قدیمی ترین برج ساعتی ایران

تا به حال نام برج ساعتی به گوشتان خورده؟ اگر در دایره المعارف ذهنی تان چنین لغاتی را پیدا نمی کنید، به تاریخچه برج طغرل رجوع کنید! برجی که قرن هاست آرام و بی سر و صدا در جنوب تهران نشسته است و شکوه دوره سلجوقیان را به رخ می کشد.

برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در شهر ری قرار دارد. این برج که با مساحت 48 متری اش در سال 1310 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، ارتفاعی در حدود 20 متر دارد و با اسكلتی خشتی و آجری به صورت استوانه‌ای افراشته پابرجا است. اگر پا به درون برج طغرل بگذارید می بینید که نمای داخلی این برج هم به صورت استوانه طراحی شده است. جالب است بدانید که جنس خشت به كار رفته در برج طغرل از زاج و خاك و سفیده تخم مرغ است که بر استحكام آن می‌افزاید.

اما از آن جالب تر آن است که برج طغرل به عنوان بزرگترین ساعت آفتابی ایران در جنوب این شهر عمل می کند! این برج طوری طراحی شده که شبیه عقربه‌های ساعت عمل می کند. بنابراین اگر کمی دقت کنید می توانید از روی تابش آفتاب بر کنگره‌های برج، زمان دقیق را تشخیص دهید.

در حقیقت ترک های دور تا دور برج به گونه‌ای طراحی شده كه با طلوع آفتاب در سمت شرق بنا، كم‌كم یكی از كنگره‌ها روشن می‌شود و آفتاب به درون آن می‌تابد. با گذشت نیم ساعت از طلوع خورشید، نصف كنگره روشن می‌شود و با گذشت یک ساعت از طلوع خورشید، یک کنگره به طور كامل روشن می‌شود. به همین ترتیب با گذشت دو ساعت دو كنگره و با گذشت سه ساعت سه كنگره روشن می‌شود، تا اینکه لحظه‌ای فرا می‌رسد كه خورشید روی نصف النهار منطقه و در بیشترین ارتفاع خود از افق قرار می‌گیرد. در این هنگام خورشید دقیقاً بالای سر در جنوبی برج قرار می‌گیرد، زیرا درب‌های برج كاملاً شمالی جنوبی بوده و روی نصف‌النهار واقع است.

در ضلع شمالی و جنوبی برج دو سردر با معماری طرح رازی ساخته شده است و تقریباً تا ارتفاع 4 متری برج دیوارها به صورت توپ تا قطر دیوارهای حدود 1.5 متر تشكیل شده و دیوارهای بالای ارتفاع 4 متر به صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن پلیكانی وجود دارد كه درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمائی می‌كندكه رابطی بین قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج است.

در ها و قوس‌های رازی - كه فشار فوق‌العاده‌ای را تحمل می‌كنند- و تو خالی بودن دیوارهای فوقانی به استحكام بنا كمك كرده است.  اوایل دهه 70 بود که بار دیگر این بنا مورد بازسازی قرار گرفت و بطور جدی در نیمهٔ سال ۱۳۷۷ تعمیر شد.

گروه گردشگری تبیان- الهام مرادی