آیت الله حاج شیخ مجتبی لنکرانی
یکی از تربیت یافتگان مکتب علوی، عالم عامل، فقیه گرانقدر و استاد فرزانه آیت اللّه حاج شیخ مجتبی لنکرانی می باشد. آن بزرگوار، در سالیان متمادی تدریس و تبلیغ در سامرا، نجف و اصفهان همواره سرچشمه برکت و هدایت بود.
پدر ایشان آیت اللّه آقا شیخ حسن بن شکور بن حاتم بن احمد لنکرانی نجفی، از دانشمندان محترم و صاحب نام حوزه نجف اشرف بود. وی در سال 1280 ه . ق. در قریه «الوادی» در منطقه لنکران قفقاز متولد شد ودر نهم جمادی الاول سال 1361 درگذشت. در اوان جوانی برای کسب علوم اسلامی، راهی نجف اشرف شد و در محضر اساتید و بزرگان به تحصیل پرداخت و به مقام بلند اجتهاد نایل شد. علامه آقا بزرگ تهرانی در خصوص وی آورده است:
«او از صالحین، پرهیزکاران و نیکان بود و از جمعی از اساتید و مشایخ ما روایت می کرد؛ همچون: میرزا حسین خلیلی، سید محمد علی شاه عبدالعظیمی و سید حسن صدر و از او روایت می کند شیخ علی اردو بادی...»
در این خاندان و در مهد تربیت چنین پدری دانشمند، آقا مجتبی لنکرانی به سال 1315 قمری در نجف اشرف پا به عرصه گیتی نهاد. ایشان در سایه هدایت و ارشاد پدر فرهیخته اش، مقدمات و مراتب تحصیل و رشد را طی نمود و وارد دریای مواج دانش و تقوا در حوزه علمیه نجف اشرف گردید.
حاج شیخ مجتبی لنکرانی، علاوه بر استفاده از محضر نورانی پدر گرامیش، در خدمت تنی چند از بزرگان حوزه نیز بوده است که مختصراً به معرفی آنان می پردازیم.
1 - حاج میرزا ابوالهدی کلباسی: ایشان فرزند آیت اللّه ابوالمعالی محمد بن ابراهیم کلباسی اصفهانی و از شاگردان برجسته صاحب «عروه» و صاحب «کفایه» است. در فقه و اصول، صاحب نظر و در رجال، متبحر بوده است و در سال 1356 قمری درگذشت.
2 - آیت اللّه آقا سید ابوتراب خونساری: او از بزرگ ترین مدرسان حوزه نجف اشرف به شمار می رود و از محضر اساتیدی چون: شیخ محمد حسین کاظمی، مولی لطف اللّه مازندرانی و شیخ حبیب اللّه رشتی استفاده برده است .
3 - علامه محمد جواد بلاغی: او را پایه گذار علم کلام نوین در حوزه نجف اشرف دانسته اند. از اساتید بزرگی مثل حاج آقا رضا همدانی، سید محمد هندی، شیخ محمود طه نجف و صاحب «کفایه» بهره جست. پس از چندی به سامرا هجرت نمود و ضمن استفاده از محضر میرزای شیرازی دوم، در رکاب ایشان در نهضت استقلال طلبی علمای عراق حضور یافت.
او قلمی روان و سبک نویسندگی شیوایی داشت. رقم تألیفات علامه بلاغی، بیش از چهل جلد می باشد. این دانشمند پر تلاش، در شعبان 1354 قمری به ملأ اعلی پرواز کرد.
آیت اللّه حاج شیخ مجتبی لنکرانی، فلسفه و کلام را از خرمن انبوه دانش علامه بلاغی، فرا گرفت و تعلیمات این استاد در شکل گیری شخصیت علمی او اثری به سزا داشته است.
4 - آیت اللّه العظمی آقا سید ابوالحسن اصفهانی: از مراجع بزرگ شیعه (م 1365ق).
5 - آیت اللّه العظمی آقا ضیاء الدین عراقی: از مدرسین معروف و مشهور(م 1361ق.).
6 - آیت اللّه العظمی میرزا حسین نائینی: از اصولین بزرگ (م 1355 ق).
7 - آیت اللّه العظمی شیخ محمد حسین کمپانی: از مدرسین مبرز و مشهور (م 1361 ق).
حاج شیخ مجتبی در محضر چهار استاد اخیر، فقه و اصول را به کمال فرا گرفت و خود به مقام بلند استادی نایل آمد.
