تحصیلات
تحصیلات
او سیزده ساله بود (1334 ق) که برای ادامه تحصیل به حوزه پر رونق تهران عزیمت کرد و به مدرسه علمیه سپهسالار - که زیر نظر مرحوم آیت اللّه شهید سیدحسن مدرس اداره می شد - شتافت و مورد توجه و عنایت ویژه آن بزرگوار قرار گرفت و این همه 12 سال به طول انجامید.
کیفیت آشنایی و بذل توجه مرحوم شهید مدرس به ایشان را از زبان خودشان بشنویم:
«...تا سیزده سالگی در آمل بودم و بعد به تهران آمدم، جوان غریبی در شهر بودم. نزد مرحوم استاد شیخ حسین نوائی برخی علوم عربی را فراگرفتم و در مدرسه سپهسالار سکونت داشتم. این مدرسه بسیار نامنظم بود، پس از مدّتی مرحوم مدرس عهده دار مدیریت آنجا شد و تمام آقازاده هایی را که اهل کار و تدریس نبودند از مدرسه اخراج کرد و امتحانات سختی را برای ورود به مدرسه قرار داد. وقتی به من برخورد، فرمود: چه میخوانی؟ گفتم: اسفار می خوانم. تعجب کرد و پرسید: تو با این سن اسفار می خوانی؟ گفتم: بلی، وقت امتحان روشن می شود. او از من امتحان گرفت و من خیلی خوب از عهده برآمدم. از آن به بعد مورد توجه مرحوم مدرس قرار گرفتم و حجره مناسبی به من داد که به تنهایی از آن استفاده می کردم و ماهی پنج تومان هم برایم مقرری تعیین کرد و به خادم مدرسه هم گفته بود تا در شستن لباسها و تهیه خوراک به من کمک کند.
آنقدر خوشحال شده بودم که شاید آن شب از خوشحالی خوابم نبرد، مجدّانه مشغول تحصیل شدم، درس فلسفه، رسائل، مکاسب و مقداری از درس خارج را در تهران فراگرفتم(3)...»
از اساتید معظم له در تهران می توان از مرحوم میرزا محمدرضا فقیه لاریجانی و حاج سیدمحمد تنکابنی، مرحوم میرزا یداللّه نظرپاک، مرحوم آقاشیخ محمدعلی لواسانی و میرزا طاهر تنکابنی و آیت اللّه حاج میرزا ابوالحسن شعرانی و آیت اللّه شیخ محمدعلی شاه آبادی نام برد. وی کتابهای شوارق، منظومه، اشارات و اسفار را از مرحوم نظرپاک و مرحوم میرزا طاهر تنکابنی، و شرح لمعه و قوانین را از نزد میرزا عبداللّه غروی آملی و سطوح عالی را از فقیه لاریجانی و سیدمحمد تنکابنی آموخت(4).
آیت اللّه آملی پس از پشت سر نهادن سطوح عالیه، در سال 1345 ق (1305 ش) برای بهره وری از خرمن فیض آیت اللّه العظمی حایری به قم آمد و در درسهای فقه و اصول آیت اللّه مؤسس و در کنار آن به درس آیات عظام: حجت کوهکمری، شاه آبادی و حاج شیخ محمدعلی حایری قمی حاضر شد و در مدّت شش سال از محضر آنان بهره ها برد و مبانی علمی خویش را استوار ساخت. او در این مدت فقه، اصول، رجال، حدیث، فلسفه و عرفان را نیک آموخت و این درسها را با حضرات آیات: سیدمحمد محقق داماد، سید یحیی یزدی و حاج میرزا حسن یزدی به مباحثه نشست.
مرجع فقید در سال 1351 ق، پس از اخذ اجازه اجتهاد از دو استاد بزرگوارش آیت اللّه حایری و آیت اللّه حجت، برای بهره وری از محفل پررونق درسی بزرگان حوزه نجف و جستجو از آراء و مبانی اصول رهسپار آن دیار شد و پس از زیارت مرقد مطهر باب علم نبوی امیرالمؤمنین علی (ع) و طلب توفیق از آنحضرت، در مدرسه بزرگ آخوند سکنی گزید و در درس فقه و اصول آیت اللّه سیدابوالحسن اصفهانی حاضر شد و ابواب طهارت، حج و بیع را از ایشان فراگرفت. و همزمان در درسهای آیات عظام: نائینی و آقاضیاء عراقی نیز شرکت جست و علاوه بر درس اصول، ابواب فقهی صلاة، اجاره، غصب، بیع و قضا را از آقاضیاء عراقی و معاملات را از میرزای نائینی فراگرفت.
ایشان پس از مدتی مورد توجه بسیار مرحوم آیت اللّه آقاضیاء عراقی قرار گرفت تا بدانجا که از نزدیکان و اصحاب استفتاء ایشان گردید و در تدوین حاشیه دوم محقق عراقی بر «عروةالوثقی» نقش به سزایی داشت.
معظم له خود می فرمود:
«...ارتباط مرحوم آقاضیاء عراقی با من بیش از ارتباط استاد با شاگردش بود. بسیاری از اوقات پس از درس همراه ایشان بودم و اشکالات خود را تصحیح می کردم. حتی برخی از شبها در منزل آقاضیاء می خوابیدم، ایشان نیمه شبی مرا بیدار کردند و فرمودند: فکری به ذهنم رسیده است، آنرا بنویسید...»
