نگاهی به منابع حدیث شناسی حوزه
و اما كتب احوال حديث و خبر كه آن را علم درايه خوانند آن هم كثير و زياد است و ما بذكر آنها كه متداول بين طلاب واهل تحصيل است اكتفا مى نمائيم .
درادامه تحقيق و تعليق مقاله سودمند و مفيد مرحوم ميرزا طاهر تنكابنى اينك بخشى از مقاله وى درارتباط با[ علم حديث و درايه] مى آيدامااز آن روى كه آثار معرفى شده بخش بسياراندكى ازاين تاليفات را شامل مى شود سعى شده است ضمن توضيح و تشريح موارد متن در تتميم و تكميل آن آثارى از شيعه و سنى را معرفى كنيم بدان اميد كه مفيد واقع شود.
اول:[ رساله بدايه فى علم الدرايه]:
از تصانيف حضرت فقيه كبير و عالم جليل وحيد شيخ زين الدين به على بن احمد بن محمد بن على بن جمال الدين بن تقى بن صالح بن اشراف جبعى عاملى شامى معروف به شهيدثانى كه در سال 966 بجرم تشيع در قسطنطنيه بقتل رسيده و اين رساله در طهران بطبع رسيده است .
دوم:[ وجيزه] :
از مصنفات حضرت شيخ معظم خاتم المجتهدين بهاءالدين محمد بن حسين بن عبدالمصد معروف به شيخ بهائى قدس سره . و نام مباركش مكرر دراين رساله ذكر شده .اين رساله در طهران بطبع رسيده .
سوم:[ رواشح المساويه]:
از مصنفات حضرت فقيه اعظم و فيلسوف معظم اميرالحكماء والعلماء على الاطلاق امير محمد باقر داماد [ قدس روحه] . چون خواست شرح براصول كافى بنويسد در شرح ديباچه و مقدمه كتاب مزبوراحوال واحكام خبر و حديث را على التفصيل مرقوم داشته و آنرا موسوم به رواشح السماويه فرموده .اين كتاب در طهران بطبع رسيده است .
چهارم:[ نزهه النظرفى شرح نخبه الفكر]:
متن و شرح هر دو از مصنفات حافظ شهاب الدين احمد بن على بن حجر عسقلانى است كه در سال 852 وفات كرده .اين كتاب در كلكته هند بطبع رسيده و از قرارى كه در كشف الظنون مسطوراست براين كتاب شروح و حواشى زياد نوشتند و بعضى از آن را بنظم در آوردند وليكن در بلاد ما مشهور و متداول نيست .
پنجم:[ الفيه]:
جلال الدين عبدالرحمن بن ابى بكر سيوطى كه 11هجرى وفات كرده كه در اين ازمنه اخيره محيى الدين محمدابن عبدالحميد كه از مدرسين جامع از هر بوده بر آن شرح نوشته . خود الفيه مزبوره مكرر و با اين شرح هم درمصر بطبع رسيده . وليكن الفيه عراقى كه سيوطى در مقدمه الفيه خود بدان اشاره كرده و گفت :
[فائقه الفيه العراقى فى الجمع والايجاز واتساق] .
و صاحب كشف الظنون آنرا منسوب به شيخ زين الدين عبدالرحيم ابن حسين العراقى دانسته و شروح و تعاليق بر آن را شماره كرده دراين بلاد مشهور و متداول نيست .
واز جمله مختصراتى كه دراين موضوع نوشتند و بطبع رسيده ولى در ضمن مجامع و كتب ديگر بطبع رسيده چون منظومه ابن فرح شهاب الدين اشبيلى و منظومه بيقونى و منظومه صبان كه هر سه در نهايت اختصار و ايجاز مى باشند و در ضمن كتابى كه آن را[ مجموع المتون] نام نهاده اند و متون علوم متداوله را كه در نهايت اختصار مى باشند در آن جمع كرده اند در مصر بطبع رسيده است .
*****
آنچه تا بدينجا آمد متن مقاله مرحوم ميرزا طاهر تنكابنى بود در اين بخش .اينك بعنوان تتميم و تكميل مقاله برخى از تحقيقات محققان را در[ علم الحديث] و[ درايه الحديث] معرفى مى كنيم بدان اميد كه براى دانش پژوهان و خوانندگان جستجوگر مجله مفيدافتد:
[منتقى الجمان فى الاحاديث الصحاح والحسان]:
حسن ابن زين الدين - [صاحب معالم] . كتابى است گرانمايه در فقه اسلامى براساس روايات[ صحيح و حسن] . مولف بزرگوار آن در آغاز كتاب بخشى دارد در [درايه الحديث] شامل دوازده بحث در مسائل اين فن . درابتدا به دوازده بحث در مسائل اين فن به تبيين و تعريف دقيقى از [صحيح حسن موثق ضعيف] پرداخته و سپس در فايده دوم تزكيه راوى را بحث نموده واينكه شهادت يك عادل در تزكيه راوى كافى است يا نه ؟ و در فايده سوم چگونگى ذكراسنادى كه در كتابهاى[ مشايخ ثلاثه] آمده است و همچنين بحثهاى مفيد و سودمند ديگر.
از[ منتقى الجمان] نسخه هاى خطى بسيارى موجوداست و سالهاى پيش نيز در ايران در دو جلد و با تحقيق و تصحيح مرحوم آيه الله خادمى و شيخ مرتضى اردكانى چاپ شده بود واينكه محقق خيبر آقاى على اكبر غفارى مشغول تحقيق تعليق و نشر آن هستند كه جلداول آن توسط دفتر انتشارات اسلامى منتشر شده است و جلد دوم در حال انتشاراست .
منابع شرح حال مولف منتقى الجمان را پيشتر نگاشته ايم .
وصول الاخبارالى اصول الاخبار:
اين كتاب يكى از آثار ارزشمند و نوشته هاى پربار و سودمند فرهنگ اسلامى است . مرحوم ميرزا عبدالله افندى مى گويد: وصول الاخبار كتابى است نيكو مفصل سرشار از مطلب پرفايده در دانش درايه . مولف در آغاز كتاب دلائل امامت را به تفصيل ذكر كرده است .... و او در ميان عالمان ما دومين كسى است كه در دانش[ درايه] كتاب نوشته است .
كتاب پس از مقدمه مولف بااحاديثى در فضيلت حديث ادامه مى يابد و پس از آن ضمن بحثهائى به فضائل ائمه و مسائل مربوط به لزوم رجوع به ائمه مطرح مى شود و پس از آن توضيحى است كوتاه از[ مجامع پنجگانه حديثى] . و بالاخره تقسيمات اصطلاحات و بحثهاى ديگرعلم الدرايه .
وصول الاخيار ترتيبى نيكو و محتوائى سرشاراز تحقيقات دارد و متخصصان فن اين اثر را دانسته اند. وصول الاخيار به سال 1306 به همت ميرزا حسين كجورى و تصحيح محمد مهدى موسوى جزائرى منتشر شده بود.
واخيرا با تحقيق و تعليق و تصحيح آقاى عبداللطيف حسينى كوه كمرى منتشر شده است .
محقق بجز مقدمه سودمندى در شرح حال مولف و شناسائى كتاب تمام احاديث متن را به منابع ارجاع داده واختلاف نسخه ها را يادآورى كرده و گاه توضيحاتى براى روشن شدن متن افزوده است .
مولف آن : عزالدين حسين ابن عبدالصمد عاملى پدر شيخ بهائى از عالمان بزرگ و دانشمندان و فقيهان و محدثان بزرگ اسلامى است كه به سال 918 بدنيا آمد و در سال 984از جهان رخت بربست . شيخ حر عاملى مى فرمايد:او عالمى ماهر محققى دقيق متبحر جامع اديب نويسنده و شاعرى بلند مرتبه و والا منزلت و بسيار موثق بود. مرحوم مدرس تبريزى مى نويسد:ازاكابر و ثقات علماى طرازاول اماميه و عالمى است فقيه اصولى محدث رجالى حكيم متكلم محقق مدقق رياضى مفسر اديب متبحر منشى شاعر ماهر در تواريخ و سير وامثال نوادر و لغات مشكله باخبر. بالجمله حاوى فروع واصول جامع معقول و منقول .اين عالم بزرگوار در موضوعات مختلف اسلامى آثار بزرگ وارجمندى به جاى گذاشته است .
ادامه دارد...
منبع:فصلنامه حوزه تنظیم:نقدی-حوزه علمیه تبیان
