نوروز طهارت گرفت گفت‌وگو با استاد بهاءالدین خرمشاهی
اشاره:
نوروز دارای خاستگاه سرزمینی است. جشن و آیینی است برخاسته از مجموع شرایط سرزمین ایران كه در پهنه جغرافیای فرهنگی ایران، بی‌وابستگی به هیچ قوم و مذهب و گروه خاص در جان مردم نشسته است و وجه مشترك همه گروه‌های قومی و اعتقادی است. همه اقوامی كه به این سرزمین آمدند و همه جریان‌های اعتقادی كه در اینجا رواج پیدا كردند، آن را پذیرفته‌اند، از آن مایه گرفته‌اند و بر آن اثر گذاشته‌اند. چنان چون جویبارهایی كه در مسیر رودخانه به آن وارد می‌شوند و رودخانه همچنان در هویت خود جاری است. نوروز هم در جریان و استمرار بدون انقطاعش در پیچ و خم‌ها و فراز و نشیب‌های تاریخ و در گستره وسیع رواج آن در میان مناطق گوناگون ایران تا آن سوی مرزهای امروزی و در تمام پهنه وسیع جهان ایرانی، واقعیت و هویت ثابت و مستمر فرهنگی است و از این رو دارای توانمندی تحكیم وحدت ملی و همبستگی منطقه‌ای است. در دوره صفوی كه آیین شیعه مذهب رسمی ایران می‌شود، بر پیوند نوروز با عناصر آیینی شیعه تاكید می‌شود. از جمله این‌ها تاكید بر انطباق نوروز با نخستین عید غدیر و روز اعلام خلافت امیرالمومنین علی علیه‌السلام است. از همین رو است كه امروز شیعیان در همه جای دنیا نوروز را گرامی داشته و آن را عیدی بزرگ می‌شمارند. در همین ارتباط گفت‌وگوی كوتاهی در رابطه با ارتباط اسلام و نوروز و حال و هوای خاص این روزها با استاد بهاءالدین خرمشاهی، حافظ‌پژوه، ادیب و پژوهشگر حوزه علوم قرآنی، انجام شده است كه با هم می‌خوانیم:نوروز با ورود اسلام به ایران تطهیر شد
استاد از نظر شما ورود اسلام به ایران چه اثراتی بر سنت‌های نوروز كه از كهن‌ترین سنت‌های ایرانیان است، داشته است؟ایرانیان در ایران باستان جشن‌های فراوانی داشتند، چرا كه در هر ماه روزی هم نام خود داشته كه با تقارن آن روز با ماه جشن‌هایی برگزار می‌شد. به طور مثال با تقارن روز مهر با ماه مهر «جشن مهرگان» را داشتیم یا جشن‌های دیگری همچون جشن سده، شب یلدا، چهارشنبه سوری، سیزده بدر و سایر جشن‌ها. پس از ورود اسلام به ایران تقویم تغییر كرده و هجری قمری شد كه البته در حال حاضر هجری شمسی است. یعنی مدار از ماه به خورشید گذاشته شده است. با تغییر تقویم بسیاری از جشن‌ها نیز تغییر كرده و جشن‌های دیگری جایگزین آن شد. مانند عید فطر كه به لحاظ اهمیت برابر با نوروز است و عید بزرگ مسلمانان است یا عید قربان، عید غدیر و میلادها، همچون میلاد پیامبر اكرم صلی‌‌الله علیه و آله كه مولودی‌های بزرگی برپا می‌شد. اما نوروز مهم‌ترین جشن باستانی ایرانیان است و شاید سرآغاز آن در اسطوره‌ها باشد كه به جمشید نسبت داده می‌شود. ائمه ما نیز نوروز را گرامی شمردند چرا كه همراه با آغاز «فصل آفرینش» بود و همچنین عید غدیر در نوروز رخ داده بود و به دلیل این تطابق‌ها و همچنین اهمیت این جشن، در اسلام پذیرفته شد و حتی در متون عربی نوروز را «نیروز» گویند. آدابی نیز به آن اضافه شد مانند غسل و نماز و دعاهای خاص هنگام نوروز. در واقع می‌توان گفت با ورود اسلام به ایران، نوروز تطهیر شده و از حالت شاهنشاهی خارج شد. حتی من به خاطر دارم كه مرحوم امام خمینی (ره) با آداب خاصی تحویل سال را به جا می‌آوردند كه از تلویزیون هم پخش می‌شد.
لذا در كنار سفره هفت سین كه همراه نوروز بود و جشن‌های چهارشنبه سوری و سیزده بدر كه قبل و بعد از نوروز بود، آدابی نیز بر اساس دین اسلام به این سنت اضافه شد و در واقع می‌توان گفت اسلام نوروز را بسیار گرامی داشت. حتی در مفاتیح‌الجنان و بسیاری متون حدیث نیز گفتارهایی در مورد نوروز داریم و حتی قرآن به عنوان سوره و به دلیل داشتن سین به سفره هفت سین اضافه شد. علاوه بر آنكه با ورود اسلام، قرآن به عنوان نماد تقدیس جدید نوروز نیز بود. همچنین نوروز فقط مختص ایرانیان نبوده است. بلكه در بسیاری از نقاط آسیای میانه، آسیای صغیر تا حاشیه خلیج فارس و000 اقوام بسیاری بودند كه زبان فارسی داشته و جشن نوروز را برپا می‌كردند. اكنون نیز این سنت رواج بسیاری دارد و تمام اقوام كرد، لر، بلوچ، ترك و000 این رسم را برقرار داشته و گرامی می‌دارند.
شما در لحظه تحویل سال دچار چه تحولی شده و چه حس و حالی دارید؟
احساس می‌كنم كه سال نو باید برای من بهتر از سال گذشته باشد، نه اینكه مرفه‌تر و خوشبخت‌تر باشم، بلكه منزه‌تر بوده و به وظایفم بهتر عمل كنم و یك احساس قدسی به من دست می‌دهد.
اعتقاد عمومی بر این است كه در لحظه تحویل سال درهای اجابت خداوند باز است و هر آرزویی برآورده می‌شود، شما چه آرزویی می‌كنید؟
آرزو می‌كنم كه آدم بهتری باشم و به بدی‌هایی كه نتوانستم در سال پیش غلبه كنم، غلبه كرده و بتوانم برخی خلقیات بد همچون غیبت و000 را كنار بگذارم.
گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی
