آداب افطار کردن

دعای روزه دار رد نمی شود تا درهای آسمان برای آنان گشوده گردد

حتی اگر بیمار باشی و توفیق روزه گرفتن در ماه خدا را نداشته باشی، باز نمی توانی از سفره افطار دل بکنی و گویی نیروی جاذبه ای شدید تو را به سوی آن می کشاند. همه خانواده به دور سفره، با خواندن دعای کوتاه افطار، با دانه ای خرما و جرعه ای آب جوش یک روز روزه داری و بندگی را به ضیافت می نشینند. واقعا راز این سفره پر شور و حال چیست؟ واقعا چه سری در این سفره ساده و صمیمی نهفته است که اینقدر ما را شیفته خود ساخته است و شیرین ترین لحظه های زندگی ما را رقم زده است؟ سفره افطار، زمان و مکانی راز آلود و لایه در لایه است که گویی هر کس به اندازه ظرفیت روح خویش از آن بهرمند می شود. برای استفاده بیشتر از این فضا و زمان چه باید کرد؟

اول افطار، بعد از نماز

مستحب است که روزه دار پیش از خوردن افطار، ابتدا نماز را به جا آورد. البته اگر بتواند دلش را از زرق و برق سفره افطار دور نگاه دارد و حال و هوای دیدار با معبود را در نمازش حفظ کند. البته گفته شده است اگر گروهی در انتظار روزه دار باشند و اول افطار می کنند و بعد نماز به جا می آورند، پس اول با آنها افطار کند و بعد نماز به جا آورد.

از امام باقر علیه‏السلام روایت شده است:  «در (ماه) رمضان نماز مى‏خوانى و سپس افطار مى‏كنى، مگر آن كه با گروهى باشى كه منتظر افطارند. اگر با آنان بودى، بر خلاف آنان عمل نكن؛ افطار كن و سپس نماز بخوان، وگرنه اوّل، نماز بخوان. از حضرت پرسیده شد: براى چه؟ فرمود: براى آن كه دو واجب برایت پیش آمده است: افطار و نماز. اوّل به آن بپرداز كه برتر است و نماز، برترینِ آن دو است. سپس فرمود: نماز مى‏خوانى، در حالى كه روزه‏اى. پس، آن نمازت با روزه به پایان برده مى‏شود. این نزد من، محبوب‏تر است.»(1)

هنگام افطار صدقه دهید

صدقه دادن به تنهایی خود ثوابی عظیم دارد، حالا حساب کنید صدقه روزه دار در زمان افطار را. شاه خراسان، حضرت امام رضا علیه السلام فرموده اند: «هر كس پیش از افطار كردن، گِرده‏اى نان به بینوایى صدقه دهد، خداوند، گناهش را مى‏آمرزد و براى او ثواب آزاد كردن بنده‏اى از فرزندان اسماعیل را مى‏نویسد.»(2)

و حضرت امام صادق علیه السلام می فرمایند: «امام سجّاد علیه‏السلام هر روز كه روزه مى‏گرفت، دستور مى‏داد كه گوسفندى ذبح شود و قطعه قطعه و پخته گردد. عصر كه مى‏شد، بر روى دیگ‏ها خم مى‏شد تا بوى آب‏ گوشت را در حال روزه احساس كند. سپس مى‏فرمود: «ظرف‏ها را بیاورید. براى فلان خانواده بریزید. براى فلان خانواده بریزید...» سپس نان و خرماى خشك مى‏آوردند و غذایش همان بود. درود خدا بر او و پدرانش باد!» (3)

دعاهای مختصر هنگام افطار

چهار نفرند كه دعایى از آنان رد نمى‏شود، تا آن كه درهاى آسمان براى آنان گشوده شود و دعایشان به عرش برسد: ... (یكی از آنان) روزه‏دار، تا آن كه افطار كند.(4) این سخن یک شخص معمولی، یک سخنران و یا یک عارف نیست. این از جمله های سرور عالم امکان، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله است که می فرمایند دعای روزه دار رد نمی شود تا درهای آسمان برای آنان گشوده گردد. ایشان می فرمایند: «هر روزه‏دارى، یك دعا (ى مستجاب) دارد. پس هر گاه خواست افطار كند، هنگام اوّلین لقمه بگوید: یا واسِعَ المَغفِرَه اغفِر لی، اى آن كه آمرزشت گسترده است! مرا بیامرز!» (5)

