وسترن غیرمتعارف در تلویزیون
یكی از مهم‌ترین ژانرهای هنری قصه‌های دنیای غرب، ژانر وسترن است كه در طول سالیان متمادی، تعدادی زیادی فیلم سینمایی و مجموعه تلویزیونی براساس آن ساخته شده است و تماشاگران هم استقبال خوبی از آنها كرده‌اند.
این كارهای هنری به طرح و بررسی موضوع اهلی شدن غرب در قرن هجدهم می‌پردازد. این ژانر هنری هم مثل تمام افسانه‌های مشهور بر مبنای یك فرمول قدم برمی‌دارد: نمایش آدم‌های متمدن اما سرسخت كه مجبورند دست به مبارزه‌ای شدید و همه‌جانبه بزنند تا یك سرزمین غیرمتمدن را اهلی و رام كرده و شخصیت‌های منفی و شرور دور از تمدن را كه می‌خواهند خارج از چارچوب قانون حركت كنند، رام كرده و مطیع قانون كنند.
در چنین حال و هوایی، این قصه‌ها همیشه با یك كلانتر یا یك قهرمان سرسخت دیگر سروكار دارند كه به استقبال خطرهای گوناگون می‌روند تا پس از رودررو شدن با مشكلات و مصائب، پیروزی را در آغوش بگیرند. اگر قهرمان ماجرا شكست بخورد، تمدنی كه او در پی آن است نیز شكست خورده و از بین می‌رود. در چنین حالتی، تسلط بربریسم بر آن جامعه حتمی است.
دكتر كوئین آغاز می‌كند
برخی از منتقدان هنری می‌گویند ژانر وسترن این روزها دیگر اعتبار و شكوه گذشته خود را ندارد و تماشاگران علاقه زیادی برای تماشای یك كار وسترن ندارند. زمانی كه مجموعه تلویزیونی وسترن «پزشك دهكده» (كه در حقیقت با نام «دكتر كوئین، پزشك زن» در دهه 90 میلادی به روی آنتن رفت) راه خود را در بین مجموعه‌های تلویزیونی باز كرد و خیلی سریع تبدیل به یك كار پربیننده و پرطرفدار شد، صنعت سینما هم تلاش‌هایی برای احیای ژانر محبوب و قدیمی وسترن كرده بود. در آن زمان كوین كاستنر «با گرگ‌ها می‌رقصد» (1990) را كارگردانی كرده بود و كلینت ایستوود هم در كنار كارگردانی «نابخشوده» (1992)، نقش اصلی آن را به عهده گرفته بود. هر دو فیلم جوایز اسكار بهترین فیلم و كارگردانی را از آن خود كرده بودند و منتقدان سینمایی از احیا و تولد دوباره این ژانر قدیمی صحبت می‌كردند. در چنین اوضاع و احوالی بود كه اولین قسمت مجموعه «پزشك دهكده» در اول ژانویه 1993 در آمریكای شمالی به روی آنتن تلویزیون رفت، اما هم مجموعه «پزشك دهكده» و هم فیلم‌های ایستوود و كاستنر، تفاوت‌های عمده‌ای با وسترن‌های كلاسیك سینما و تلویزیون داشتند.
در حقیقت، این محصولات پس از نمایش عمومی«تیرانداز» (محصول 1976 به كارگردانی دان سیگل) جان وین تهیه شده بودند و تحت تاثیر این فیلم، نگاه تازهای به غرب وحشی داشتند. فیلم جان وین (بازیگر مشهوری كه در یك دوجین فیلم وسترن در نقش قهرمان اسب‌سوار بازی می‌كرد و اعتبار ژانر وسترن لقب گرفته است) نوعی مرثیه‌سرایی برای ژانر وسترن بود و یك جورهایی ناقوس مرگ آن را به صدا درآورده بود. در این فیلم، او یك تیرانداز حرفهای اما پیر در حال مرگ است (وی بیماری سرطان دارد) و غرب وحشی كه او در آن زندگی می‌كند نیز به واسطه حضور یك جامعه شهری در حال فروپاشی و از بین رفتن است. «پزشك دهكده» كه با تولید 149 اپیزود توانست تا سال 1998 به پخش خود ادامه بدهد، رنگ و بوی تازهای به ژانر وسترن تلویزیونی داد و با مضمون آزادیخواهانه معاصر خود دست به نوعی بازسازی این ژانر قدیمی زد. بحث‌هایی مثل حقوق زنان و اقلیت‌های قومی و نژادی، عدالت اجتماعی، همزیستی مسالمت‌آمیز و مماشات بین فرهنگ‌های مختلف و متفاوت، از جمله نكات تازهای بودند كه تا قبل از این كمتر در كارهای وسترن تلویزیونی (و حتی سینمایی) مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت.
دكتر به جای كلانتر
یك تفاوت عمده این مجموعه با تمام كارهای وسترن دیگر هم مربوط به كاراكتر اصلی آن می‌شد كه این تفاوت را می‌توان یك جور سنت‌شكنی و حتی انقلاب در این ژانر به حساب آورد. این بار به جای یك كلانتر متمدن و یا یك قهرمان جسور كه به نبرد با عوامل شرور می‌روند و هنر تیراندازی و رزمی خود را به نمایش می‌گذارند، كاراكتر اصلی زن شجاع و زحمتكشی است كه اسلحه‌اش كار و فعالیت اجتماعی اوست و بیشتر از آن‌كه سر سودایی برای جنگ و نبردهای تك‌نفره یا جمعی را داشته باشد، یك مصلح اجتماعی است. البته در فیلم وسترن نامتعارف «جانی گیتار» (محصول 1954 ساخته نیكلاس ری) نیز یك زن شخصیت اصلی قصه است. ولی كاراكتر وینای هفت‌تیركش با بازی جوآن كرافورد در این فیلم، به هیچ وجه قابل مقایسه با كاراكتر دكتر كوئین با بازی جین سیمور در مجموعه پزشك دهكده نیست. كرافورد در جانی گیتار زنی است كه در دنیای مردانه فیلم مثل یك مرد عمل می‌كند و می‌خواهد خودش را این‌گونه اثبات كند. ولی دكتر كوئین اصرار دارد كه در دنیای غرب قدیم قصه مجموعه خودش باشد و ادای جنس دیگری را درنیاورد.
دكتر كوئین زن عدالت‌خواه و ماجراجویی است كه خودش را وقف كار و فعالیت اجتماعی كرده تا به یك جامعه نیمه‌متمدن درس بردباری و مسوولیت‌پذیری اجتماعی بدهد. قصه مجموعه (اپیزودهای مختلف آن كه توسط حدود 20فیلمنامه‌نویس نوشته شده) در محدوده كلرادو در سال‌های بین 1860 تا 1870 اتفاق می‌افتد. دكتر كوئین كه زندگی آرام و راحتی در منطقه شرق كشور داشته، تازه وارد این محل شده است. او زنی پیشرو و مترقی است كه نسبت به زمانه و عقاید مرسوم آن، جلوتر حركت می‌كند. در چنین زمانه‌ای، زنان اندكی به فعالیت‌های حرفهای اجتماعی مشغولند و هیچ‌یك از آنها رهبری هیچ چیزی را در هیچ مكانی ندارند. در حقیقت، نقش او شامل كسانی می‌شود كه خود قربانی بی‌عدالتی اجتماعی هستند و در دل یك جامعه بزرگ رها شده‌اند. اما در این جامعه كسان دیگری هستند كه حال و هوایی شبیه دكتر كوئین دارند. سیاهان و سرخپوستان از زمره این افراد هستند كه خیلی زود با دكتر كوئین همراه می‌شوند. در جامعه‌ای كه توسط سفیدپوستان (گاه نژادپرست) اداره می‌شود، همبستگی بین این افراد از اهمیت خاصی برخوردار است.
ریسك در انتخاب یك شخصیت زن
بت سولیوان خالق این مجموعه تلویزیونی در ارتباط با انتخاب یك كاراكتر زن برای ایفای نقش اصلی ماجراها، چنین می‌گوید: «می‌خواستم «پزشك دهكده» یك تفاوت عمده با بقیه مجموعه‌های وسترن تلویزیونی داشته باشد. كارهای وسترن تا قبل از این شامل شخصیت‌های جسور و بی‌باكی می‌شد كه یا قهرمانانه با نیروهای سرخپوست مبارزه می‌كند و یا با كاراكترهای شروری كه بدون دلیل آدم می‌كشند، درگیر می‌شود. بسیاری از كارهای وسترن هم سفر شخصیتی را به تصویر می‌كشند كه در جستجوی یك قاتل فراری خطرناك هستند اما من می‌خواستم تا حدامكان واقعیت‌های غرب قدیم را به نمایش بگذارم. قصه‌های متداولی كه تا امروز روی پرده سینما یا صفحه كوچك تلویزیون دیده‌ایم، قصه‌ها و مضامین غالب در واقعیت‌های زندگی آدم‌های آن دوران نبوده‌اند.
پس باید تحقیق و سوژه‌ای را انتخاب می‌كردم كه هم جذاب باشد و هم واقعیت‌های موجود آن دوران را به نمایش بگذارد. زمانی كه قرار شد مجموعه راتولید كنیم، به من گفته شد حضور یك كاراكتر زن به عنوان شخصیت اصلی ماجراهای یك كار وسترن، اقدامی بحث‌انگیز و جنجالی خواهد بود. حتی این نظریه مطرح شد كه مجموعه‌ای با این حال و هوا، نمی‌تواند عموم تماشاگران را مجذوب خود كند.»
ولی چنین اتفاقی نیفتاد و «پزشك دهكده» خیلی زود تبدیل به یكی از پربیننده‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی دوران خود شد. در شرایطی كه هنوز پخش سری اول مجموعه به پایان خود نرسیده بود، تهیه‌كنندگانش تولید سری دوم آن را آغاز كردند، این كار تا 5 سال ادامه یافت و تماشاگران تلویزیون تا چندین سال، ماجراجویی‌های دكتر كوئین و غرب وحشی او را دنبال كردند. تهیه‌كنندگان مجموعه برای خلق جذابیت بیشتر برای آن و تغییر حال و هوا و روحیه این مجموعه، كارگردانی اپیزودهای مختلف آن را به دست كارگردانان متفاوت تلویزیونی سپردند. حدود 14 كارگردان تلویزیونی 149 اپیزود آن را كارگردانی كردند كه چاك باومن با كارگردانی 32 اپیزود آن، بیشترین سهم را داشت. منتقدان تلویزیونی از آن به عنوان یك اثر ساده و صمیمی اسم بردند كه در عین سادگی، بحث‌های مهمی را مطرح می‌كند كه اختصاص به مسائل و مشكلات عموم مردم دارد. نكته جالب آن كه قصه مجموعه در 3 قرن قبل اتفاق می‌افتد، ولی بحث‌های درون آن همگی امروزی و به روز هستند و هنوز هم مردم جامعه غرب با این بحث‌ها (و پرسش‌هایی كه در رابطه با آن مطرح می‌شود) رودررو هستند.
قصه قدیمی، حرفهای معاصر
چاك باومن یكی از دلایل اصلی موفقیت مجموعه را در امروزی بودن آن می‌داند و اضافه می‌كند: «با آن كه قصه «پزشك دهكده» در دوران قدیم رخ می‌دهد و متعلق به ژانر وسترن است، اما همان حرف‌هایی را می‌زند كه جامعه معاصر هم با آن درگیر است. همین نكته باعث می‌شود تا تماشاچی امروزی براحتی با آن ارتباط برقرار كرده و درگیر ماجراهای آن شود. اما این همه ماجرا نیست. نكته مهمی كه از چشم بسیاری پنهان مانده، ساخت خوب و دقیق قسمت‌های مختلف این مجموعه است كه باعث می‌شود تا حرف قصه فیلم راحت‌تر مورد توجه بیننده قرار گیرد. به اعتقاد من «پزشك دهكده» استانداردهای حرفهای كارهای تلویزیونی را تا حد زیادی بالا برد و آن را به استانداردهای سینمایی نزدیك كرد. سطح توقع تماشاگران تلویزیونی هم پس از پخش «پزشك دهكده» بالاتر رفت و برنامه‌سازان تلویزیونی مجبور شدند هنگام تولید محصولات خود، بحث بالا بودن كیفیت كار را دقیقا مورد توجه قرار دهند.» این كارگردان تلویزیونی یكی از كهنه‌كاران رسانه تلویزیون است كه سابقه‌ای طولانی در كار تولید و ساخت مجموعه‌های تلویزیونی دارد. او از سال 1978 كار خود را به عنوان تهیه‌كننده و كارگردان شروع كرد و تا به‌حال بیش از 40 مجموعه تلویزیونی را كارگردانی و تهیه كرده است. باومن از سال 2006 به این سو، كار تازهای را جلوی دوربین نبرده است. وی علت این كار را نبود یك فیلمنامه خوب و باكیفیت برای تولید ذكر می‌كند.
احیای درام خانوادگی
مسوولان شبكه سی.بی.اس كه تهیه‌كننده «پزشك دهكده» هستند، می‌گویند هر هفته حدود 22 میلیون تماشاچی در آمریكای شمالی، قصه این مجموعه را پیگیری می‌كردند. یك چنین رقم بیننده‌ای در میانه دهه 90، حكم یك پدیده را دارد. این در حالی است كه در نمایش بین‌المللی آن هم، تماشاگران خارجی استقبال مشابهی از آن كردند. در شرایطی كه این گونه تصور می‌شد كه خانم‌ها بیننده اصلی و عمده «پزشك دهكده» باشند، نظرخواهی‌ها نشان می‌داد كه عموم تماشاگران ـ و بویژه جوانان ـ تماشاچی آن هستند. در زمان پخش عمومی مجموعه، رسانه‌های گروهی و منتقدان صحبت از وقوع چند انقلاب تلویزیونی توسط آن كردند. شاید این روزها این مسائل جزو چیزهای بدیهی و پیش‌پاافتاده رسانه تلویزیون باشد؛ ولی در آن ایام حكم یك چالش خطیر را داشت. مهم‌ترین تحولی كه «پزشك دهكده» در بین برنامه‌های تلویزیونی به وجود آورد، این بود كه دست به احیای ژانر درام خانوادگی یك‌ساعته زد. این درحالی بود كه به گفته مسوولان تلویزیونی، این ژانر تلویزیونی از مدت‌ها قبل مرده بود و كسی به سراغ آن نمی‌رفت. كسانی كه همزمان با پخش اولین قسمت‌های مجموعه نسبت به دیدگاه‌های مترقی و ضد تبعیض نژادی قصه آن معترض بودند، بعدها در مقام دفاع از این موضوع برآمدند و گفتند یك كار پربیننده تلویزیونی باید به بحث درباره مسائل و مشكلات اجتماعی بپردازد و فقط جنبه سرگرمی را در نظر نداشته باشد.
موفقیت در تلویزیون
مجموعه «پزشك دهكده» در سال 1998 در شرایطی به پایان خود رسید كه 6 فصل تمام، میلیون‌ها بیننده را جذب و درگیر خود كرده بود. تهیه‌كنندگان مجموعه علت توقف تولید فصل‌های بعدی آن را، جلوگیری از تكرار و تقلید عنوان كردند و گفتند می‌خواهند مجموعه را در زمانی به پایانی خود برسانند كه هنوز محبوب تماشاگران علاقه‌مند خود است؛ اما این نكته مانع از آن نشد كه آنها یك فیلم سینمایی تلویزیونی براساس حال و هوای كلی آن تهیه نكنند. این فیلم سینمایی در سال1999 ساخته و پخش شد. جین سیمور، بازیگر نقش دكتر كوئین پس از پایان پخش این مجموعه، در فیلم‌ها و مجموعه‌های زیادی بازی كرد؛ ولی هیچ‌یك از آنها موفقیت «پزشك دهكده» را برایش تكرار نكردند. وی كه فعالیت بازیگری را از سال 1969 با فیلم ضد‌جنگ «چه جنگ دوست‌داشتنی» شروع كرد؛ به طور متناوب در هر دو رشته سینما و تلویزیون كار و فعالیت كرده است. به‌گفته خودش، كفه سنگین ترازو به نفع رسانه تلویزیون بوده است. از مجموعه موفق قدیمی «مك كلود» (1977، در كنار دنیس ویور) تا «جنگ و یادآوری (1988) و «قانون و دستور» (2004)، این بازیگر یكی از هنرمندان پركار تلویزیونی بوده است. سیمور كه متولد سال 1951 كشور انگلستان است، مادر 4 فرزند می‌باشد. سیمور در كنار فعالیت هنری، نماینده سازمان یونیسف نیز هست و با نهادهای بین‌المللی مدافع حقوق كودكان همكاری دارد. با آن كه اصلیت انگلیسی دارد؛ ولی پدر و مادرش اهل اروپای شرقی و هلند هستند. وی عروس ریچارد آتن بورو فیلمساز كهنه‌كار سینمای انگلیس است.
تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی
