برّان و دلیلى کمرشکن داریم که آن حربه، قاطع تمام شبهات و نابودسازنده ى عموم شکوک است و آن، قدرت و استیلاى بى حد ذات بارى تعالى است.ما معتقدیم که اراده ى قاهره ى او بر انجام دادن هر امرى تعلق گرفت، وقوعش حتمى است. کلید رفع تمام این اشکالات، معرفت به ذات بارى تعالى است؛ بدان گونه که پیامبر (ص) و اوصیاى گرامى آن بزرگوار فرموده اند، اگر ما خدا را آن طور که خداشناسان واقعى شناختند، بشناسیم و عقل خود را از سرچشمه ى فیاض آنان سیراب کنیم، این مشکلات، خود به خود حل مى شود و استبعادى در ذهن باقى نخواهد ماند. بنابراین، معراج پیامبر گرامى (ص) از مقوله قدرت خداوند و امور خارق العاده بوده و با قوانین و سنن علمى و عادى و علوم تجربى قابل تحلیل نیست. یعنى علم بشرى قادر نیست در حوزه معجزات و امور خارق العاده الهى وارد شود و درباره نفى و یا اثبات آن نظرى ارائه کند. هر چند که فى حد نفسه انجام آن کار، محال عقلى نیست.

1- تفسیر نمونه، ج 12، ص 12 و ص: 19

2- ترجمه المیزان، ج 13، ص 24 ـ 34

3- نشریه کوثر -> زمستان 1385، شماره 68، مقاله معراج پیامبر صلی الله علیه و آله در دیدگاه عقل و وحی و آثار تربیتی آن، پدیدآورنده: محمدرضا ایزدپور

4- کتاب: پرسمان قرآنی نبوت، گردآوری و تدوین: علی هاشمی نشلجی، گفتار دوم، بخش دوم: حضرت محمد (ص)

5- جرعه‌ای از زلال قرآن (جلد اول)، تألیف: آیت الله میرزا ابوالقاسم محمد گلپایگانی ‌(ره)، تحقیق: مرکز فرهنگ و معارف قرآن