رسول اکرم همچنین می فرمایند: «هیچ بنده‏اى نیست كه روزه بگیرد و هنگام افطارش بگوید: «یا عَظیمُ یا عَظیمُ؛ أنتَ إلهی لا إلهَ لی غَیرُكَ، اِغفِر لِیَ الذَّنبَ العَظیمَ؛ إنَّهُ لا یَغفِرُ الذَّنبَ العَظیمَ إلاَّ العَظیمُ، اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هیچ معبودى جز تو نیست. گناه بزرگ مرا بیامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمى‏آمرزد» مگر آن كه از گناهانش بیرون مى‏آید، همچون روزى كه مادرش او را زاده است.» (6)

همچنین حضرت امام کاظم علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت کرده است که: «چون روزه بودى، هنگام افطار خویش بگو: «اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ و عَلَیكَ تَوَكَّلتُ ، خداوندا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار كردم و بر تو توكّل نمودم» تا برایت پاداش كسى را بنویسند كه آن روز را روزه داشته است».(7)

غذاهای مستحب در وقت افطار

خوراکی های شیرین مانند خرما و حلوا و کشمش از جمله چیزهاییست که در سیره معصومین علیهم السلام به هنگام افطار استفاده می شده اند. حضرت امام صادق علیه السلام فرموده اند: «پیامبر خدا، هر گاه افطار مى‏كرد، با حلوا (شیرینى) آغاز مى‏كرد و اگر نمى‏یافت، با شِكر یا چند خرما و اگر اینها هم نبودند، با آب ولرم افطار مى‏كرد ...»(8)

آمده است که حضرت علی علیه السلام خوش می داشت که با شیر افطار کند.

فضیلت افطاری دادن

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

فردی به نام سدیر، در ماه مبارک رمضان، بر پدرم امام باقر علیه السلام وارد شد. حضرت فرمود: ای سدیر، آیا می دانی در چه شبهایی قرار داریم؟ عرض کرد، آری، پدرم فدایت باد، شبهای ماه مبارک رمضان است.

امام فرمود:آیا می توانی در هر شب از این شبها 10 بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنی؟ سدیر گفت: پدر و مادرم فدایت باد این اندازه ثروت ندارم.

امام فرمود: آیا می توانی نه بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنی؟ سدیر باز همان گونه جواب داد.

حضرت یکی یکی کم کرد تا فرمود: آیا می توانی هر شب یک بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنی؟ سدیر عرض کرد: این نیز در توانم نیست.

امام فرمود: آیا می توانی هر شب مسلمانی را افطار دهی؟

مرد گفت: آری، بلکه ده مسلمان را نیز می توانم.

پدرم فرمود: ای سدیر، من نیز همین را اراده کرده ام. اگر بتوانی یک برادر مسلمان را افطاری دهی(ارزش آن) چون آزاد ساختن یکی از فرزندان اسماعیل است. (9)

همچنین حضرت امام صادق علیه السلام می فرمایند: «کسی که مؤمنی را افطاری دهد، کفاره یک سال گناه او شمرده می شود، و کسی که دو مؤمن را افطاری دهد، بر خداوند است که او را وارد بهشت سازد.»(10)

پی نوشت ها:

1-تهذیب الأحكام: 4/198/570، مصباح المتهجّد: 626.

2-فضائل الأشهر الثلاثة: 96/80 ، بحارالأنوار: 96/318/10.

3-الكافی: 4/68/3، المحاسن: 2/158/1432، من لا یحضره الفقیه: 2/134/1955، مكارم الأخلاق:1/297/930، المناقب لابن شهر آشوب: 4/155، بحارالأنوار : 96/317/ 6.

4- الكافی: 2/510/6، من لایحضره الفقیه: 2/226/2255، فضائل الأشهر الثلاثة: 86/64، الأمالی للصدوق: 337/394.

5-مسند الشهاب: 2/128/1031، الدعوات: 26/44 .

6-اقبال الاعمال، سید بن طاووس، ترجمه محمد روحی، ج1، ص314.

7-الإقبال: 1/246، بحارالأنوار: 98/15/2.

8-الكافی: 4/153/4، المقنعة: 317، مكارم الأخلاق: 1/69/86، روضة الواعظین:341، بحار الأنوار: 16/242.

9-وسائل الشیعه، ج 7، ص 100، ج 3.

10-وسائل الشیعه، ج 7، ص 101 و 102. حدیث 9.

نویسنده: محمدعلی روزبهانی، گروه حوزه علمیه تبیان

تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان