امام خمینی و مدیریت زمان
اغتنام از فرصتها
ائمه هدى به پيروان خود توصيه نمودهاند اوقات خود را تقسيم كنند، بخشى را به دعا و مناجات با خداى خويش اختصاص دهند، قسمتى را براى تأمين معاش و امور شخصى در نظر گيرند و اوقاتى را براى استراحت منظور كنند، امام بصورت ملموس چنين برنامه منظمى را در زندگى داشتند و حتى عبادت، اوراد و اذكارشان با برنامه ريزى بود كاملاً روشن بود كه چه وقت بايد قرآن تلاوت نمايند، چه موقع دعا بخوانند. آن چنان تقيّد به امور عبادى در سريره ايشان مشاهده مىگرديد كه براى برخى اين تصور پيش مىآمد شخصى كه مىخواهد نظامى طاغوتى را كه از سوى ابرقدرتها بصورت همه جانبه حمايت مىشد، از بين ببرد و تشكيلات اسلامى را به عنوان نظامى سعادت آفرين براى كلّ جامعه معرفى كند، با اين همه موانع، دشوارىهاى سياسى و مضايق متعدد چگونه مىتواند بخش مهمى از وقت خويش را به عبادت، نماز، قرآن و دعا بپردازد. امام از لحظهها و فرصت هايى كه پيش مىآمد بهترين استفاده را مىكرد و نمىگذاشت اين نعمت ناشناخته و غير قابل برگشت، تباه گردد. در احوال حضرت امام سجاد(ع) آمده است وقتى آرايشگرى موى شارب آن حضرت را كوتاه مىنمود متوجه شد كه لبهاى مبارك ايشان كه به ذكر الهى مشغول بود، مرتب تكان مىخورد به نحوى كه اصلاح سر و صورت را با اشكال مواجه مىسازد. چون آرايشگر از امام خواهش نمود اندكى ذكر نگويد تا وى بتواند كارش را انجام دهد، حضرت خطاب به وى فرمودند: اگر در اين لحظاتى كه تو مىگويى از ذكر خدا غافل بمانم و مرگ مرا درك كند چه ضمانتى مىتوانى بكنى؟ آرى فرصت به سرعت مىگذرد و ديگر براى آنها برگشتى و تكرارى نمىباشد و خوشبخت كسى است كه از آنها نهايت استفاده را بنمايد، به همين دليل رسول اكرم(ص) فرمودهاند: از سوى خداوند تبارك و تعالى براى شما در طول زندگيتان نسيم هايى مىوزد آنها را دريابيد. امام خمينى به اين توصيهها كاملاً عمل مىكردند و براى غنيمت شمردن فرصت در اغلب اوقات، در زمانى مشخص به امورى متعدد اشتغال داشتند و اگر چند دقيقهاى فرصت مىيافتند، اجازه نمىدادند بيهوده هدر رود. حتى موقعى كه خبرنگاران مىآمدند تا مصاحبه كنند در همان لحظاتى كه مشغول آماده كردن وسايل بودند امام از همان اوقات اندك استفاده مىكردند.(20)
به تجربه مشخص گرديده است كه آدمى قادر نمىباشد هر وقت دلش خواست، به آرزوهاى خود و افكار خويش جامه عمل بپوشاند و لذا معصوم(س) فرموده است: «انّ الامور مرهونة باوقاتها؛ هر كارى امكانات و شرايطى مىخواهد كه هميشه مهيّا نمىباشدو اگر در موقع مقتضى انجام نگيرد فرصت فانى مىگردد و از دست مىرود. امام خمينى بر اين نكته ناب تأكيد وافر داشتند و در بحثهاى درس مكاسب چندين بار تذكر دادند كه امورى چون تحقيق، نگارش، مطالعه، عبادت و كسب فضايل و كمالات معنوى را به فصل سبز جوانى اختصاص دهيد.
