سفر به آفریقای ایران

خوارتوران، به «آفریقای ایران» معروف است. منطقه حفاظت شده ای که شاید بهشت گردشگرانی باشد که دستی هم در شناسایی گونه های جانوری و حیات وحش دارند. این منطقه حفاظت شده استثنایی در جنوب شرقی شاهرود قرار گرفته و از نظر وسعت بزرگترین منطقه حفاظت شده کشور به شمار می رود.

با این حال، خوارتوران اهمیتش را مدیون وجود نوع خاصی از گورخرهاست که به نام گورخر ایرانی شناخته می شود. این گونه از گورخر، از نظر تعداد، نوع و گونه، نه تنها در ایران، بلکه در جهان کم نظیر است. اگر این گورخرها را از نزدیک ببینید، احتمالا باور نمی کنید که با گورخر جماعت طرف هستید! آنها راه راه ندارند و موهای بدنشان به جای سفید و سیاه، خاکی رنگ است!

گورخر ایرانی (Persian Wild Ass) نوعی گورخر آسیایی (Equus Hemionus onager) و جانوری از خانواده اسب‌ سانان است که بومی بیابان‌های ایران، سوریه، هند و تبت به شمار می رود. در گذشته زیستگاه این حیوان در ایران خیلی وسیع تر بود و حتی در پارک ملی کویر هم می شد نمونه هایی از این گورخر را دید اما این روزها زیستگاه گورخر ایرانی به منطقه خوارتوران شاهرود و منطقه بهرام گور نیریز محدود شده است. گورخر ایرانی در سازمان های بین المللی دارای وضعیت بحرانی شناخته می شود و در معرض خطر انقراض گونه ها قرار دارد. برای آنکه بحران جمعیتی این گورخرها را درک کنید، کافیست بدانید که جمعیت این گونه حیات وحش تا سه دهه قبل در حدود 450 رأس بود اما این تعداد روز به روز کم شد تا امروز به رقمی پایین تر از 200 رأس برسد.

گور ایرانی شباهت زیادی به الاغ دارد؛ با این تفاوت که جثه این گور کمی بزرگتر و گوش هایش بلندتر، باریک و نوک تیزتر است. جمجمه گورخر ایرانی هم در مقایسه با الاغ کشیده تر، گردنش کلفت و دمش بلند است و در انتهای آن یک دسته موی سیاه رنگ به صورت منگوله روییده است. یال سیاه رنگی روی گردن و پشت و لکه گرد و سیاهی در قسمت دست های این جانور دیده می شود. گورخر ایرانی این منطقه، بدنی یک دست قهوه ای روشن یا نخودی رنگ دارد و شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که این حیوان بسیار قوی و گریزپا است. به طوری که می تواند با سرعت برابر 60 تا 70 کیلومتر در ساعت بدود!

خوارتوران شاهرود، موقعیت استثنایی اش را مدیون وضعیت جغرافیایی استان سمنان است. سمنان به دلیل موقعیت و امکانات مناسب طبیعی و وسعت کافی، جایگاه مناسبی برای حیات وحش به شمار می آید. استانی که در قسمت های شمالی آب و هوایی سردسیر، زمینی جنگلی و شرایطی کوهستانی دارد و در قسمت های میانی تبدیل به دشت می شود و در بخش جنوبی، نمکزار و کویر. بنابراین هر جانوری در این استان، می تواند سکونت داشته باشد.

این منطقه در سال 1351 به عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست در آمد و در سال 1355 قسمتی از آن به عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب شد. این مجموعه در همین سال از طرف یونسکو عنوان ذخیرگاه زیست کره را دریافت کرد و بعدها، یعنی در سال 1381 قسمت های مرکزی آن به پارک ملی اختصاص یافت.  در حال حاضر 41 گونه پستاندار، 167 گونه پرنده، 42گونه خزنده و 2گونه دوزیست در این مجموعه شناسایی شده اند. و به جز گورخر ایرانی، کبک، تیهو، هوبره، باقرقره، خرگوش، تشی، گرگ، شغال، کفتار، قاراکل (قره گل)، پلنگ، گورخر، آهو، جبیر، کل، بز، قوچ و میش، هم در این منطقه حفاظت شده زندگی می کنند.

مسیر دسترسی: برای دیدن منطقه حفاظت شده توران، باید به منتها الیه شرقی استان سمنان و جنوب شرقی شهرستان شاهرود سفر کنید. این مجموعه در ضلع جنوبی جاده تهران- مشهد شرق دهستان طرود؛ غرب دهستان زمان آباد و شمال شرقی کویر مرکزی ایران قرار دارد.

توصیه گردشگری: اگر گذارتان به شاهرود و منطقه حفاظت شده خوارتوران رسید، حتما سری هم به آرامگاه بایزید بسطامی و شیخ ابوالحسن خرقانی بزنید که فاصله زیادی تا این منطقه ندارند اما می توانند سفر ماجراجویانه شما را جذاب تر کنند.

گروه گردشگری تبیان- رستم زاد