8 - آیت اللّه العظمی سید محمد فیروز آبادی.
9 - آیت اللّه آقا میرزا علی ایروانی.
10 - آیت اللّه شیخ محمود شیرازی.
11 - آیت اللّه شیخ عبدالحسین رشتی.
12 - آیت اللّه شیخ کاظم شبستری تبریزی.
13 - آیت اللّه شیخ مرتضی محلاتی.
14 - آیت اللّه شیخ مرتضی طالقانی.
15 - آیت اللّه سید حسین بادکوبه ای.
16 - آیت اللّه حاجی فاضل نیشابوری.
17 - آیت اللّه شیخ محمد صادق نحوی بروجردی.
حاج شیخ مجتبی علاوه بر تسلط به مبانی فقه و اصول، در حدّ عالی به علومی چون تاریخ، ادبیات، شعر، لغت و کلام آشنا و دارای تبحر و تخصص بود. محقق ارجمند، مرحوم آقا سید عبدالعزیز طباطبایی، که خود از شاگردان ایشان است، درباره او نوشته است:
«او دانشمند ادیبی بود که در بسیاری از علوم دست داشت.»
ایشان در ایام تحصیل، مدتی با مرجع عالیقدر شیعه، مرحوم آیت اللّه العظمی خوئی؛ و مرحوم آیت اللّه العظمی سید عبدالهادی شیرازی؛ هم بحث بود و با افرادی همچون حضرات آیات: حاج شیخ علی محمد بروجردی، حاج شیخ ابوالفضل خوانساری و صامت قزوینی(8)، دوستی و الفت مخصوص داشت.
مهاجرت به سامرا
شهر سامرا و حرم ملکوتی عسکریین (ع) ، از دیر باز به علت سکونت اهل تسنن و کمی شیعیان، همواره محیطی غربت افزا و حزن آور برای دوستداران این دو امام همام داشت. از این رو میرزای بزرگ شیرازی؛، در سال 1291 ه . ق با هجرت به این شهر و تأسیس حوزه بزرگ درسی، گرد مظلومیت و غبار غربت را از رخسار آن زدود؛ ولی بعد از درگذشت میرزا و انتقال مجدد پایگاه مرجعیت شیعه به نجف اشرف، باز هم شهر سامرا و حوزه آن از وجود و حضور دائم علما و فضلا خالی شد.پس از سال ها در زمان مرجعیت مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی؛ ایشان تصمیم به اعزام نماینده ای قوی به سامرا گرفتند تا ضمن تدریس و تبلیغ و اداره حوزه این شهر، پایگاه شیعه را تقویت کند. بدین منظور آیت اللّه حاج شیخ مجتبی لنکرانی را انتخاب کردند که ضمن برخورداری از وجاهت و موقعیت مطلوب بین علما و فضلای نجف اشرف، خود مدرسی زبردست و صاحب کرسی تعلیم و تربیت بودند. این مهم به وسیله آیت اللّه حاج شیخ نصراللّه خلخالی، نماینده آیت اللّه العظمی بروجردی؛ در نجف اشرف، به حاج شیخ مجتبی ابلاغ شد و ایشان به این شهر هجرت کردند.
بعد از درگذشت مرحوم آیت اللّه بروجردی؛، آقا مجتبی لنکرانی از سوی مرحوم آیت اللّه سید احمد خوانساری؛ و با حمایت و کمک ایشان چند سالی در سامرا ماند.
او در سامرا حوزه گرمی را تأسیس کرد و شاگردانی گرد آورد. حضور این شخصیت گرانقدر شور و نشاط تازه ای در شیعیان و طلاب این شهر ایجاد نمود.
به دنبال هجرت شیخ مجتبی به سامرا، تعداد زیادی از شاگردان ایشان در نجف نیز برای استفاده از محضر استاد به این شهر هجرت کردند. در هر سال، در ماه مبارک رمضان، که طبق روال همیشگی، ایشان درس عقاید و کلام برقرار می کردند، مرحوم حاج شیخ نصراللّه خلخالی، طلاب و فضلای حوزه نجف را تشویق می کرد که با استفاده از ایام تعطیلی دروس حوزه، به سامرا مسافرت کنند و از مباحث اعتقادی حاج شیخ مجتبی بهره برده و موجِب تقویت ایشان در آن شهر غریب شوند.توقف او در سامرا حدود نُه سال به طول انجامید و مجدداً به نجف اشرف بازگشتند.
