ارزش کار سیره اقتصادی معصومین علیهم السلام
با نگاهی به سیره معصومین (ع) در مییابیم که تلاش و پرداختن به فعالیتهای اقتصادی از برجستهترین ویژگیهای آن بزرگواران (ع) است. آنان با این روش درس بزرگی و عزّت نفس به پیروان راستین خود آموختهاند. این نوشتار نگاهی کوتاه به جنبه کار و فعالیتهای اقتصادی در زندگی پیشوایان معصوم (ع) دارد.
ارزش کار
کار و تلاش رمز بقای یک جامعه است. در سیره پیشوایان معصوم (ع) فعالیّتهای اقتصادی افراد ارزش بالایی دارد. آن بزرگواران کارگران و تولید کنندگان را بسیار تشویق میکردند سیره عملی پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) این بوده است که بار زندگی خود را شخصاً به دوش میکشیدند و هیچگاه برای تأمین ضروریات زندگی، خود را وابسته به دیگران نمیکردند، این امر بیانگر نوع نگرش آن برگزیدگان به دنیا و رابطه آن با آخرت است و بر اندیشههای انحرافی زهد مآبانه که کار و تولید را با کمالات معنوی و مصالح اخروی در تضاد میدانستند و یا افکار باطل ارباب مآبانه که کار را وظیفه افراد پست و پایین جامعه میدانستند، خط بطلان میکشد.«انس بن مالک» میگوید: هنگامی که رسول خدا (ص) از جنگ تبوک بر میگشت، «سعد انصاری» ـ یکی از کارگران مدینه ـ به استقبال آن حضرت آمد. وقتی پیامبر (ص) با او دست داد، احساس کرد که دستان وی زبرو خشن است! نبیمکرّم (ص) سؤال کرد: چرا دستان تو این قدر خشن و زبر است؟ عرضه داشت: یا رسول اللّه! این خشونت و زبری دستان من به خاطر کارکردن با بیل و طناب است تا مخارج خانوادهام را تأمین کنم. پیامبر (ص) دستان او را بوسید و فرمود: این دستی است که آتش جهنم آن را لمس نخواهد کرد.2
وقتی ابعاد گوناگون شخصیتی همچون حضرت علی (ع) را مورد مطالعه و بررسی قرار میدهیم، میبینیم که ایشان در عین حال که زاهدترین فرد زمان خود است، فعّالترین آنها نیز هست. شهید آیت اللّه مطهری (ره) میگوید: «شخصیت علی (ع) شخصیّتی جامع الاضداد است. وقتی خلوت شب فرا میرسد، هیچ عارفی به پای او نمیرسد و روز که میشود گویی این آدم آن آدم نیست. با اصحابش که مینشیند چنان چهرهاش باز و خندان است که از جمله اوصافش این است که همیشه قیافهاش باز و شکفته است.»3
امام موسی بن جعفر (ع) به یکی از یارانش که کاسب و فروشنده بود، فرمود: «اغد الی عزّک؛4 صبح زود به سوی عزّت و سربلندی خود بشتاب» منظور آن حضرت همان کسب و تجارت است عزّت انسان در سایه تلاش او در جهت تولید به دست میآید.از این رو پیشوایان معصوم (ع) با تمام مشکلات و مسؤولیتهای طاقت فرسای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در عرصه کار و تلاشهای اقتصادی کوشا و فعّال بودند و در کنار کارگران و غلامان به کار و تولید میپرداختند.
نکوهش افراد تنبل
بیکاری نه تنها ضربه اقتصادی به فرد و جامعه میزند، بلکه ضرر و خطر بزرگتر آن متوجه آسیبهای روحی و روانی فرد میشود، زیرا انسان را از لحاظ حیثیّت و شخصیّت واقعی تنزّل میدهد و او را از خوشبختی و سعادت محروم میسازد.
در مکتب حیات بخش اسلام انسانی که صاحب حرفه است و از دست رنج خود مخارج خانوادهاش را تأمین میکند، جایگاه والایی دارد: «انّ اللّه یحبّ المحترف الامین»5 و بر عکس آن کسی که توان کارکردن دارد و مخارج خود را بر دیگری تحمیل میکند، ملعون خوانده میشود.
رسول گرامی اسلام(ص) در گفتاری حکیمانه افراد تنبل را مورد نکوهش و سرزنش قرار داده و میفرماید: «ملعونٌ ملعونٌ من القی کلّه علی النّاس ملعونٌ ملعونٌ من ضیّع من یعول؛6 ملعون است ملعون است! کسی که بار زندگی خود را به گردن مردم بیندازد. ملعون است ملعون است! کسی که خانوادهاش را در اثر ندادن نفقه ضایع و تباه کند.»
امام محمد باقر(ع) در نکوهش بیکاری و تنبلی میفرماید: «ایّاک و الکسل و الضجر فانّهما مفتاح کلّ شرّ من کسل لم یؤدّ حقّاً و من ضجر لم یصبر علی حقٍّ؛7 به پرهیز از کاهلی و افسردگی، زیرا این دو کلید تمام بدی هاست. آدم تنبل حقّش را نمیتواند به دست آورد و آدم افسرده حال نمیتواند در کار حق بردباری ورزد.»
آن بزرگوار باز هم در مذمّت تنبلی خاطرنشان نمودهاند که: «انّی لابغض الرّجل ان یکون کسلان عن امر دنیاه و من کسل عن امر دنیاه فهو عن امر آخرته اکسل؛8 همانا من دشمن میدارم فردی را که در کارهای خوب زندگی دنیویاش تنبل است؛ زیرا هر کس در کار دنیوی کاهلی کند، نسبت به کار آخرتش کاهلتر خواهد بود.»
گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی
منبع: صنایع نیوز - اسماعیل نساجی زواره
1. سوره نجم، آیه 39
2. اسدالغابه، ابن اثیر، ج 2، ص 169
3. تعلیم و تربیت در اسلام، شهید مطهری، ص 410.
4. مسند الامام الکاظم(ع)،عزیز اللّه عطاردی، ج 2، ص 359
5. وسایل الشیعه، حر عاملی، ج 12، ص 13
6. تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص 37.
7. همان، ص 295
8. الحکم الزاهرة، علی رضا صابری یزدی، ترجمه محمد رضا انصاری، ج2، ص 469
