نظام سازان دینی

1. یكی از مباحث مهم در حوزه فلسفه دین یا مباحث كلام جدید، بحث از قلمرو دین و رسالت دین در عرصه زندگی بشر است. برخی از روشنفكران به دین حداقلی قائل اند و آن را فقط حلقه واسطه میان ارتباط فردی انسان با خداوند متعال می دانند. اما در مقابل، اكثریت اندیشمندان اسلامی معتقدند دین امری جامع و عهده دار تبیین زندگی انسان هم در عرصه معیشت دنیوی و هم در تبیین سعادت ابدی است. به عبارت دیگر، دین برنامه جامع زندگی در عرصه های فردی و اجتماعی است.(1)

2. چنانچه معتقد باشیم كه قلمرو دین اعم از حوزه فردی و اجتماعی است. روشن می شود كه معرفت دینی باید طوری تنظیم شود كه دارای وحدت رویه باشد زیرا انسان دارای شخصیت واحد و هویتی مرتبط دارد دارد از این رو دنیا و آخرت او، و معیشت و سعادت او و همچنین حوزه فردی و اجتماعی او با هم مرتبط و متصل است لذا باید معرفت دینی ما از یك نظام و ساختار منسجم، متصل و هماهنگی برخوردار باشد كه با یك وحدت رویه زندگی انسان را هدایت و راهبری كند. بنابراین لازم است همه بخشهای مختلف اندیشه های یك انسان، به مثابه اعضاء و پیكره یك ارگانیزم زنده به همدیگر مرتبط شوند؛ به شكلی كه منظومه منسجمی از تفكر در انسان فراهم گردد؛ یعنی منطقی بسازند كه بتواند این منظومه را هماهنگ بكند. زیرا وقتی شما همه ابعاد فرد و جامعه را به هم مرتبط می بیند به طوری كه یك ضلع جامعه در سایر ابعاد جامعه اثر گذار است و فرد نیز جامعه ساز است در صورتی می توانید نسبت بین اینها را مطالعه كنید و جامعه را به هماهنگی برسانید كه منظومه معرفتی جامعه را هماهنگ كرده باشید.(2)

3. در زمان ما اندیشمندان متعددی درصد تبیین و ارائه نظام دینی بودند یعنی بر این عقیده بوده اند كه می بایست معارف دینی و آموزه های اسلامی را از حالت تك گزاره های بی ربط خارج ساخت و به صورت یك نظام منسجم ارائه نمود تا تمام بینش ها، گرایش ها و رفتارهای انسان مؤمن و جامعه اسلامی بر طبق آن بدون هرگونه تناقض و تضادی سازمان یابد.

مهمترین این اندیشمندان عبارتند از: امام خمینی؛ علامه سید محمد حسین طباطبایی؛ آیت الله شهید مسید محمد باقر صدر؛ آیت الله شهید مرتضی مطهری؛ آیت الله علامه محمد تقی جعفری؛ آیت الله سید علی خامنه ای؛ آیت الله عبدالله جوادی آملی؛ آیت الله محمد تقی مصباح یزدی؛ محمدرضا حكیمی، حجت الاسلام علی صفایی حائری؛ حجت الاسلام سید منیرالدین حسینی شیرازی ؛ حجت الاسلام سید محمد مهدی میر باقری.

4. این بزرگواران در چند مؤلفه با هم مشترك و در برخی مؤلفه ها اختلافاتی با هم دارند.

مشتركات:

 1. اعتقاد به جامعیت دین، 2. اعتقاد به كارآمدی دین در عرصه های سیاسی و اجتماعی، 3. اعتقاد به روشمند بودن فهم دین در قالب یك نظام فكری منسجم؛ 4. اعتقاد به حكومت دینی بر پایه معارف اسلامی، 5. تلاش برای ارائه مهندسی دین در غالب نظام فكری اسلام.

تفاوت ها:

1. پایه و محور نظام فكری: به طور مثال برخی فطرت را زیربنایی ترین پایه نظام فكری اسلام معرفی می كنند و برخی دیگر عقل و دیگری ولایت الهی.

2. نوع نگرش به تمدن غربی و اخذ محصولات آن: به این معنا كه این متفكران، در مواجهه با تمدن غربی متفاوتند برخی میان محصولات تمدن غرب با فرهنگ و ارزشهای غربی تمایز می نهند و برخی كل غرب را یك واحد غیر قابل تجزیه می دانند.

3. نوع نگرش به فلسفه اسلامی: در این موضوع نیز برخی به دست آوردهای تمدن اسلامی در باب مسائل فلسفی و عرفانی توجه وی‍ه ای دارند و سعی نموده اند تا بر همان پایه تمدن نوین اسلامی و نظام فكری خود را بازسازی كنند و برخی به ارائه نقدهایی به فلسفه موجود در راه تولید یك فلسفه جدید بر پایه آموزه های دینی هستند.

نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان

منابع

1. علی ربانی گلپایگانی،  كلام جدید، و عبدالله جوادی آملی، شریعت در آینه معرفت،.

2. ختم نبوت مرتضی مطهری، طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج2، ص134؛ همچنین، ج4، ص393 و ج16، ص202. برای آگاهی از دیگر اظهارات متفكران اسلامی ر.ك: جوادی آملی، عبداالله، شریعت در آینه معرفت، ص157؛ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ج1، ص28، سبحانی، جعفر، مجله تخصصی كلام اسلامی ، ش29، ص6؛ جعفری، محمد تقی، فلسفه دین، ص16.