هجرت به ایران
حکومت بغداد که همیشه حضور بزرگان حوزه را در این کشور مخل و مزاحم خود می دید، در جهت فشار و تضعیف حوزه کهنسال نجف اشرف از هیچ تلاشی فروگذار نمی کرد.در سال 1391 ه . ق، این تهدیدات و آزارها به نهایت رسید و موجب شد عده زیادی از علمای ایرانی الاصل این دانشگاه نورانی، مجبور به ترک موطن خود شوند. در پی آن حوادث، مرحوم آیت اللّه لنکرانی نیز به ایران هجرت کرد و از آنجا که با علمای اصفهان ارتباط و انس زیادی داشت و بسیاری از شاگردان ایشان نیز اصفهانی بودند - و حتی محل تدریس وی در نجف در مدرسه صدر که مدرسه اصفهانی ها محسوب می شد، قرار داشت. - ، آن مرحوم بعد از مراجعت به ایران، دعوت علما و مردم اصفهان را جهت سکونت در این شهر پذیرفت و آنجا رحل اقامت افکند.
آقا شیخ مجتبی ضمن تدریس در اصفهان، با منبرهای معنوی و اعتقادی خود به تحکیم مبانی دینی و معارف ولایی مردم نیز می پرداخت و طی سالیان طولانی، تعداد زیادی از فضلا و جویندگان زلال ناب علم و فضیلت و تقوا، از گفتار و کردار روشن زندگی این اسوه فضیلت بهره ها می بردند.
آیت اللّه لنکرانی را باید از اساتید موفق حوزه به شمار آورد؛ چه او از همان عنفوان جوانی در حوزه نجف اشرف به تدریس مقدمات و سپس سطح پرداخت. وی سال ها در سامرا (مدرسه میرزای شیرازی)، در نجف (مدرسه صدر) و در اصفهان (مدرسه صدر و مدرسه جلالیه) مشغول به تدریس بود. فرزند محترمشان جناب حجة الاسلام آقا شیخ عبداللّه لنکرانی برای نگارنده، نقل نمود:
«در بعضی خانواده ها پسر، پدر و پدربزرگ، شاگرد مرحوم حاج شیخ مجتبی بوده اند و تدریس ایشان به صورت مداوم تا نزدیک هشت ماه به رحلتشان ادامه داشت.»
ایشان در نجف در مدرسه صدر و در سامرا در مدرسه میرزای شیرازی و در اصفهان صبح ها در مدرسه صدر بازار و عصرها در مدرسه جلالیه احمد آباد مشغول تدریس بودند. دقت، ظرافت، بیان شیوا و اخلاق نیکوی آن بزرگوار که با شوخ طبعی و خوش رویی همراه بود، باعث می شد تعداد زیادی از فضلا در محفل او حضور یابند و از دریای علومش استفاده کنند.
فاضل محترم جناب حجةالاسلام و المسلمین ناصری قوچانی که از شاگردان و علاقه مندان نزدیک آن مرحوم بوده و شرحی بر مبحث تعادل و تراجیحِ رسائل با استفاده از افادات استاد نوشته است. از آیت اللّه لنکرانی نقل می کند:
«بنده سی دوره «رسائل»، بیست و پنج دوره «مکاسب» و بیست وهشت دوره «کفایه» را برای طلاب تدریس کرده ام.»
از میان شاگردان ایشان افراد ذیل را می توان نام برد:
حضرات آیات و حجج اسلام: شهید شیخ مرتضی بروجردی؛ سید عبدالعزیز طباطبائی؛ شیخ محمد اسحاق فیاض؛ آقا رضی شیرازی؛ سید علی گلپایگانی؛ راستی کاشانی؛ شیخ احمد معرفت؛ شیخ معین خفاجی؛ شیخ محمد باقر مدرس سلطان آبادی؛ سید علی علم الهدی؛ شیخ مصطفی هرندی؛ شیخ عبدالرسول واعظی؛ شیخ محمدرضا ناصری قوچانی؛ سید محمدحسن طالقانی؛ سید محمد اصغر مروج؛ سید محمّدرضا خرسان؛ سیدمحمّد جزایری؛ سید کلب عابدالرضوی؛ سید محمّد مهدی خلخالی؛ سید علی میلانی؛ سید باقر مهری؛ سید عبدالعظیم کندی؛ سید محمّد جواد جلالی حسینی؛ سید جعفر علم الهدی؛ سید فاضل میلانی؛ سید یوسف طباطبائی؛ شیخ جواد دشتی؛ شیخ احمد دشتی و شیخ محمد علی اسلامی.