امام هيچ كارى را در وقت خودش به عذرى و بهانه اى به تأخير نمىافكندند و در هر كارى وارد مىشدند مثل اين كه محدوده حيات همين يك ساعت است و بدين نحو در غنيمت شمردن اوقات ساعى بودند. حضرت على(ع) خطاب به مالك اشتر فرمودهاند: كار هر روز را در همان روز انجام بده زيرا اگر براى روز بعد گذاشتى با كار فردا دو كار مىشود. امام در هنگام تبعيد در تركيه وقتى فرصتى را بدست مىآوردند مشغول نگارش كتاب عميق و دقيق تحرير الوسيله گرديدند و اگر از آن فرصت استفاده نمىنمودند چنين اثر ارزشمند و گرانبها در اختيار مشتاقان معارف اسلامى قرار نمىگرفت. در نجف اشرف با وجود موانع سياسى و مشكلات متعدد بحث مفصل و گسترده «بيع» را شروع كردند در حالى كه مشكلات آنقدر گسترده و زياد بود كه كمتر كسى حاضر مىگرديد در چنين شرايط آشفتهاى به چنين كار علمى و فكرى دست بزند به نحوى كه مورد قبول اهل نظر در مجامع علمى واقع شود.(21)
در اوايل بحث ولايت فقيه (در نجف) عدهاى به شكل اعتراض به امام ايراد گرفتند كه در وضع كنونى شما چه وقت مىتوانيد حكومت اسلامى را تشكيل دهيد كه مشغول بحث فقهى و تنظيم برنامهاش هستيد؟ ايشان فرمودند: نبايد در قضايا با اين فكر وارد گرديد بلكه چنين كار مهم و بزرگى داراى ابعاد و مقدمات فراوانى است ما فعلاً برنامهاش را تنظيم مىكنيم؛ اگر موفق هم شديم خودمان حكومت را پياده مىكنيم در غير اين صورت برنامه منظم و حساب شدهاى در اختيار افراد مىباشد كه وقتى نسلهاى آينده آمدند ديگر نيازى به اتلاف وقت براى تدوين آن نخواهند داشت.
حتى بيمارى و كسالت مانع از اين نگرديد كه امام حساب شده و منظم كارهاى خود را پيگير باشد طى مدتى كه ايشان در بيمارستان تحت مداوا و مراقبتهاى شديد درمانى و پزشكى بودند و براى افزايش خواب امام، داروهاى آرامش بخش تجويز مىكردند امام به همان وضع قبلى و طبق نهج متداول سابق رأس ساعت دو بعد از نيمه شب از خواب برمىخواستند و جوياى وقت تهجّد و اقامه نماز شب مىشدند!(22)
يكى از موثقين نقل كرده است امام هنگامى كه در تهران بسر مىبردند در درس حكيم الهى آية اللّه ميرزا ابوالحسن رفيعى قزوينى شركت مىكردند. اين فقيه و حكيم فرزانه در مسجد جمعه تهران نماز مغرب و عشاء را به جماعت اقامه مىنمودند اما منظم نمىآمدند، امام چون به طورى جدّى و تحت هر شرايطى به نظم مقيّد بودند در يكى از روزها كه مرحوم رفيعى قزوينى با تأخير آمدند از جاى خويش برخاستند و به حاضران گفتند: بيائيد با هم به آقا بگوئيم مرتب بيايد، اين گونه كه نامنظم مىآيند وقت بسيارى از مردم ضايع مىشود بعد آيةاللّه رفيعى آمدند و نماز را اقامه نمودند. در پايان يك نفر خطاب به ايشان گفت: سيد جوانى به مردم گفت بايد به آقا تذكر داد سروقت براى نماز در مسجد حاضر شود، آن حكيم وارسته گفت: اين فرد كه بود؟ در آن حال امام در گوشهاى از مسجد مشغول خواندن نماز بود، آن شخص ايشان را به امام جماعت نشان داد تا نگاه مرحوم رفيعى به امام افتاد، اظهار داشت: ايشان حاج آقا روح اللّه خمينى هستند، مرد بسيار فاضل، پرهيزگار، زاهد، منظم و مهذّب مىباشند. اگر يك وقت آمدن من با تأخير مواجه شد، از او بخواهيد به جاى من امام جماعت شما باشد، حق با اوست.(23)
