آیت الله حاج سید مرتضی فیروز آبادی

تباری پاک

حاج سید مرتضی در آخر ربیع الاول 1329 ه.ق. در شهر نجف اشرف به دنیا آمد. او در خانواده ای پا به عرصه وجود گذاشت که سابقه علمی دیرینه داشت. نسب شریف آیت الله حاج سیدمرتضی به این صورت است: سیدمرتضی فرزند سیدمحمد، فرزند سید محمدباقر، فرزند سید حسین حسینی فیروزآبادی... تا این که به امام الساجدین، علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام می رسد(1).

پدر ایشان

پدر بزرگوارش، آیت الله حاج سیدمحمد فیروزآبادی یزدی (2)، عالمی عابد، فاضل و مجتهدی بود که بعد از رحلت استاد خود آیت الله حاج سید محمد کاظم طباطبائی یزدی (1337 ه.ق) مرجع عالم تشیّع، به مقام مرجعیّت رسید(3).

کتابهای «جامع الکلم فی حکم اللباس المشکوک»(5) و «اصول الفقه» و «مناسک الحج والعمرة» از دیگر آثار باقی مانده ایشان است (6).

آیت الله حاج سید محمد فیروز آبادی در شب جمعه آخر ربیع الاوّل 1345 ه.ق در سامره وفات یافت و پیکر مطهرش را به نجف اشرف منتقل و دفن کردند(7). از شاگردان آن مرحوم می توان آیت الله حاج احمد علومی، فرزند آیت الله آخوند ملاّحسین اردکانی (1319- 1393 ه.ق) حجت الاسلام محمد حائری اردکانی (1292- 1381 ه.ق)(8) و سید رضی الدین کمالی، فرزند حاج سید حسین ظهیرالاسلام (9) را نام برد.

استادان

آقا سید مرتضی، از ابتدای نوجوانی به تحصیل علم و دانش، علاقه زیادی داشت.پس از آموختن دانش های ابتدایی، برای فراگیری علوم اسلامی به حوزه علمیه نجف رفت و پس از فراگیری علوم پایه (رسائل، مکاسب و کفایه) از محضر آیات عظام و علمای اعلام؛ حاج میرزا علی ایروانی (متوفای 1354 ه.ق) نویسنده حاشیه بر مکاسب مرحوم شیخ انصاری، حاج شیخ میرزا ابوالحسن مشکینی (متوفای 1358 ه.ق) صاحب حاشیه بر کفایة الاصول مرحوم آخوند خراسانی، حاج سیدابوالحسن اصفهانی (متوفای 1365 ه.ق) و حاج شیخ محمد کاظم شیرازی بهره های فراوانی برد(10)

حاج سید مرتضی در سالهای اخیر، در مجلس استفتای خصوصی مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد کاظم شیرازی حاضر می شد. وی مدتی به درس آیة الله حاج شیخ محمدحسین اصفهانی (متوفای 1361 ه.ق) حاضر شد و در معقول و منقول کسب فیض کرد. همچنین از محضر عالم ربّانی، حاج سید علی قاضی (استاد علامه طباطبایی) و آیت الله العظمی سیدجمال الدین گلپایگانی، مراحل اخلاق و عرفان را کسب کرد(11).

آیت الله سید محمد فیروز آبادی، فرزند بزرگوار جناب حاج سید مرتضی، می گوید: «از منبع موثق شنیده شد که بارها استاد ایشان مرحوم آیت الله حاج میرزاعلی ایروانی به فرزند ارشدش و سایر شاگردانش می فرمود: جدیت در تحصیل و پشت کار را از آقای سیدمرتضی بیاموزید. این در هنگامی بود که کفایةالاصول را نزد ایشان می خواند و هر روز نوشته های خود را به ایشان عرضه می داشت و استاد برای تشویق، آنها را بررسی می نمود و پس از مقداری اصلاح، تحسین فراوان می کرد.» (12)

تدریس

استعداد و نبوغ آقا سید مرتضی، به زودی او را در ردیف بهترین اساتید حوزه نجف قرار داد. کتاب های سطح را چندین بار تدریس کرد؛ از جمله کفایةالاصول را بیش از شش مرتبه و خارج آن را یک مرتبه تدریس نمود.

بیان زیبا و تعبیر رسایش در تدریس، سبب شد طلاّب و شاگردانش با عشق و شوق به محضر درسش، در مقبره مرجع عالم تشیع آیةالله حاج سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی، حاضر شوند و از خرمن پرثمر علم و دانش او خوشه ها بچینند.

شیوه تدریس آیت الله فیروزآبادی به گونه ای بود که با مقدماتی مناسب و بیانی روان و ساده، مطالب سنگین را به شاگردان منتقل می کرد و کمتر کسی از درک مسائل مشکل فقهی یا اصولی بی بهره می ماند. اگر شخصی سؤالی می کرد، یا نقض و ایرادی داشت، با برخوردی نیکو و رعایت انصاف به جوابگویی می پرداخت، و چه بسا حق را به جانب وی می داد(13) علاّمه عبدالحسین امینی (صاحب الغدیر)، یکی از دهها شاگرد او بود که از محضر استاد بهره می برد.

وی دوازده ساعت برای تدریس و تألیف وقت می گذاشت و ایّام تعطیل را به تألیف اثر گرانقدرش «فضائل الخمسة» و «السبقة من السلف» اختصاص داده بود(14).

ویژگیهای اخلاقی

مرحوم فیروزآبادی در خانواده علم و تقوی، در جوار مرقد مطهّر امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام، پرورش یافت و فضائل و محاسن اخلاقی عالی کسب کرد. بیشتر روزها، برای زیارت و کسب معنویت، به حرم مطهّر امیرمؤمنان علیه السلام مشرف می شد و از آن بارگاه ملکوتی و پر فیض بهره ها می برد.(15)

با مردم با نیکویی و روی گشاده برخورد می کرد. خوش مشرب و خوش برخورد بود. مجالس عمومی او، مجلس انس و صفا بود و بیشتر به موضوعات علمی و نقل قضایای تاریخی و شیرین سپری می شد، به گونه ای که اهل مجلس، مشتاق شنیدن و ادامه آن بودند.

در امور زندگی قانع و عفیف بود و مقدار زیادی از زیر زمین منزلش را به دست خود حفر کرد. هر روز صبح با لحنی شیوا و صدایی رسا قرآن تلاوت می کرد. شبهای چهارشنبه و در سالهای آخر، شبهای پنج شنبه که خلوت بود، پیاده به مسجد سهله می رفت.

علی دوانی، یکی از همراهان وی در این مراسم می گوید: «در حجره آیت الله فیروزآبادی در مسجد سهله، یک حصیر و بالشی از سبوس گندم و آفتابه ای بیشتر موجود نبود.»

در مسجدِ کوفه مانند مسجد سهله، مقاماتی از انبیاء و اوصیاء علیهم السلام بر پاست. از آن جمله «مقام حضرت ابراهیم علیه السلام» می باشد. ایشان به این مقام علاقه زیادی داشتند تا آنجا که می فرمودند، دوست دارم پس از مرگم مرا دور مقام ابراهیم چندمرتبه طواف دهند(16).

هجرت به ایران

آیت الله فیروزآبادی در سال 1391 ه.ق به خاطر فشار حزب بعث عراق به همراه هزاران تن از ایرانیان شرافتمندِ مقیم عراق و صدها عالم و دانشمند، به ایران کوچ داده شد. وی به شهر مقدس قم، مهد علم و دانش و حرم امن آل محمد صلی الله علیه و آله وارد شد و تا آخر عمر شریف به تدریس فقه و اصول مشغول بود و شبها در حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها در رواق پایین پا، نماز را جماعت اقامه می کرد(17).

همگام با انقلاب

آیت الله حاج سیدمرتضی فیروزآبادی، با اینکه بیشتر وقت خود را صرف تحقیق و تدریس و تألیف می کرد، امّا هیچ گاه انقلاب اسلامی را از نظر دور نداشت و در مواقع حساس، وظیفه خود را به خوبی انجام می داد. او مورد احترام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) بود.

حجت الاسلام حاج شیخ محمد جواد طبسی در این باره می گوید: «روزی که رژیم ستمشاهی پهلوی، تشکیل کابینه را به بختیار واگذار کرد، او برای انحراف اذهان مردم و انقلابیون، اعلام کرد 90 درصد علما مرا تأیید می کنند. به خاطر دارم که در همان ایّام برخی از دوستان بیانیه ای را تنظیم نموده و خواستار نظرات بزرگانی چون؛ مرحوم آیت الله فیروزآبادی شدند. بنده به محضر ایشان رفته، ابتدا عرض کردم، شاپور بختیار چنین ادعا کرده که 90 درصد علما موافق من هستند، شما چه می گوئید؟ فرمودند: بیخود گفته، دروغ است. عرض کردم: پس شما نظرش را مردود می دانید؟ فرمود: بله. آنگاه اطلاعیه را خدمتشان تقدیم کرده تا آن را امضا و مهر کنند. ایشان بلافاصله ورقه را از دستم گرفته و پای آن را مهر کردند.»

آقای طبسی می گوید: «روزی که حضرت امام امت(ره) به قم تشریف آوردند، روز دوم یا سوم ورود ایشان به قم بود که جهت دیدار با ایشان در سالن کتابخانه مدرسه فیضیّه همراه عده زیادی از علما و روحانیون حضور داشتم. از دور چشمم به مرحوم آیة الله فیروز آبادی افتاد که ایشان نیز جهت ملاقات با امام امت به سالن کتابخانه آمده بودند. شنیدم که مرحوم امام، پس از اتمام ملاقات و سخنرانی کسی را خدمت ایشان فرستادند و از آن مرحوم تشکر کردند.»

آثار و تألیفات

آیت الله فیروزآبادی، آثاری پرمایه و گرانبها از خود به یادگار گذاشت. انتخاب موضوع و ترتیب زیبای بحث و بررسی همه جانبه آن، گویای ذوق، تسلط و تحقیق عمیق وی بود، به گونه ای که آن تألیفات نزد علمای بزرگوار مورد قبول قرار گرفت و بیشتر آنها در ردیف مصادر مهم درسی حوزه های علمیه درآمد.

تألیفات ایشان عبارتند از:

1 - عنایةالاصول فی شرح کفایةالاصول (در 6 جلد)

این کتاب شامل تحقیقاتی پیرامون کتابهای «تقریرات شیخ انصاری»، «رسائل»، «فصول»، «بدایع»،«معالم»، «قوانین»، «هدایةالمسترشدین» و سایر کتابهای مهم در علم اصول است. این شرح با اینکه بدون متن چاپ شده ولی از سایر شرحها و حواشی که متن کفایة الاصول را دارند، مشهورتر و از جهت تیراژ چاپ بر همه تقدم دارد. بعضی چنین عقیده دارند که این کتاب در حقیقت، ایراد بر بسیاری از مضامین کتاب کفایةالاصول است. یکی از مراجع بزرگ نجف اشرف که خود شرحی بر کفایه نوشته است، وقتی «عنایةالاصول» را ملاحظه کرد گفت: اگر می دانستم «عنایةالاصول» چاپ می شود، به نوشتن شرح خود اقدام نمی کردم.

2 - الفروع المهمة فی احکام الائمة (3 جلد، در طهارت استدلالی)

3- خلاصة الجواهر (شرح استدلالی بر منتخب المسائل)

تنها سه جلد خلاصةالجواهر از کتاب طهارت، به چاپ رسیده است. صلاة، صوم، زکاه، خمس و حج آن نیز به خط مؤلف موجود است که هنوز به زیور طبع آراسته نشده است. هرچند از نام کتاب به نظر می رسد خلاصه ای از کتاب «جواهر الکلام» باشد ولی در تفصیل مطالب از آن کمتر نیست و به روش کتابهای حاج آقا رضا همدانی(ره) در دقّت و حسن تعبیر تألیف شده است.

4- منتخب المسائل

مجموعه ای از مسائل فقهی و فتوائی به روش کتاب «منهاج الصالحین» و «وسیلةالنجاة» است و احکام نماز جمعه و احکام مساجد و ریش تراشی را نیز شامل شده است. این کتاب در حقیقت کتابی فقهی بوده است نه رساله عملیه.

5- فضائل الخمسة من الصحاح الستّة و غیرها من الکتب المعتبرة

این کتاب که شامل احادیث و روایتهای مربوط به فضائل و مناقب پنج تن آل عبا علیهم السلام از مهمترین کتابهای اهل سنّت می باشد. گذشته از رواج آن در همه شهرها خصوصا بلاد اسلامی مدرکی ارزنده برای محققان در این موضوع است.

علامه امینی اعلی الله مقامه (از شاگردان آیت الله فیروزآبادی) بارها کتاب فضائل الخمسة را خریده و به شهرهای مختلف اسلامی می فرستاد.

هر گاه آیت الله فیروز آبادی به ایشان می گفت: جا دارد به فرستادن کتاب «الغدیر» اکتفا کنید،علامه امینی پاسخ می داد: «الغدیر» در موضوع ولایت جای خود را دارد؛ ولی «فضائل الخمسة» در دسته بندی روایتهای ولایتی، متقن و مانند «وسائل الشیعة» دارای ترتیبی آسان است و با سرعت می توان روایت مورد نیاز را از آن استخراج کرد. گفتنی است در شهرهای اسلامی گروههایی از اهل سنّت با خواندن این کتاب به مذهب تشیّع گرویده اند، از جمله مؤلف کتاب «ثم اهتدیت» بارها از آیت الله فیروزآبادی یاد می کند و معلوم می شود به خدمت استاد رسیده، از محضرش استفاده کرده است.

آیة الله العظمی حاج میرزا حسن بجنوردی بارها نقل می کرد: «هیچ گاه از کتابهای اصولی یا فقهی آقا سیدمرتضی غبطه نمی خورم. زیرا چنین کتابهایی به حد وافی در دسترس است به چیزی که غبطه می خورم، همانا کتاب «فضائل الخمسة» است که در روز رستاخیز نجات دهنده مؤلفش است.»

این کتاب توسط حجةالاسلام محمدباقر ساعدی به فارسی ترجمه و در چهار جلد به چاپ رسیده است.

6- السبعة من السلف من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة عند اهل السنة والجماعة

این کتاب گزارشی از گفتار و کردار هفت تن از مخالفین امام علی علیه السلام در صدر اسلام است و مستند به چهل کتاب از مهمترین کتابهای حدیثی و تاریخی اهل سنت است و پرده از رفتار نادرست آنان بر می دارد.

دو کتاب «فضائل الخمسة» و «السبعة من السلف» از کتب مدرکی در جهان اسلام محسوب می شود و مورد توجه دانشمندان و محققین می باشد.

شیوه تألیفی آیت الله فیروز آبادی چنین بود که سرتاسر کتابهای تفسیر و رجال و حدیث را با دقت کامل مطالعه و ملاحظه می کرد تا اگر در موردی غیر از ابواب فضائل و مطاعن روایتی قابل استفاده وجود دارد، بر وی مخفی نماند. علامه امینی صاحب الغدیر با کثرت تتبع و پشتکاری که داشت، گاه برای مدرک بعضی روایات به ایشان مراجعه می کرد.

آیت الله فیروز آبادی در مقدمه «السبعة من السلف» می فرماید: «مقداری از کتاب را به رشته تحریر درآورده بودم، برای اینکه بدانم آیا نوشتن این مطالب مورد رضایت خداوند متعال می باشد، به قرآن کریم تفأل زدم: این آیه شریفه باعث دلگرمی بیشتر من گردید: و نُنَزّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمؤْمِنینَ وَلا یَزیدُالضّالِمینَ اِلاّ خَسارا(18) و ما آنچه از قرآن نازل کردیم، شفای دل و رحمت الهی برای اهل ایمان است و بر کافران به جز زیان چیزی نخواهد افزود.» (19)

آثار چاپ نشده آیت الله سیّد مرتضی فیروز آبادی عبارتند از:

7- حاشیه رسائل

8- حاشیه بر مکاسب

9- رساله عملیه فارسی

10- جزوه ای در ادعیه و مناجات و زیارات که متأسفانه در دست نیست (20)

تنظیم برای تبیان: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان

پدید آورنده : احمد محیطی اردکانی

منبع: سایت حوزه نت  www.hawzah.net به نقل از ستارگان حرم، شماره 5

پی نوشت ها:

1- عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، ج3، ص أ .

2- فیروزآباد، یکی از بخشهای میبد در 5 کیلومتری اردکان و 50 کیلومتری شهرستان یزد است .

3- روزنامه جمهوری اسلامی، سه شنبه 4 بهمن 1373، ش 4538، ص11 .

4- فضائل پنج تن در صحاح ششگانه اهل سنّت، ترجمه فضائل الخمسة، فیروزآبادی، ترجمه محمدباقر ساعدی، ج1، ص آخر .

5- عنایةالاصول فی شرح کفایةالاصول، سیدمرتضی فیروزآبادی، ج3، ص1 در این کتاب «از احةالشکوک فی حکم اللباس المشکوک» آمده است .

6- الذریعة الی تصانیف الشیعه، آقابزرگ تهرانی، ج 20، ص 61- 62 و ریحانةالادب، محمدعلی مدرس، ج 4، ص 364 .

7- عنایةالاصول، فی شرح کفایةالاصول، ج3، ص1 و ریحانةالادب، ج4، ص364 .

8- تاریخ اردکان، علی سپهری، ج 1، ص 222 و 230 .

9- فضائل پنج تن در صحاح ششگانه اهل سنت، ج1، ص آخر .

10- عنایةالاصول فی شرح کفایةالاصول، ج3، ص ب .

11- فضائل پنج تن در صحاح ششگانه اهل سنت، ترجمه فضائل الخمسه من الصحاح السّتة، تألیف سیدمرتضی فیروزآبادی و ترجمه شیخ محمدباقر ساعدی، ص و،مقدمه .

12- همان، ص د .

13- عنایةالاصول فی شرح کفایةالاصول، ج3، ص ب- د .

14- فضائل پنج تن در صحاح ششگانه اهل سنت، ج1، ص د .

15- گفتگو با آیت الله حاج سیدعباس خاتم یزدی .

16- فضائل پنج تن ج1، مقدمه ص ز .

17- گنجینه دانشمندان، شریف رازی، ج2، ص 224 .

18- الاسراء، آیه 82 .

19- السبعة من السلف، ص8 .

20- عنایةالاصول فی شرح کفایةالاصول، ص د، و فضائل پنج تن، ج 1، ص مقدمه یب- ی .

21- همان .

22- فضائل پنج تن، ج1، ص آخر .