معصومیت از دست رفته

نگاهی به تهران در بعدازظهر نوشته مصطفی مستور که با استقبال خوب اهالی ادبیات روبه رو شده است 

خالق رمان : این مجموعه داستان در برگیرنده 6 داستان كوتاه است كه می‌توان گفت ادامه كارهای قبلی‌ام به شمار می‌آید و شخصیت‌ها‌ی داستانی ‌نیز به همان سبک نوشته‌های قبلی‌ام در داستان حاضر می‌شوند. به طور كلی در این مجموعه نگرش من نسبت به زنان كمی تغییر كرده كه ردپای این تغییر، به راحتی در فضای این داستان‌ها قابل ردیابی است.

«مصطفی مستور» نویسنده ای است که آثارش با این اقتدار بیرونی همراه شده است. نویسنده ای که نه تنها چندین جایزه ادبی معتبر کشور را دریافت کرده ، با چاپ های چندین باره نوشته هایش، به یکی از نویسندگان مورد علاقه طبقه متوسط کتابخوان شهری تبدیل شده است.

«تهران در بعدازظهر» در بر گیرنده 6 داستان کوتاه است: هیاهو در شیب بعدازظهر، تهران در بعدازظهر، چند روایت معتبر درباره بهشت، چند روایت معتبر درباره دوزخ، چند روایت معتبر درباره برزخ و چند مساله ساده.

آن گونه که از نام داستان ها برمی آید چینش آنها براساس هدفمندی ذهنی نویسنده و به منظور القای حرف هایی است که او را به نوشتن و گفتن وا می دارد. نخی نامرئی و باریک همه داستان ها را به شکلی به هم متصل می کند و استفاده متناوب نویسنده از برخی نشانه ها و تقابل ها (مانند خیس شدن چشم ها و ایجاد تقابل میان هواپیما و قطار) نشان دهنده این است که نویسنده این 6داستان را اجزایی تکه تکه از یکدیگر نمی داند بلکه این 6 داستان قرار است در مجموع حرف های اصلی نویسنده را به مخاطب ارائه کنند.

در 5 داستان نخست، القای این حرف ها به عهده داستان گذاشته شده است. روایت، همچنان که به پیش می رود در روند شکل گیری خود جهانی را برای مخاطب می آفریند که او گریزی از خارج شدن از این محدوده نمی بیند. در این داستان ها، موضوع عشق و معصومیت و ارتباط میان آنها و تاثیر و تاثرشان بر زندگی انسان امروز مورد توجه است.

عکاسی که به همراه دوستان شادخوار خود به عکاسی رفته و ناگهان از دنیای پوچ پیرامون دلزده می شود، پسرکی کم عقل که شاهد زایل شدن زیبایی معصومانه خواهرش است، پسری که وقتی شاهد انحطاط خواهر جوانش است خود را زیر قطار می اندازد، دانشجوی احساساتی ادبیات به طور همزمان به دو دختر دل می بازد و از این وضعیت احساس رضایت می کند و... . اینها و اپیزودهای مختلف داستان «تهران در بعدازظهر» که اتفاقاتی در گوشه های مختلف تهران را در یک بعدازظهر خاص روایت می کند، همگی نمونه هایی است از جهانی که «مستور» در داستان هایش به آنها می پردازد. در آخرین داستان، نویسنده تصمیم می گیرد روایت را از شخصیت های داستان بگیرد و خود همه نقش ها را بر عهده بگیرد و به این ترتیب در «شبه داستانی» به نام «چند مساله» با استفاده از عنصر طنز به شکلی عریان تر و البته شعاری تر همه دغدغه هایش را بر سر مخاطب فریاد می زند.

«چند مساله» نشان دهنده این است که گاهی دغدغه بیان هرچه صریح تر و عریان تر حرف های برنیامده و عقده های در گلو مانده تا چه حد می تواند یک داستان را تنزل دهد. شخصیت های بدون شناسنامه و ناقص این داستان و مساله هایی که مستور برای داستان انتخاب کرده است می تواند همچنان ادامه داشته باشد چرا که پیشبرد این داستان نه براساس منطق داستانی بلکه براساس حرف های برزمین مانده نویسنده در باب مشکلات اجتماعی ساخته شده است و همین مساله آن را به یک تکه نچسب در کل «تهران در بعدازظهر» تبدیل می کند.

در تمامی داستان های مجموعه، شقاوت و بدفرجامی انسان معاصر به تصویر کشیده شده است. «عشق» و «معصومیت» واژه های بی خریدار روزگاری است که نویسنده آن را تشریح می کند. اگر کسی هنوز به این مفاهیم اعتقادی دارد یا دیوانه است (مثل کله کدو) یا سرانجامی جز نابودی ندارد (مثل برادر پوری). آدم های معمولی که بی دردسر زندگی شان را می کنند و به این زندگی عادت کرده اند و حتی از آن لذت می برند، آنهایی هستند که هر چه بیشتر در لجنزار این زندگی فرو رفته اند.

در این دنیای داستانی (که مستور تهران را برای نشان دادن فراخی و بی در و پیکر بودن آن به عنوان نماد برگزیده است) نه تنها روابط نادرست انسانی، ناهنجاری محسوب نمی شود؛ اتفاقا تنها هنجاری که میان انسان ها پذیرفته شده است همین روابط است. در این کتاب، به مردها در جامعه شرقی و ایرانی با نگاهی آسیب رسان و محدود کننده به زن‌ها نگریسته شده است؛ به خصوص اینکه با اعمال این‌گونه رفتار، به زندگی زناشویی و اجتماعی زن‌ها بسیار آسیب می‌رساند. و گاهی در بین داستان‌های کتاب این نکته پر رنگ می‌شود؛

در این دنیا که مستور آن را برای مخاطبانش بیان می کند هیچ چاره و راه گریزی برای بشر نمانده است که خود را از شر این پلشتی ها (حتی ادبیات و فرهنگ) برهاند، مثنوی مولانا که دانشجوی ادبیات آن را مثنوی نیکلسون می نامد جز متنی برای واشکافی های واژگانی و تحلیل های زبان شناختی نیست. هیچ کس کاری به معارف برآمده از آن ندارد و حضور معنویت چنان در این جهان کمرنگ است که اصولا می توان آن را در لحظاتی برای خیس شدن چشم (و نه گریه ای از ته دل) خلاصه کرد.

مستور در نشان دادن این لحظات اندک (نظیر لحظه ای در داستان نخست مجموعه) چنان امساک خودخواسته ای به خرج داده است که مخاطب پس از به پایان بردن مجموعه، از تصویر سیاه و پلشتی که نویسنده از دنیای پیرامون او به دست داده است یکه می خورد و این، شاید همان خواسته ای است که مستور به دنبال آن بوده است. استقبال از نوشته های مستور نشان از این دارد که مخاطب داستان ایرانی، به دنبال آثاری است که ضمن رعایت شان و مرتبه اثری حرفه ای و دارای استانداردهای یک داستان منسجم، بیان کننده رنج ها و حسرت ها و حرمان های انسان معاصر باشد و تنها از روی بازی های زبانی و دلمشغولی های فرمی بر کاغذ نگاشته نشده باشد. مستور نویسنده ای دارای دغدغه است و همین دغدغه ها وقتی به شکلی درست و هنرمندانه به داستان تبدیل شوند می توانند بیشترین برد را در میان خوانندگان داشته باشند.