آثار مکتوب آن فقید عبارتند از:
1 - تقریرات فقه و اصول اساتید بزرگی چون: آقا ضیاء عراقی، آقا سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا حسین نائینی.
2 - دیوان شعر به نام «گلستان حاتمی»؛ که مشتمل بر اشعار عربی و فارسی، در توحید، عقاید و مدح پیامبراکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) است.
3 - و کتابی در عقاید و کلام به نام «اوفی البیان»؛ این کتاب، که تنها اثر مطبوع آیت اللّه لنکرانی است، در شرح «منظومه منجیه» از مرحوم سید محمد تقوی، فرزند آیت الحق مرحوم سید مرتضی کشمیری، می باشد. حاج شیخ مجتبی به جهت علاقه به این قصیده و اشتمال آن بر اصول اعتقادات، آن را شرح نموده و در سال 1375 ق، به چاپ رسانده است. بعضی از مباحث این کتاب عبارت است از: صفات ثبوتیه و سلبیه، عدل، نبوت، امامت، معاد، شفاعت، رجعت و چند قصیده در مدح اهل بیت (ع) .
اخلاق و سلوک
آن بزرگوار از مصادیقِ «دعاة الناس بغیر السنتهم» بود. تواضع، ادب، خوش رویی، زهد و تقوای وی مورد تحسین و اعتراف دوستان و آشنایان و همه کسانی است که او را از نزدیک می شناختند و محضر شیرین و بی آلایشش را درک کرده اند. با وجود گذشت سال ها از رحلت آن عزیز، هنوز لطایف، ظرایف و خاطرات او در یادها باقی مانده است.صفای باطن و پاکی نفس و بی آلایشی آن عالم عامل، چنان بود که مورد توجه همه بزرگان، علما و مردم واقع می شد.
مرحوم رازی درباره اش نوشته است:
«ایشان گذشته از مقام علم و فضل، عالمی پارسا و موصوف به تقوا و دارای ملکات فاضله اخلاقی و محامد آداب و محاسن اخلاق و مبرّا از تظاهرات و بسیار متواضع و خلیق می باشند.»
از تصدّی امامت جماعت به شدّت پرهیز داشت و به وعظ و منبر اهتمام ویژه داشت. لذا در اصفهان شب های ماه مبارک رمضان در حسینیه مرحوم عمادزاده از مسائل اعتقادی و محبت و ولایت ائمه اطهار (ع) سخن می گفت و محضر او میعاد جویندگان معرفت و هدایت بود.
تواضع آن بزرگوار نیز زبانزد همه نزدیکان او است. شاگرد فاضل ایشان، آقای ناصری نقل نمودند:
«بنده بارها می دیدم آقا شیخ مجتبی در ملاقات با مرحوم آیت اللّه العظمی آقا سیدعبدالهادی شیرازی، خم می شد تا دست ایشان را ببوسد. و این در حالی است که با آن مرجع عالی قدر هم بحث و هم دوره بود؛ اگرچه آقا سید عبدالهادی اجازه نمی داد و از دست بوسی ممانعت می کرد.»
عالم جلیل، مدرس فاضل، ادیب فرزانه، آیت اللّه حاج شیخ مجتبی حاتمی لنکرانی نجفی پس از عمری مجاهده و تلاش در راه تعلیم و تعلّم و تبلیغ معارف الهی و ترویج مبانی شیعه و خدمت به مکتب جانبخش اهل بیت: و زندگی پاک، بی آلایش و زاهدانه، پس از مدت کوتاهی بیماری در بیست و چهارم فروردین سال 1365 (بیستم شعبان 1406 ه . ق) در اصفهان دار فانی را وداع نمود و به جوار قرب الهی پر کشید. جنازه آن مرحوم روز بعد در میان حزن و اندوه مردم قدرشناس اصفهان و تألم شدید شاگردان و ارادتمندانش از حسینیه مرحوم عمادزاده به مدرسه صدر تشییع شد و پس از اقامه نماز به وسیله مرحوم حضرت آیت اللّه سید مصطفی مهدوی، به قم منتقل گردید و در حجره 25 صحن بزرگ، در جوار آستان حضرت فاطمه معصومه (س) آرمید.
منبع: سایت حوزه نت
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه
