تبیان، دستیار زندگی
سلسله نوشتار فراسوی ترجمه تلاش دارد تا با مطالعه مورد پژوهانه، گزارشی توصیفی و تاریخی از ترجمه های قرآن به زبان فارسی و سیر تحول ترجمه نگاری قرآن را ارائه نماید. در هر شماره از این سلسله، به تفکیک هر قرن، ترجمه های قرآن مربوط به همان سده، معرفی و تبیی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

فراسوی ترجمه

قرآن

سیری در ترجمه های فارسی قرآن (6)

اشاره:

سلسله نوشتار " فراسوی ترجمه " تلاش دارد تا با مطالعه مورد پژوهانه، گزارشی توصیفی و  تاریخی از ترجمه های قرآن به زبان فارسی و سیر تحول ترجمه نگاری قرآن را ارائه نماید. در هر شماره از این سلسله، به تفکیک هر قرن، ترجمه های قرآن مربوط به همان سده، معرفی و تبیین می شود.

تفسیر و ترجمة الخواص(946 هـ.ق)

تفسیر و ترجمة الخواص از ابوالحسن على بن حسن زواره‏اى (متوفى نیمه دوم قرن 10 قمرى) كه در تاریخ 946 قمرى تألیف آن پایان یافته است. زواره ای هم در ترجمه قرآن و هم در تفسیر آن از تفسیر "مواهب علیه" كاشفى استفاده كرده است و روایات و احادیث شیعى بر آن افزوده است. از آنجا که تا زمان وى در هیچ تفسیرى این مقدار روایت حدیث شیعى گرد نیامده، این اثر را می توان نخستین تجلیگاه عقاید و گرایشهاى شیعیان سده نهم و دهم دانست.[29]

تفسیر صفی علی شاه تنها تفسیر منظوم کامل قران است. مفسر و سراینده این تفسیر مرحوم میرزا حسن ملقب به صفی علی شاه از عرفای بنام شیعه است. وی کل این تفسیر را طی دو سال یعنی از 1306 تا 1308 هجری قمری به نظم آورده است. در این اثر دو ترجمه قران یکی به نثر و دیگری به نظم وجود دارد.ترجمه منثور آن ترجمه ای تحت اللفظی و نسبتا دقیق است و در زیر متن عربی آیات شریفه قرار گرفته است

ترجمه و تفسیر منهج الصادقین: (980 هـ.ق)

تفسیر منهج الصادقین تفسیر مختصرى است از قرآن كریم كه توسط مولى فتح الله كاشانى (متوفى 988 ق) نگاشته شده است. پس در این تفسیر كار استاد خود علی بن حسن زوارهای بر تفسیر مواهب علیه را تكمیل كرده و بر جنبه های شیعی آن تا سر حد امكان افزوده است.[30] روش مؤلف در نگارش تفسیر آن است كه پس از ذكر بخشى از یك آیه ، ترجمه واژه های آن را همراه با اضافات تفسیرى بیان مى‏كند و در مواردى نیز به تفصیل نكات تفسیرى یا ادبى یا شأن نزول را بیان مى‏نماید. بخش ترجمه این تفسیر تا حد زیادی پیرو نثر كاشفی در مواهب علیه است یعنی واژگان فارسی و ساختار عربی، اما وی در همه جا از مواهب علیه پیروی ننموده است بلكه گاهی كلمات ترجمه را تغییر داده و بیشتر عربی كرده است. گاه نیز، سراسر عبارت را از نو نگاشته است.[31]

ترجمه جمال الدین محقق خوانساری (قرن 12هـ.ق)

یکی از ترجمه های دقیق تحت اللفظی از قران کریم ترجمه آیت الله جمال الدین محقق خوانساری(متوفی 1125 ه.ق)است.او که مجتهدی اصولی و حکیمی متکلم و اهل دقت بود ترجمه ای بسیار متقن از قران کریم ارائه کرده است.[32] در این اثر واژه های قرانی با توجه به ریشه آن ها ترجمه شده است و ترجمه هر آیه درست مطابق با متن قران، واژه به واژه بلکه حرف به حرف معنی شده است.و اگر در جاهائی اندک یک یا دو واژه به عنوان توضیح افزوده شده است این واژگان توضیحی ،پس از ویراستاری میان پرانتز گذارده شده است تا ترجمه از توضیح مشخص وجدا باشد. اخیراً این ترجمه به همت محمد رضا انصاری محلاتی از روی نسخه ای که بیش از یک قرن پیش در هندوستان به چاپ رسیده ، تصحیح و تدقیق شده است. [33]

ترجمه شاه ولى الله دهلوى ( متوفى 1176 هـ.ق)

یكی از ترجمه های فارسی قرآن كه پرتیراژترین ترجمه قرآن در كشورهاى پاكستان و هند است ترجمه شاه ولی الله دهلوی (1114- 1176 هـ.ق) با عنوان «فتح الرحمن فى ترجمة القرآن» است. این ترجمه یكى از روان‏ترین ترجمه‏هاى كهن پارسى از قرآن كریم است. اگرچه ترجمه تحت اللفظى است اما افزوده‏هاى تفسیرى مانند: شأن نزول آیات و بیان مقصود از برخى مفردات نیز در حاشیه .و متن آن مشاهده مى‏شود. همسانى تعبیرات در ترجمه مفردات و جملات مشابه در حد بسیار بالائى مورد توجه مترجم قرار گرفته، به گونه‏اى كه این ترجمه را از این لحاظ به یك نمونه بى‏بدیل در ترجمه كهن تبدیل كرده است.[34] اسلوب و زبان ترجمه ساده و روان است ولى به دلیل آنكه این ترجمه حدوداً دو قرن و نیم انجام گرفته از نثر قدیمى برخوردار است.[35]

ترجمه بصیر الملک (1270 هـ.ش)

میرزا محمد طاهر مستوفی کاشانی ملقب به بصیر الملک (1249 – 1330 هـ ق) از رجال فرهنگی دربار ناصر الدین شاه بود . از وی در حوالی سال 1311 هـ.ق (مقارن با 1270 هـ.ش) ترجمه ای از قرآن كریم چاپ كرده است.[36] این ترجمه که پس از انتشار به عنوان قرآن بصیر الملکی معروف شد سال ها مورد توجه و استقبال بوده است.[37] روش این ترجمه تحت اللفظی و تا حدودی روان است و تطبیق ترجمه با اصل آیه به طور نسبی رعایت شده است . این ترجمه اضافات و توضیحاتی را در میان متن همراه دارد که از اصل ترجمه تفکیک نشده است.[38]

نقل شده كه این ترجمه زیر نظر مرحوم الهی قمشه ای (متولد 1318 هـ.ق نوشته شده است. اما با توجه به آنكه ایشان در آن زمان تنها 7 سال داشته اند این سخن نمی تواند درست باشد.

ترجمه صفی علی شاه ( 1308 هـ.ق)(1276 هـ.ش)

تفسیر صفی علی شاه تنها تفسیر منظوم کامل قران است. مفسر و سراینده این تفسیر مرحوم میرزا حسن ملقب به صفی علی شاه از عرفای بنام شیعه است. وی کل این تفسیر را طی دو سال یعنی از 1306 تا 1308 هجری قمری به نظم آورده است. در این اثر دو ترجمه قران یکی به نثر و دیگری به نظم وجود دارد.ترجمه منثور آن ترجمه ای تحت اللفظی و نسبتا دقیق است و در زیر متن عربی آیات شریفه قرار گرفته است.[39]

نویسنده: محمد خامه گر

جهرمی زاده_گروه دین و اندیشه تبیان


[29] - تاریخ ترجمه از عربى به فارسى، ص 237.

[30] - تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، ص 241.

[31] - همان، ص 245.

[32] - روضات الجنات،ج 2،ص 214

[33] - بنیات،سال دوم،شمار? 7 ص 182

[34] - محمدرضا انصارى، نقد و بررسى ترجمه شاه ولى الله دهلوى، ترجمان وحى، شماره 3، ص

[35] - اهتمام ایرانیان به قرآن كریم، ص 144

[36] - الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج4، ص 127.

[37] - عیار نقد بر ترجمان وحی ص 69

[38] - اهتمام ایرانیان به قرآن ، ص 84

[39] - ترجمان وحی،شماره 8، ص48