و نیز می فرمودند:
«علاقه مرحوم آقاضیاء به ما به حدّی بود که تا زمانیکه ما در درس ایشان حاضر نمی شدیم، درس را شروع نمی کردند حتی ما شاگرد خانگی آقاضیاء بودیم، ما در درس ایشان را سرِ حرف می آوردیم تا بفهمیم مطلب استاد چیست؟»
اساتید
* عبدالکریم حایری یزدی
* میرزا حسین نائینی
* آقاضیاءالدین عراقی
* سیدابوالحسن اصفهانی
* محمدعلی شاهآبادی
* سیدمحمد حجت کوه کمری
* میرزا ابوالحسن شعرانی
* سیدمحمد تنکابنی
* شیخ محمد علی حایری قمی
* میرزا مهدی آشتیانی
* یدالله نظرپاک کجوری تهرانی
* میرزا طاهر تنکابنی
استاد معظم آیت اللّه حاج شیخ محمدعلی اسماعیل پور - که یکی از قدیمی ترین شاگردان استاد به شمار می رود - پیرامون کیفیت تدریس مرحوم آیت اللّه آملی می گوید:
«از آنجا که استاد ما اصولی بسیار ماهر بودند، درس فقه ایشان آکنده از تحقیقات اصولی بود و دیدگاه خویش را با ذکر تحقیقات اعاظم علمای پیشین و معاصر خود ذکر می کردند. ایشان هر وقت وارد مطلبی شده و بحثی را آغاز می کردند، تحقیق آن مطلب را از همان اول بیان می کردند و تا آخر هم بر روی آن مبنا ایستادگی کرده و ادلّه مخالفین را به نقد می کشیدند. معظم له در تدریس خود نظرات موافق را کمتر نقل می نمود و اگر از بزرگان مطلبی بیان می کرد بیشتر برای نقد و بررسی بود. آقا خودشان را مقید کرده بودند که قبل از تدریس حتما درس را مطالعه و یادداشت نموده و دفترچه ای داشتند که بحثها را در آن تنظیم کرده و بعد به جلسه درس تشریف می آوردند.»
آقا به ساعت آغاز و انجام درس بسیار مقید بودند و حتی برای محظورات شاگردان، زمان درس را تغییر نمی دادند و به رفع اشکالات شاگردان نیز اهتمام می ورزیدند. ایشان خود را در فقه و اصول فدا کردند و هرچه داشتند در قالب این دو علم پیاده کردند. معظم له همیشه تاکید داشتند که روی فقه و فقاهت - که مبنای اسلام و مرکز ثقل علوم اهل بیت (ع) است - کار کنید. دأب آن بزرگوار این بود که بیشتر به فکر کردن در اطراف مطلب مورد بحث خود اهمیت می داد. ایشان در رویّه فکری پیر و شیخ انصاری بود و در فهم و جمع روایات ائمه اطهار (ع) در احکام الهی دقت تام می نمود. آنجا که درس اصول معظم له به مباحث فلسفی مربوط می شد، بهتر از عهده برمی آمدند. مثلا در بحث طلب و اراده، جبر و اختیار، قاعده الواحد لایصدر عنه الاّالواحد بسیار جالب بحث می نمودند، درس ایشان یک درس جامع اصولی و فلسفی بود...»
شاگردان
مرحوم آیت اللّه آملی از پس تدریس سالیان دراز در حوزه های علمیه نجف اشرف و قم، تلامیذ بسیاری را در محفل درس خود پرورش داد و آنان را به سرمنزل مقصود رسانید. شاگردانی که هم اینک از اساتید و علمای بزرگ حوزه های علمیه به شمار می روند و مدار تدریس و تالیف و تحقیق در حوزه ها بر وجود آنان می گردد.
اینک به نام برخی از شاگردان آن بزرگ که در نجف و قم از محضرش بهره برده اند، اشارتی می شود:
- محمد علی اسماعیل پورقمشه ای
- میرزا جوادآقا تبریزی
- هاشم تقدیری
- صابر جباری
- عبداللّه جوادی آملی
- سیداحمد حق شناس
- محمدباقر دار ابکلائی
- محسن دوزدوزانی
- محمدهادی روحانی
- سیدحسن شجاعی
- اسماعیل صالحی مازندرانی
- سیدحبیب اللّه طاهری گرگانی
- علی غیاثی
- سیدعلی فرحی قمی
- محمدعلی فیض لاهیجی
- سیدجعفر کریمی
- محمدتقی مجلسی
- عباس محفوظی
- سیدعلی محقق داماد
- سیدمصطفی محقق داماد
- محمد محمدی گیلانی
- حسین محمدی لائینی
- سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی
- سیدمحمدمهدی مرتضوی لنگرودی
- محمدحسین مسجد جامعی
- محمدهادی معرفت
- شهید محمد مفتح
- ناصر مکارم شیرازی
- سیدابوالفضل موسوی تبریزی
- ضیاءالدین نجفی تهرانی
- عبداللّه نظری
- محمد یزدی
--------------------------------------------------------------------------------
منبع: پایگاه باشگاه نت.
تهیه و تنظیم: محمد حسین امین - گروه حوزه علمیه تبیان
