کاروانسرای فتحعلی شاهی

بعدها، وقتی باستان شناسان در سال های 69 تا 73 تحقیقاتی را در این منطقه انجام دادند، توانستند حدود 32 تپه باستانی را در رباط کریم کشف کنند که عمر برخی از آنها حتی به هزاره سوم پیش از میلاد هم می رسید. به همین دلیل است که برخی به شهر رباط کریم لقب «سرزمین تپه های باستانی» می دهند.

با این تاریخچه کوتاه از رباط کریم، بعید نیست اگر در فهرست میراث تاریخی این شهر، نامی از کاروانسراهایی ببینید که روزگاری رونق چشمگیری داشتند.

کاروانسرای فتحعلی شاهی یکی از همین کاروانسراهاست که این روزها، دوباره رونق گرفته است. این بار با حضور مردمی که زیر طاق تاریخ، هنر و تاریخ و فرهنگ ایران را دوره می کنند!

کاروانسرای کمالی

برای دیدن کارونسرای فتحعلیشاهی باید به شهرستان رباط کریم و بلوار امام خمینی سری بزنید و از محلی های شهر، سراغ خیابان مصلی را بگیرید. خیابان مصلی را که تا انتها طی کنید، به بلوار شهید سید مجتبی کمالی می رسید که مسجد جامعی در این خیابان قرار دارد. رو به روی این مسجد جامع، کاروانسرای فتحعلی شاهی قرار دارد.

درباره تاریخ این کاروانسرا می گویند که شخصی به نام حاج کمال که به عقیده عده ای، فرد خیری بوده است، آن را در سال 1245 هجری قمری در محله بازارک رباط کریم بنا کرد. گواه این ادعا هم کتیبه ای است که بر سردر ورودی بنا نصب شده و روی آن نام «آقا کمال» به چشم می خورد. هرچند که این کتیبه در مراحل مرمت از سردر ورودی جدا شد و در داخل بنا نصب شد تا امنیت و ماندگاری بیشتری داشته باشد.

بنای کاروانسرا

کاروانسرای فتحعلیشاهی به سبک دو ایوانی ساخته شده و مصالح آن را آجر، سنگ با ملاط گچ، گل و آهک تشکیل می دهند. اگر گذارتان به این کاروانسرا بیفتد، می توانید ورودی این بنا را در ضلع شمال شرقی ببینید که دارای جلوخان، سر در ورودی، هشتی و راهرو است. بعد از آن،حیاط مربعی شکل کاروانسرا قرار دارد. ایوان جنوبی این بنا، شاه نشین کاروانسرا است که بخش از آن دو طبقه می شود و در کل یکی از فضاهای چشمگیر و مهم این کاروانسرا به شمار می رود. اما ایوان شمالی، یعنی همان جایی که ورودی کاروانسرا هم در آنجا قرار دارد، از دو طرف راه پله ای دارد که برای دسترسی به پشت بام مورد استفاده قرار می گیرند.

کاروانسرای فتحعلی شاهی 24 اتاق دارد که روزگاری حکم جان پناه کاروانیان را داشتند. از این تعداد، 18 اتاق در اطراف حیاط مرکزی قرار گرفته اند، 2 اتاق در قسمت ورودی هشتی و چهار اتاق دیگر در ورودی سالن ها. اگر به این اتاق ها سرک بکشید می بینید که هر کدام چندین طاقچه و یک بخاری دیواری دارند.

در این بنا همچنین 4 سالن در پشت اتاق های حیاط مرکزی به چشم می خورد که برای دسترسی به آنها باید از ورودی هایی که در چهار کنج حیاط قرار دارند، استفاده کنید. این سالن ها این روزها محلی برای برگزاری کلاس های صنایع دستی هستند که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری رباط کریم آنها را برگزار می کند.

اما در ضلع شمال غربی و در انتهای راهرو، ورودی اسطبل کاروانسرا قرار گرفته است. در این اسطبل می توانید مالبندهایی را ببینید که در گذشته برای مهار افسار چهارپایان مورد استفاده قرار داشتند.

کاروانسرای فتحعلی شاهی 33 سال قبل، یعنی در دی ماه سال 1356 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید. با این حال، در دورانی که تعداد کاروان ها کم شده بود و کاروانسرا رونق خود را از دست داده بود، این بنا مدتی به عنوان پاسگاه ژاندارمری و مدتی هم به عنوان محل اسکان افراد محلی مورد استفاده قرار گرفت تا این که در سال 1379 مسئولیت آن به میراث فرهنگی سپرده شد و از آن به بعد، پس از مرمت و بازسازی به یک مکان گردشگری- آموزشی تبدیل شد.

گروه گردشگری تبیان- رستم زاد