زكریا بن آدم و شیخ صدوق (قدس سرهم)

زكریا بن آدم از اصحاب و یاران و معاصر سه یا چهار تن از امامان معصوم (علیهم السلام) بود و در قبرستان شیخان قم مدفون است. روایتى هم از معصوم (علیه السلام) در مورد ایشان وارد شده كه فرمودند: المأمون على الدین والدنیا¹; او در دین و دنیا [ى مردم] امانت دار است.

توصیفى كه از زكریا شده، بسیار مهم و بدین معناست كه اگر از او مسأله اى سؤال شود و او پاسخ آن را نداند، جواب نمى داد و اگر شبى را از گرسنگى خواب نمى رفت و نزد او غذاى لذیذى به امانت گذارده بودند هرگز به آن دست نمى زد. از همین رو در بیان معصوم (علیه السلام) نسبت به امور دنیا و دین امانت دار خوانده شد و هرگز خیانت از او متصور نبود.

روایاتى كه از زكریا بن آدم به ما رسیده و یا منقول از ایشان باشد معدود است، در حالى كه از شیخ صدوق مقدار زیادى روایات و احكام شرعى به ما رسیده است. كتاب هاى: من لا یحضر الفقیه، امالى، عیون، علل، خصال و حدود سیصد كتاب از شیخ صدوق (رحمه الله) وجود دارد. آمده است: از شیخ بهایى سؤال شد كه زكریا بن آدم برتر است یا شیخ صدوق؟

شیخ بهایى در پاسخ گفت: زكریا بن آدم. بنا به نقل راوى، شیخ بهایى پس از آن، شیخ صدوق را در عالم رؤیا دید و از شیخ بهایى سؤال كرد: چگونه زكریا بن آدم را از من برتر دانستى؟ شیخ بهایى با قاطعیت پاسخ داد: براى آن كه درباره اش از معصوم (علیه السلام) وارد شده كه « المأمون على الدین والدنیا » درحالى كه درباره شما چنین چیزى وارد نشده است. شیخ صدوق در عالم رؤیا به او گفت: شیخنا، تو كه عالم هستى، دیگر چرا؟ این چه قیاسى است؟ من در زمان معصومین نبودم تا درباره من سخنى وارد شود تا برترى من بر زكریا بن آدم روشن شود، با این حال چگونه حكم نمودى كه زكریا بن آدم از من مهم تر است؟

شیخ بهایى از خواب بیدار شد و گفته هاى شیخ صدوق را تأیید كرد.

لذا نمى توان به این دلیل تمسك كرد كه چون زكریا از اصحاب امامان معصوم (علیهم السلام) بوده، از دیگران برتر است. به هر حال ممكن است در بین ما نیز افرادى مهم تر باشند، اما این برترى به تدریج به دست مى آید، نه یكباره.²

1. وسایل الشیعه، ج2، ص146، حدیث 33442

2. نسیم هدایت، ج1