رمزگشایی از رمزگذاری فقیهان (قسمت پنجم)
كافى, من لايحضره الفقيه, تهذيب الاحكام و استبصار.
تهذيبين يا كتابى الاخبار
مراد از هر دو تعبير, كتاب تهذيب الاحكام واستبصار است; در مثل گفته مى شود: شيخ طوسى در تهذيبين يا كتابى الاخبار اين گونه روايت كرده است.
محقق حلّى در مقدمه المعتبر از حمزة بن عبدالعزيز ديلمى, معروف به سلاّر ديلمى و عبدالعزيز بن برّاج وابوالصلاح حلبى به عنوان اتباع الثلاثة ياد مى كند. على الظاهر مقصود وى اين است كه اين سه نفر, پيروان سه نفر ديگر: شيخ مفيد, سيد مرتضى و شيخ طوسى هستند و بدان جهت از آن بزرگواران به عنوان اتباع ياد مى شود. زيرا در فتاواى خود پيرو آن سه بزرگوار بوده و كم تر با آنان به مخالفت پرداخته اند.45
المفيد وتلميذه:
مراد از المفيد, شيخ محمد بن محمد بن نعمان (413هـ.ق.) و مراد از شاگردش حمزة بن عبدالعزيز ديلمى, معروف به سلاّر است. او در حدود 448 تا 463 هـ.ق. در خسروشاه تبريز, درگذشته است. كتاب معروف وى در فقه, مراسم نام دارد.46
مراد از محقق جعفر بن حسن حلّى هذلى (676هـ.ق.) است و مراد از شاگردش مؤلف كاشف الرموز, معروف به فاضل آبى, شارح مختصر النافع است.
مراد محمد بن ادريس حلّى (598هـ.ق.) صاحب كتاب سرائر است.47 او پايان حلقه متقدمين شمرده مى شود. پس از او, با ظهور محقق حلّى دوره متأخرين شروع مى شود. او با گذشت صد سال از زمان شيخ طوسى و حكومت فتاواى او بر فقيهان, به اين حكومت پايان داد. از او در كتابهاى فقهى, با عنوان حلّى و گاهى عجلّى و بسيارى از اوقات با عنوان المتأخر ياد مى شود. فاضل آبى در كشف الرموز, بسيار از محمد بن ادريس حلّى با عنوان المتأخر ياد مى كند.
مراد از اين واژه, سيد مرتضى, معروف به علم الهدى (355 ـ 436هـ.ق.) استاد شيخ طوسى (460هـ.ق.) و نيز سيد ابوالمكارم ابن زهره حلبى (511 ـ 585هـ.ق.) صاحب كتاب غنية النزوع است. و فتاواى ابوالمكارم مورد توجه فقها بوده است. شيخ انصارى (1281هـ.ق.) در بحث خيار حيوان مى نويسد:
(بسيارى از اجماعهاى كتاب غنية النزوع, از كتاب انتصار سيد مرتضى است.)
مراد محقق حلّى جعفر بن حسن بن سعيد (675هـ.ق.) و علاّمه حسن بن يوسف بن مطهر حلّى (726هـ.ق.) است.
مراد از شيخ, شيخ طوسى (460هـ.ق.) مراد از اتباع او شخصيتهايى هستند كه پس از او تا عصر محمد بن ادريس حلّى (598هـ.ق.) ظهور كرده اند; مانند: عبدالعزيز بن برّاج ديلمى, معروف به سلاّر ديلمى; ابوالمكارم سيد بن زهره حلبى, صاحب غنية النزوع (511 ـ 585هـ.ق.) عبدالعزيز بن براج حلبى (400 ـ 481هـ.ق.) صاحب مهذّب و جواهر الفقه, ابن حمزه عماد الدين طوسى صاحب الوسيله, صاحب الاشاره, ابوالحسن على بن الحسن بن أبى مجد حلبى. اين بزرگان كه فقيهان پس از دوره شيخ طوسى تا عصر ظهور محمد بن ادريس حلّى هستند, به عنوان پيروان شيخ طوسى و گاهى أتباع الثلاثة; يعنى پيروان شيخ طوسى, سيد مرتضى و شيخ مفيد, نام برده مى شوند. شهيد ثانى در كتاب شريف الرعاية از جدّ خود ورّام بن ابى فراس نقل مى كند:
(پس از شيخ, مجتهدى كه صاحب نظر باشد ظهور نكرده, تا عصر محمد بن ادريس حلّى (598هـ.ق.) و فقهاى پس از دوره شيخ, گروهى مقلّد بوده اند.)48
مراد محقق كركى صاحب جامع المقاصد (940هـ.ق.) و شهيد ثانى زين الدين جبعى عاملى (965هـ.ق.) است.49
مراد شيخ مفيد (413هـ.ق.) سيّد مرتضى (355 ـ 436هـ.ق.) شيخ طوسى (460هـ.ق.) و علاوه بر آنها محمد بن على بن بابويه قمى, شيخ صدوق (381هـ.ق.) است.50
محدث قمى, در كتاب الكنى والالقاب نوشته است:
(هرگاه در كتابهاى فقه و رجال, سيد بن طاووس گفته مى شود. مراد احمد بن طاووس (673هـ.ق.) حلّى استاد علامه حلّى (726هـ.ق.) است.)
وهرگاه در كتابهاى حديثى نوشته مى شود: سيّد بن طاووس, مراد على بن طاووس حلّى (664هـ.ق.)51 صاحب كتاب اقبال است. شهيد ثانى در روضه و در كتاب مسالك الافهام آورده است:
(اگر يك نفر شهادت داد كه فلانى خمر نوشيده و قى كرد, آيا بايد حد بر او جارى شود, از على(ع) نقل شده كه فرمود: (ما قاءها الا وقد شربها) آن را ننوشيده مگر اين كه آن را خورده.)
در ذيل سخن حضرت, شهيد ثانى از ابن طاووس نقل مى كند كه گفته است: (لا أضمن دركه) من درستى طريق اين حديث را ضمانت نمى كنم. مراد از ابن طاووس در اين عبارت, احمد بن طاووس است.
هرگاه در كتابهاى فقهى گفته مى شود: سيّد سند, مراد سيد محمد موسوى عاملى (1009هـ.ق.) صاحب كتاب مدارك الاحكام و نهايةالمرام است; ولى هرگاه در كتابهاى كلامى گفته مى شود: سيّد سند, مراد سيّد شريف جرجانى52 (740 ـ 816هـ.ق.) است, كه حاشيه هاى فراوانى بر كتابهاى گوناگون دارد, از جمله:
1. حاشيه بر كشّاف.
2.حاشيه بر شرح عضدى بر مختصر المنتهى تأليف ابن حاجب.
3. حاشيه و شرح مواقف.
در ميان كتابهاى فقهى, چند كتاب وجود دارد كه نام آنها با كلمه كشف آغاز مى شود; در مثل كشف الرموز, كشف الغطاء و كشف اللثام و نويسندگان اين آثار در كتابهاى فقهى, بويژه پس از شيخ انصارى به همين نامها خوانده مى شوند:
1. زين الدين ابوعلى حسن بن أبى طالب ابن أبى مجد يوسفى, معروف به فاضل آبى. سال فوت او روشن نيست, ولى كتاب خود كشف الرموز فى شرح مختصر النافع را در 672هـ.ق. به پايان برده است.
2. شيخ جعفر نجفى (1228هـ.ق.) صاحب كشف الغطاء.
3. بهاءالدين محمد بن حسن اصفهانى, معروف به فاضل هندى (1062 ـ 1137هـ.ق.)
سه فقيه نامبرده, در كتابهاى متأخرين كم تر به اسامى خود معروف و مشهورند, بويژه پس از عصر شيخ انصارى (1281هـ.ق.) از فاضل آبى بيش تر به كاشف الرموز, از شيخ جعفر نجفى, به كاشف الغطاء و از فاضل هندى به كاشف اللثام ياد مى شود.
مراد سيّد محمد موسوى عاملى (1009هـ.ق.) و شيخ حسن عاملى (1011هـ.ق.) صاحب معالم الدين است.
اللمعتين:مراد لمعه شهيد اول محمد بن مكى عاملى (734 ـ 786هـ.ق.) و روضه شهيد ثانى (911 ـ 965هـ.ق.) است.
در كتابهاى: مجمع الفائده, غايةالمراد, مسالك الافهام, مهذّب البارع, نهايةالمرام, جواهر الكلام و روضةواژه المصنف بسيار به كار مى رود. مراد از (مصنف) كه در سالهاى اخير از اين تعبير به (ماتن) مى كنند, درمجمع الفائدة و روض الجنان و غايةالمراد, علامة حلّى صاحب متن كتاب است و در كتاب مسالك الافهام و جواهر الكلام و نهايةالمرام و مهذب البارع و تنقيح الرائع, محقق حلّى است; زيرا او صاحب متن كتاب است. خلاصه مراد از كلمه (المصنف) صاحب متن است.
مراد پنج شخصيت زير است:
1. شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان (1413هـ.ق.)
2. شيخ طوسى محمد بن حسن (460هـ.ق.)
3. سيد مرتضى علم الهدى.
4. شيخ صدوق محمد بن على بن بابويه قمى (381هـ.ق.)
5. على بن محمد بن بابويه قمى پدر شيخ صدوق.53
ثقةالاسلام:
مراد محمد بن يعقوب كلينى (328هـ.ق.) صاحب كتاب كافى است.54
مراد عبدالعزيز بن برّاج حلبى (400 ـ 481هـ.ق.) صاحب كتاب مهذّب است.55
مراد ابوالصلاح حلبى, صاحب كتاب الكافى است.56
مراد از الشاميّين وقتى به طور مطلق و بدون قيد گفته مى شود, ابوالصلاح حلبى صاحب الكافى, عبدالعزيز بن براج صاحب مهذّب, سيد ابوالمكارم ابن زهره (511 ـ 585هـ.ق.) صاحب غنيةالنزوع و شيخ محمد حمصّى57 و علاءالدين أبوالحسن على بن أبى الفضل حسن بن أبى مجد حلبى است.
هرگاه الحلّى به طور مطلق در كتابها آورده مى شود, مراد محمد بن ادريس حلّى (598هـ.ق.) است, همان طور كه از واژه المتأخر او اراده مى شود.
مراد از آن ابنا سعيد است:
1. نجم الدين جعفر بن حسن بن يحيى بن سعيد الحلّى معروف به محقق حلّى است.
2. يحيى بن سعيد حلّى هذلى صاحب جامع للشرايع.58
الحليّين:
مراد از آن دو بزرگوار پيش گفته است, به علاوه علامه حلّى حسن بن يوسف بن مطهر حلّى.
هرگاه به طور مطلق آورده مى شود, مراد علاّمه حلّى است.
1. ابوالصلاح حلبى صاحب الكافى.
2. سيد المكارم ابن زهره حلبى صاحب غنية النزوع.
3. علاءالدين ابوالحسن على بن ابى الفضل حسن بن ابى مجد حلبى, صاحب كتاب أشارة السبق الى معرفة الحق است.)60
1. ابوالصلاح حلبى (374 ـ 447هـ.ق.) صاحب الكافى.
2. ابوالمكارم ابن زهرة حلبى صاحب غنية النزوع (511 ـ 585هـ.ق.).
3. شيخ علاءالدين ابوالحسن على بن أبى الفضل الحسن بن أبى مجد حلبى.
........مطالب مرتبط ........
قسمت اول رمزگشایی از رمز گذاری فقیهان
قسمت دوم رمزگشایی از رمز گذاری فقیهان
قسمت سوم رمزگشایی از رمز گذاری فقیهان
قسمت چهارم رمزگشایی از رمز گذاری فقیهان
47. (التنقيح), ج11/1; (روضات الجنات), ج114/2.
48. (الرعاية)93/.
49. (المكاسب), تصحيح و تحقيق كلانتر ج193/14.
50. (المهذب البارع), ج75/1; (التنقيح الرائع), ج10/1.
51. (ريحانة الادب), ج60/6; (هدية الاحباب)82/.
52. (الاعلام), ج159/5; (بغية الرعاة), ج196/2; (تاريخ الادب العربية), ج253/3; (تاريخ الادب العربى), ج216/2; (حبيب السير), ج89/8; (الضوء اللامع), ج328/5.
53. (روضات الجنات), ج114/2; (التنقيح), ج11/1; (المهذّب البارع), ج75/1.
54. (مفاخر اسلام), على دوانى, ج19/3.
55. (روضات الجنات), ج114/2; (التنقيح), ج11/1; (المهذب البارع), ج75/1.
56. همان.
57. (امل الآمل), ج316/2; (رياض العلماء), ج202/5; (مستدرك الوسائل), ج477/3; (الكنى والالقاب), ج192/2.
58. (روضات الجنات), ج114/2.
59. (غنية النزوع), ج3/1, مقدمه; (معجم البلدان), ج282/2; (اعيان الشيعه), ج201/1; (روضات الجنات), ج115/2.
60. همان114/.
