تبیان، دستیار زندگی
کل نفس ذائقه الموت ثم الیناترجعون (57 عنکبوت ) کل یتوفاکم ملک الموت الذی وکل بکم (11 سجده) مثنوی های 13 و 33 و 38 صفحات 311 – 347 – 357 و نیز: هـــمـه سیـاح وادی عــدمـیـم / مـنعم و بـــینــوا و ســفــله و راد(516) پـــتـک ایــام نـرم سـازدم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مفاهیم قرآن در دیوان پروین(2)

بخش اول

مفاهیم قرآن در دیوان پروین(2)

15- مرگ:

در آیات:

کل نفس ذائقه الموت ثم الیناترجعون (57 عنکبوت )

کل یتوفاکم ملک الموت الذی وکل بکم (11 سجده)

مثنوی های 13 و 33 و 38 صفحات 311 – 347 – 357  و نیز:

هـــمـه سیـاح وادی عــدمـیـم /  مـنعم و بـــینــوا و ســفــله و راد(516)

پـــتـک ایــام نـرم سـازدمــان /مـن اگـر آهـنـم تـو گـر فـــولاد (527)

آیــد گــه درگذشتـنـت نـاچـار / خود بگذری آنچه هسـت بـگـذاری (1390)

16- مقصود از آفرینش:

آیات:

ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النار (191 آل عمران )

افحسبتم انما خلقناکم عبثا و انکم الینا لا ترجعون (115 مومنون )

بازتاب آن:

تـنهـا نـه خفتن است و تن آسانی  / مـقـصود از آفـرینش و ایجادت (106)

هستـی از بهر تن آسانی اگر بودی /  چه بـدی برتری آدمی از حوان (1164)

17- کمک به تهیدستان:

آیات:

فکلوا منها و اطعموا البائس الفقیر (28 حج )

فآت ذی القربی حقه و المسکین و ابن السبیل (38 روم )

و در این دیوان:

از آن بــازوت را دادنــد نــیرو /  که گـیری دست هر بی دست و پـا را (65)

مشو خود بین که نیکی با فـقـیران / نـخـستیـن فـرض بـودست اغـنیا را (67)

و نیز مثنوی های 10 و 50 صفحات 303 و 378

18- نسب:

فاذا نفخ فی الصور فلا انساب بینهم (101 مومنون )

ز ادب پرس مپرس از نسب و ثروت  /  ز هنر گوی مگوی از پدر و مادر (847)

19- مال یتیم:

ان الذین یاکلون اموال الیتامی ظلما انما یاکلون فی بطونهم نارا (10 نساء)

خـون یـتـیـم در کشی و خواهـی                باغ بـهشـت و سـایـه طـوبـی را (371)

20- تنها خدا:

ایاک نعبدو ایاک نستعین (5 فاتحه )

اندر آن دل که خدا حاکم و سلطان شد /دیگر آن دل نشود جای کس دیگر (845)

21- شک و ایمان:

ولا یرتاب الذین اوتوا الکتاب و المومنون (31مدثر)

دل اگر پرده شک را نـدرد هـرگـز /  نـبـود راه سـوی درگـه ایـقانـش (904)

22- راه راست:

و هدوا الی الطیب من القول و هدوا الی صراط الحمید (24حج)

ربنا لاتزغ قلوبنا بعد اذهدیتنا (8 آل عمران )

در راه راسـت کج چـه روی چندین  /   رفــتار راسـت کـن نـیی خرچنگ (961)

خواهی اگر راه راست راه نـیکـویی  /  خواهی اگر شمع راه دانش و عرفان (1104)

23- رخسار مومنان:

تعرفهم بسیماهم لا یسئلون الناس الحافا (273بقره )

سیماهم فی وجوههم من اثرالسجود (29 فتح )

رخسـار خـویـش رانـکنی روشـن  /     زآیـیـنـه دل ار نـزدایـی زنـگ (962)

24- بنده شیطان:

الم اعهد الیکم یا بنی آدم ان لاتعبدوا الشیطان (60 یس)

وما لنا الاّ نتوکل علی الله و قد هدانا سبلنا (12 ابراهیم )