امام سيزده يا چهارده سال در نجف اقامت داشتند. در اين ايام جز شبهايى كه احياناً بيمار بودند و يا برخى اوقات كه به كربلا مشرف مىشدند، دو و نيم ساعت بعد از غروب به بيرونى منزل تشريف مىآوردند و لحظهاى ديرتر يا زودتر نمىآمدند. حدود سى دقيقه در آن جا با علما، طلاب و برخى مراجعين عادى ملاقاتها و ديدارهايى داشتند و پس از آن به حرم مطهّر حضرت على (ع) مشرف مىگرديدند. اين برنامه كاملاً منظم، مداوم و تغييرناپذير بود، بعد از زيارت و انجام مستحبات چهار ساعت از غروب گذشته به منزل باز مىگشتند. يكى از طلبههاى نجف گفته است عزيمت امام به حرم على(ع) به قدرى منظم است كه ما مىتوانيم ساعتمان را با حركت ايشان تنظيم كنيم.(24) حجة الاسلام و المسلمين ايروانى گفته است: در يكى از سفرهاى خود به عراق در صحن مقدس اميرمؤمنان على(ع) با عدهاى از اهل فضل نشسته و مشغول گفتگو بوديم، موقع ترك آنجا، آنان نگاهى به ساعت خود و ساعت صحن مطهر كردند و متوجه اختلاف آن
ها شدند و در اين باره بحثى پيش آمد، در اين حال امام خمينى وارد صحن گرديدند. يكى از اساتيد نجف با مشاهده ايشان به حاضرين گفت: حالا مىتوانيد ساعتهاى خود را تنظيم كنيد زيرا امام طى مدتى كه در نجف مقيماند بدون لحظهاى تأخير رأس ساعت دو و سى دقيقه پا به صحن مطهر مىگذارند.(25)
فردى كه مأمور رسيدگى به امور مالى دفتر امام بود، خاطرنشان كرده است در طول ده سالى كه آقا در جماران تشريف داشتند، هر روز رأس ساعت مقرّر، آماده پذيرفتن ما بودند. چنانچه به خاطر نامساعد بودن شرايط در موقع مشخص به حضورشان نمىرسيديم، امام زنگ اتاق را به صدا در مىآوردند و ما را فرا مىخواندند.
در ملاقاتهاى عمومى گاهى بعد از آماده شدن ايشان، براى به حد نصاب رسيدن ملاقات كنندگان نياز به سه دقيقه انتظار بود كه وقتى به ده دقيقه مىرسيد امام نسبت به نامنظم بودن برنامههاى ملاقات لب به اعتراض مىگشودند و مىفرمودند: چرا قبل از فراهم ساختن مقدمات ملاقات مرا به محل مزبور فرا مىخوانيد؟ اگر در ملاقاتهاى خويشاوندان و آشنايان، حاضران در زمان معين از جاى برنمىخاستند و وقت بيشترى را مىگرفتند، با اعتراض امام مواجه مىشدند.(26)
******مطالب مرتبط************
19. صحيفه دل، ص 94، مقالات كنگره بررسى انديشه و آثار تربيتى امام (قدس سره)، ص 551.
20. خاطرات آية اللّه سيد جعفر كريمى (مجله پاسدار اسلام، سال اول، ش 5، ص 33)، خلوتى با خويشتن، غلامعلى رجايى، ص 129 - 128.
21. پاسدار اسلام، ش 8، ص 61.
22. روزنامه كيهان، شمارههاى 16581 و 16548.
23. مصاحبه با حضرت آية اللّه حسين نورى همدانى، مجله حوزه، شماره 32، ص 91 - 90.
24. پابه پاى آفتاب، ج 2، ص 98 و 258.
25. گلهاى باغ خاطره، ص 81.