چغندر دوای درد چرنوبیل

با کاشت محصول و استفاده از آن برای تهیه سوخت زیستی اتانول، می‌توان زمینهای آلوده به رادیواکتیو فاجعه چرنوبیل را در 40 سال پاکسازی کرد.

محمدجواد ترابی: حادثه انفجار نیروگاه چرنوبیل، یکی از بدترین حوادث آلودگی به مواد رادیواکتیو در تاریخ معاصر است. در بامداد 6 اردیبهشت 1365، رآکتور شماره 4 نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل منفجر شد و همراه با انفجارهای غیرهسته‌ای بعدی و آتش‌سوزی گسترده، انبوهی از مواد رادیواکتیو را در اروپا و حتی شرق آمریکا پراکنده کرد. کارشناسان، آلایندگی هسته‌ای این حادثه را 400 برابر انفجار اتمی هیروشیما برآورد کردند.

نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در خاک اوکراین و در نزدیکی مرز بلاروس واقع شده، اما بادهای غالب سبب شد که 80 درصد ذرات خطرناک حادثه انفجار رآکتور در بلاروس پخش شود. به‌دنبال این حادثه، ذرات سنگین رادیواکتیو استرانسیوم 90 و سزیم 137، پلوتونیوم و امریکیوم در نواحی اطراف پخش شد؛ به‌طوری‌که دولت شوروی مجبور شد 336هزار نفر را از مناطق به‌شدت آلوده شده تخلیه کند، اما هنوز هم نزدیک به هشت میلیون نفر در نواحی وسیع و کماکان آلوده به مواد رادیواکتیو زندگی می‌کنند. کارشناسان تخمین می‌زنند انفجار این رآکتور نزدیک به 200 میلیارد دلار زیان به بار آورده باشد.

40 هزار کیلومتر مربع از اراضی جنوب شرقی بلاروس انباشته از از رادیوایزوتوپ‌های خطرناکی است که صدها سال طول می‌کشد تا به عناصر دیگر واپاشی کنند و این منطقه پاک شود. اما به گزارش نیوساینتیست، به تازگی روشی برای پاکسازی این زمین‌های آلوده و غیرقابل کشت یافت شده است: پرورش سوخت‌های زیستی.

چغندر هسته‌ای، اتانول غیرهسته‌ای

کشور بلاروس که بیشترین زیان را از این فاجعه دیده، برای پاکسازی مواد رادیواکتیو استرانسیوم و سزیم از کشت محصول در مزارع خود استفاده می کند تا به جای چند صد سال، خاک مزاراع را طی چند دهه به خاکی مناسب کشت محصولاتی غذایی تبدیل کند. بدین منظور، گروهی از متخصصان در مینسک، پاییتخت بلاروس، گرد آمده‌اند تا فرآیند تهیه سوخت زیستی را در خاک‌های آلوده به رادیواکتیو بررسی کنند. آنها امیدوارند سازمان‌های ایالتی قرارداد خرید چغندر قند و دیگر محصولات رادیواکتیو را امضا کنند تا بتوانند از زمین‌های آلوده برای تهیه سوخت‌های زیستی و فروش آن در سراسر اروپا استفاده کنند.

ایده این کار آن‌قدرها پیچیده نیست. محصولاتی که در این خاک‌های آلوده کشت می‌شوند، صرفا برای تهیه سوخت زیستی استفاده می‌شوند و پس‌از تقطیر، اتانول غیرآلوده بدست می‌آید. بخشی از ذرات رادیواکتیو آلوده همراه با محصول از خاک خارج می‌شود که جدا می‌شود و به نیروگاه‌های هسته‌ای منتقل می‌شود. این‌چنین در طول چند ده سال، آلودگی رادیواکتیو این زمین‌ها به حد استاندارد خواهد رسید.

اداره پروژه گرینفیلد مصرانه مدعی است که هیچ ماده رادیواکتیوی با تقطیر اتانول به سوخت زیستی راه نمی یابد. باسیل میلر از گرینفیلد می‌گوید: «در فرآیند تقطیر، فقط ترکیبات فرار از لوله خارج می‌شوند و هر چیزی دیگری باقی می‌ماند. مولکول‌های سنگین رادیواکتیو ته‌نشین می‌شوند و به نیروگاه‌های هسته‌ای منتقل خواهند شد تا به خاکستر رادیواکتیو متمرکز تبدیل شوند. این می‌تواند روشی عملیاتی برای تولید زباله هسته‌ای باشد».

IAEA مطمئن نیست

اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وابسته سازمان ملل متحد، خیلی از این مورد مطمئن نیست. دیدیر لووات، سرپرست زباله‌های هسته‌ای این آژانس به مجله نیوساینتیست گفت: «گرچه فرآیند تولید سوخت‌های زیستی ایمن شده، ولی نه بلاروس و نه ایرلند، درحال حاضر روش مطمئن و ابزارهای کافی برای تبدیل مواد رادیواکتیو ته‌نشین شده ندارند. امکانات تبدیلی بلاروس که پس از حادثه چرنویل اتفاق افتاد، قابل پذیرش نیست و خیلی از آنها به ذخیره ایمن‌تری نیاز دارند تا آنها روش‌های بهتری برای این کار بیابند».

هرچند دولت بلاروس در این مورد سکوت در پیش گرفته، اما به وضوح مشتاق است که از عهده این مشکلات برآید. شهریور گذشته، آندری ساوینخ، نماینده بلاروس در سازمان ملل متحد در ژنو، در مورد رفع آلودگی مملکتش گفت: «این بالاترین اولویت دولت بلاروس است».

بخش وسیعی از این مناطق آلوده، مرزعه‌هایی است که کشاورزان در آنها محصول می‌کارند. مواد رادیواکتیو در ریشه‌ها و ساقه‌ها بیشتر متمرکز می‌شوند و پس از زمان درو، در هنگام شخم زدن زمین‌ها دوباره به خاک برمی‌گردند. به همین دلیل میزان آلودگی به ذرات تقریبا در همان حد پس از فاجعه چرنوبیل است.

دولت بلاروس امیدوار است که با رشد سوخت‌های زیستی و با استفاده از کل گیاهان بتواند خاک منطقه آلوده شده را پاکسازی کند. ساوینخ می‌گوید: «به جای قرن‌ها فروپاشی طبیعی مواد رادیواکتیو، این فرایند می‌تواند در زمانی بین 20 تا 40 سال امکان‌پذیر باشد».

گرینفیلد در نظر دارد سال آینده، نخستین کارخانه تقطیر سوخت‌های زیستی را در موزیر که یکی از آلوده‌ترین مناطق به مواد رادیواکتیو است، احداث کند. از ابتدای سال 2011 / زمستان 1389، این کارخانه 500 میلیون یورویی خواهد توانست هر سال یک میلیون متر مکعب محصول را به 700 میلیون لیتر سوخت زیستی تبدیل کند. میلر می‌گوید: «در صورت تامین مالی، می‌توان تا ده کارخانه دیگر نیز راه‌اندازی کرد. اتحادیه اروپا حساب کرده است که تا سال 1399 / 2020 به 25 میلیارد لیتر اتانول زیستی نیاز دارد تا به اهداف سوختی سبز دست پیدا کند».

یکی از شرکای گرینفیلد، بلبیوفارم، یک شرکت زیست‌فناوری ایالتی است که می‌خواهد با ایجاد تغییراتی در ژنتیک محصولات، سرعت پاکسازی ذرات آلوده را از محصول افزایش دهد. تمام این پروژه بدین منظور است که پس از مدتی، زندگی در این مناطق برای انسان‌ها ایمن شود. نیک برسفورد در سال 1378/ 1999 در مرکز اکولوژی و هیدرولوژی لنکستر انگلیس، تحقیقی منتشر کرد که نشان می‌داد ده‌هزار نفر از مردم در مناطق آلوده شده در حال مصرف کردن سطوحی خطرناکی از مواد رادیواکتیو در غذایشان هستند.

گردآوری: مژده اصولی

تنظیم برای تبیان: محسن مرادی