تراکه خانه دل خلوت خدا بوده است   /  چرا به معبد شیطان کنی سجود و قیام (1005)

25- جاهدوا:

که اشاره دارد به آیات:

و جاهدوا فی الله حق جهاده(78 حج)

واتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله و جاهدوا فی سبیله (35 مائده)

كه در شعر پروین به زیبا ترین وجه ممكن جلوه گر شده است:

بـسی مـجاهده کردیم در طـریق نفـاق  /  ببین چـه بیهـده تفسیر جاهدوا کردیم (1090)

26- گمراهان و رستگاران:

قد افلح من تزکّی (14 اعلی )

فمنهم من هدی الله و منهم من حقت علیه الضلاله (36 نحل)

تو چنین گمره و یاران همه در مقصد / تو چنین غرقه و دریا ز درر مشحون (1339)

کـــاردانـان راه دیگـر می رونــد /   مــا تــبهـکاران بـراه دیـگریـم (1084)

27- تكلیف در حدّ توان:

لا یکلف الله نفسا الاوسعها (286 بقره)

بار هر کـس در خور یـارای اوسـت /  مـوزه هرکس برای پـای اوست (4462)

28- جلوه جمال حق:

لله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه الله (115 بقره )

فضـای باغ تماشاگه جمال حـق است  / من و تو نیز در آن از پی تماشاییم (3076)

29- خلق از واحد:

و هو الذی انشاءکم من نفس واحده (98 انعام )

چه فرق گر توبه یک رنگ و ما به یک رنگیم /تمام دختر صنع خدای یکتا ییم (3077)

30- پدیدآورنده ناپیدا:

لا تدرکه الابصار و هو یدرک ابصار و هو الطیف الخبیر (103 انعام)

ره آن پــوی کـه پـیــدایـش ازوســـت / لیـک بـا اینهمه خود ناپیداست (1972)

31- تباهی عمل:

اولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا والآخره (69 توبه )

هزاران دانه افشاندیم و یک گل زان میان نشکفت / به شورستان تبه کردیم رنج باغبانی را (1825)

32- نور و ظمت:

والذین کفروا اولیاءهم الطاغوت یخرجونهم من النور الی الظلمات (257 بقره )

والله خیر و ابقی (73 طه )

بگرداندیم روی از نور و بنشستیم بـا ظـلمـت /  رهـا کردیم باقی را و بگرفتیم فانی را (1826)

33- نوح:

قیل یا نوح اهبط بسلام منا و برکات علیک (48 هود)

چـو شـدی نـیک چـه پـروات ز بـد روزی  /چـو شدی نوح چه اندیشه ات از طوفان (1168)

کشتی صبر اندرین دریا و افکندن چو نوح /دیده ودل فارغ از آشوب طوفان داشتن (1741 )

34-سحر (موسی):

فلما جاءالسحره قال لهم موسی القوا ما انتم ملقون (80 یونس)

فالقی السحره سجداً قالوا آمنا برب هرون و موسی (70 طه )

سحربازست فلک لیک چه خواهد کـرد /سحر با آنکه بود چون پسر عمران (1121 )

35- موسی (ید بضا):

واضمم یدک الی جناحک تخرج بیضاء من غیر سوء (22 طه )

هـر رهـنورد را نـبـود پـای راه شـوق /هر دست دست موسی عمران نمی شود(689)

36- موسی (گذشتن از دریا):

ولقد اوحینا الی موسی ان أسر بعبادی فأضرب لهم طریقاً فی البحر یبساً لا تخف درکاً و لا تخشی (77 طه )

بگذر از بحر و ز فرعـون هـوی مندیش / دهر دریا و تو چون موسی عمرانی (1532)

37- موسی (كلیم الله):

وكلّم الله موسی تكیما (164نساء)

فلما تجلی ربه الجبل جعله دکّا و خر موسی صعقا (143 اعراف )

ونا دیناه من جانب الطور ایمن و قرّ بناه نجیّا (52 مریم )

هـمچـو موسی بـودن از نـور تجلی تابناک / گـفتگوها با خدا در کوه و هامون داشتن (1746)

38- موسی(عصا):

فالقی عصاه و هی ثعبان مبین (107 اعراف)

عصا را اژدها بایست کردن شعله را گـلزار / تو با دعوی گه ابراهیم و گاهی پور عمرانی (1467)

39- ابراهیم (آتش):

قلنا یا نار کونی برداً و سلاماً علی ابراهیم (69 انبیاء)

بهــر گــلزار درآتـش مـفکن خـود را /کــه گـلـستان نـشـود بـر همه کس آذر (913)

40- اسماعیل (قربانی):

قال یا بنیّ انی اری فی المنام انی اذبحک فانظر ماذا تری قال یا ابت افعل ما تومر ستجدنی ان شاءالله من الصابرین (102 صافات )

مترس از جانفشانی گر طریق عشق می پویی / چو اسماعیـل بـایـد سـر نهادن روز قربانی (1454)

41- سلیمان (دیو):

ومن الشیاطین من یغوصون له و یعملون عملاً دون ذلک وکنّا لهم حافظین (82 انبیاء)

بـنـده فرمان خـود کردن هـمـه آفـاق ر ا / دیـو بستـن قـدرت دسـت سلیـمان داشتن (1732)

42- سلیمان (حشمت و كوه):

قال رب اغفرلی و هب لی ملکاً لا ینبغی لاحدٍ من بعدی انک انت الوهّاب (35 ص)

وارث ملـک سـلیـمـان نـتـوان خـوانـدن   /  هـرکـسی راکـه درانـگشت بـود خـاتم (1028)

43- سلیمان (مور):

یا ایها النمل ادخلوا مساکنکم لا یحطمنّکم سلیمان و جنوده (18 نمل )

هـمچو پاکان گنج درگنج قناعت یـافـتـن / مـور قـانع بودن و مـلک سلیمـان داشتـن (1744)

44- لقمان (حكمت ):

و لقد آتینا لقمان الحکمه ان اشکرلله (12 لقمان )

تن بـد خـواه ز تـو لـقـمه هـمی خـواهــد / چـه هـمـی یـاد دهـی حـکمـت لـقمانش (921)

45- مریم عذرا:

قالت ربّ انی یکون لی ولد ولم یمسسنی بشر قال کذلک الله یخلق ما یشاء اذا قضی امراً فانما یقول له کن فیکون (47 آل عمران )

مـریــم بــسـی بـنــام بــود لـیـکـن / رتـبــت یـکی اســت مـریـم عـــذرا را (20)

46- عیسی (عروج آسمانی):

و اذ قال الله یا عیسی انی متوفیک و رافعک الیّ (55 آل عمران )

پاکــی گـزین کــه راسـتـی و پـاکــی  / بـــر بــرج بـرفـراشت مـسیحـا را (23)

همچو عیسی بی پر و بی بال بر گردون شدن /  همچو ابراهیم در آتش گلستان داشتن (1740)

47- آدم (عصیان):

وعصی آدم ربه فغوی (121 طه )

خــود رای مـی نـبـاش کـه خودرایـــی  /  رانـد از بــهــشـت آدم و حـــوا را (22)

48- بنی اسرائیل(كفران نعمت ):

و ظلّلنا علیکم الغمام و انزلنا علیکم المن و السّلوی کلوا من الطیبات ما رزقناکم و ما ظلمونا ولکن کانوا انفسهم یظلمون (57 بقره)

چـو اسـرائـیـلـیـان کــفران نـعـمـت /  مکن چـون هست هم سلوی وهم من (1264)


منابع:

1-حکیمیان ، ابوالفتح ، دیوان اشعار پروین اعتصامی ، انتشارات پژوهش

2-خرّمشاهی ، بهاءالدین ، قرآن كریم (ترجمه و توضیح) ، انتشارات نیلوفر و جامی

3-عبدالباقی ، محمد فؤاد ، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم ، منشورات ذوی القربی

4-فانی ، کامران و خرمشاهی ، بهاءالدین ، فرهنگ موضوعی قرآن ، نشر فرهنگ معاصر


شهرزاد شیدا

تهیه و تنظیم برای تبیان : مهسا رضایی - ادبیات