آشنایی با حضرت عبدالعظیم ، امامزاده عبدا...
گشت و گذاری در پایتخت ایران ، تهران ( قسمت پنجم)
در قسمت قبل به
معرفی تعدادی از امامزاده های استان تهران پرداختیم اینک در ادامه می خوانیم...امامزاده عبدالعظیم حسنی
نسب حضرت عبدالعظیم حسنی ( ع ) به واسطه و با چهار پشت ، به امام حسن مجتبی ( ع ) می رسد. بنای اصلی و نخستین بقعه یعنی حرم آن ، در نیمه دوم قرن سوم هجری توسط محمد پسر زید داعی علوی ، تعمیر اساسی شد. درگاه اصلی ورودی بنا که در سمت شمال قرار دارد بار اول در زمان پادشاهان آل بویه و سپس در دوره قاجار به یاری مجدالملک کامل شد.
این بنا در آغاز تنها از حرم تشکیل می شد اما به مرور متعلقات دیگری یافت و به صورت مجموعه بزرگ امروز ، مشتمل بر حرم ها ، رواق ها ، مسجدها و ایوان ها و صحن های متعدد درآمد. در دوره صفویه بناهای اطراف به آن افزوده شد و در دوره قاجار به دلیل نزدیک بودن به پایتخت مورد توجه بیشتر قرار گرفت و بیشتر بناهای وابسته به حرم عبدالعظیم و امامزاده زید در این دوره تکمیل و تزئین شد.
از آثار تاریخی این مجموعه سردر آجری دوران سلجوقی است و نیز صندوقی از چوب عود، گردو با کتیبه هایی به خط نسخ و ثلث برجسته که به سال 725 هـ . ق تعلق دارد.
بنای اصلی حرم، اتاقی چهار ضلعی به ابعاد 5/ 7 متر است که در بالا با چهار گوشواره به هشت ضلعی و سپس به کمک طاق بندی های کوچک به شانزده ضلعی تبدیل و زمینه برای برپایی گنبد فراهم می شود. پوشش زیرین گنبد با طاق ضربی مدور در زمان شاه تهماسب تغییر یافت و پوشش خارجی آن در سال 1270 هـ . ق به دستور ناصرالدین شاه با خشت های مسی زرین تزیین شد.
در جانب شرقی حرم ،
مسجد و در سمت غرب ، مسجد مردانه ومقبره ناصرالدین شاه قرار دارد. ضلع جنوبی مقبره ناصرالدین شاه به وسیله یک در کوچک اختصاصی به حرم امامزاده حمزه راه دارد. بقعه امامزاده طاهر نیز در سمت شرقی صحن بزرگ واقع است.بالای حرم و در کنار گنبد دو گلدسته به ارتفاع 24 متر از سطح بام و قطر 2 متر در سال 1270 هـ . ق ساخته شد. بر فراز ضریح نیز جمعاً 64 گلدان زرین قرار دارد.
مهم ترین صحن و ایوان حرم ، صحن و ایوان بسیار وسیع آستانه است که در شمال حرم واقع ، و به دستور ناصرالدین شاه ساخته شده است. ایوان جنوبی حرم نیز در سال 944هـ . ق به فرمان شاه تهماسب صفوی ساخته و در دوره قاجار آینه کاری و تزئین شد.
صحن های دیگر حرم شامل صحن باغ طوطی یا مدرسه امین السلطان در شمال غربی حرم ، صحن ناصرالدین شاه یا صحن ولیعهدی که اکنون به صحن کاشانی معروف است در غرب حرم ، صحن باغ علی خان در شرق حرم و صحن جنوبی که به صحن امامزاده حمزه معروف است.
در غرب حرم ، مسجد و رواق بالاسر قرار دارد که از ساخته های دوران صفوی است. این مسجد دارای محراب بسیار زیبایی از کاشی های مُعـّرق رنگارنگ است.
گورستان حضرت عبدالعظیم حسنی با مقابر ، صحن ها و مجموعه های خصوصی اطراف حرم ، اعتبار ویژه ای دارد. احترام و تقدس ویژه ای که مردم برای حضرت قائل بوده اند، موجب خاکسپاری بسیاری از شخصیت های سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی در این گورستان شده است ؛ ناصرالدین شاه ، قاآنی شیرازی ، قائم مقام فراهانی ، بدیع الزمان فروزانفر ، آیت اله کاشانی ، علامه محمد قزوینی ، حسینعلی میرزا نصرت السلطنه ، ستارخان ، گروهی از دراویش نعمت الهی و فرزندان آیت اله بهبهانی در این گورستان آرمیده اند.
گالری عکس حضرت عبدالعظیمامامزاده عبدالله آیین ورزان
در کیلومتر هفت
جاده تهران – فیروزکوه بقعه امامزاده عبدالله فرزند امام جعفر صادق (ع ) واقع شده و به امامزاده «عبدالله افتح» شهرت دارد. در بنای بقعه ، کتیبه ای موجود نیست و تنها تاریخ 730 هـ . ق بر روی ضریح چوبی نقش بسته است.امامزاده عبدالله
بنای این امامزاده
در مسیر جاده پیشوا – غیاث آباد و در شرق روستای غیاث آباد قرار دارد. بنای اصلی بقعه در میان بنای جدید الاحداث محصور است. صحن امامزاده شامل یک اتاق است که در جبهه جنوبی دو اتاقک با بدنه و سقف آینه کاری شده دیده می شود. در میانه این اتاق گوری قرار دارد که از کف اتاق حدود 50 سانتی متر بلندتر و دارای ضریح جدید است. در چهار جهت اصلی پایه ی گنبد ، برای تأمین نور و روشنایی داخل صحن نورگیرهایی تعبیه کرده اند. نـَسَب امامزاده عبدالله طبق تاریخ موجود ، با واسطه به حضرت موسی بن جعفر (ع ) می رسد. در حال حاضر مسجدی در ضلع شرقی امامزاده به آن الحاق شده و زائر سرای وسیعی در طبقه بالای آن احداث گردیده و در ضلع غربی ، حسینیه مردانه و در ضلع شرقی حسینیه زنانه احداث شده است.امامزاده عبدالله و عبیدالله دماوند
این امامزاده از بناهای بسیار زیبای اواخر قرن هفتم هـ . ق
درمنطقه دماوند است. بنای بقعه برجی آرامگاهی است با بدنه مضرس ( منقوش به نقش و نگارهایی به صورت دندانه ها ) و گنبد فیروزه ای رنگ که بر سطح خارجی آن ، مهرهای گچی مشاهده می شود. در داخل ، کتیبه ای حاوی آیات قرآن کریم وجود دارد.امامزاده قاسم، شمیران
امامزاده قاسم در
شمال شمیران و در روستای قدیمی « دژ علیا» واقع است. بنای اصلی امامزاده برجی هشت ضلعی است که هر ضلع آن از داخل 25/ 2 متر عرض دارد و از آجر ساخته شده است. این بقعه امروزه دارای صحن ، ایوان ، رواق و گنبد کاشیکاری است. اصل بنای بقعه را از قرن هفتم هجری دانسته اند. در زمان شاه تهماسب صفوی صندوقی با تاریخ 963 هـ . ق بر روی مرقد نهاده شد.ساختمان اصلی بقعه در زمان فتحعلی شاه قاجار توسعه یافت و ایوان بزرگ فعلی در طرف قبله بنا شد. بیرون بقعه و در گوشه جنوب غربی بنای قدیم ، هنوز طاق نماها و رومی های عهد صفوی مشهود است. گنبد بیرونی بنا پیازی شکل است و ساقه آن با پوششی از کاشی خشتی با نقوش هندسی و خطوط کوفی بنایی تزیین شده است. صندوق امامزاده در سال 963 هـ . ق در سی و سومین سال پادشاهی شاه تهماسب صفوی روی مرقد نصب شد.
گورستان امامزاده قاسم در زمین های پیرامون بنا به شکل پلکانی قرار گرفته و مقابر خانوادگی خانواده های قدیمی و سرشناس تهران را در خود جای داده است.
امامزاده قاسم وحیدیه
این امامزاده
در محله جوقین یکی از محلات شهر وحیدیه قرار دارد. بنا به دوره صفویه تعلق دارد و به احتمال زیاد ایوان آن در دوره قاجار اضافه شده است. پلان بنا چهار ضلعی است و یک ایوان شرقی دارد که ورودی بنا را در خود جای داده است. پوشش بقعه به صورت یک گنبد پله ای اجرا شده و پوشش ایوان به صورت طاقی است. مصالح بنا ، خشت و گل و سنگ و داخل آن با گچ اندود شده است.امامزاده موسی
این بقعه
در روستای خوروین در شمال غربی شهر کرج واقع است. بنای کوچک امامزاده با پلان مربع ، از داخل دارای ابعاد تقریبی 444 در 444 سانتی متر است. قطر دیوارها 150 سانتی متر و سقف بنا ، گنبدی است. در دوره های اخیر در شمال بنا و در برابر ورودی امامزاده ، ایوانی برپا داشته اند که ارتفاع آن 77 سانتی متر بلندتر از کف بنا است. زیر گنبد در میان محوطه داخلی ، ضریح چوبی گره سازی شده مشبک از چوب چنار با طرح «چهار قل» به بلندی 155 ، درازای 230 و پهنای 149 سانتی متر وجود دارد که صندوق مزار را در میان گرفته است.این صندوق دارای دو کتیبه بزرگ به هم پیوسته به صورت دو حاشیه در بالا و پایین و تعدادی کتیبه های ناپیوسته و کوتاه در چهار طرف بدنه است.
امامزاده هادی و علی نقی
در مسیر کرج – قزوین ، نرسیده به شهر هشتگرد و محل «ینگه امام» مقبره امامزاده هادی و علی نقی از اولاد امام موسی کاظم (ع) ، به چشم می خورد. بنای این امامزاده نزدیک کاروانسرای ینگه و تپه بزرگ تاریخی واقع است.
این بنا از دو قسمت یعنی ایوان شمالی در جلو و حرم اصلی در پشت آن تشکیل شده است. تزئینات ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود ) جلوی ایوان به ارتفاع یک متر با آجر هفت رنگ دوره قاجاریه که نقش های آنها با هم ترکیب شده ، شکل گرفته است.
سر در ورودی بنا دارای قوس بزرگ و لچکی ( طرح سه گوش ) های قوس سر در به شیوه مِعقلی تزیین شده است. نمای سطح داخلی حرم با گچ اندود شده و فاقد هرگونه تزئینات است. گنبد خارجی با پوشش زیرین حرم به صورت هرم دوازده ترک است که کاشیکاری آن ضمن تعمیر قسمت های دیگر بنا در سال 1347 شمسی به طور کامل مرمت شد.
این بنا از آثار دوره صفویه به شمار می رود. درباره این بقعه در سفرنامه میرزا حسین فراهانی چنین آمده است : گویند دو نفر از اولادان حضرت موسی بن جعفر در اینجا مدفون هستند.
امامزاده هارون بن موسی
بقعه امامزاده هارون بن موسی
در تکیه جوستان از توابع طالقان قرار دارد. بقعه و گنبد این بنا از سنگ و گچ ساخته شده است. بنای امامزاده بسیار شکیل و زیباست و اهالی جوستان و روستاهای اطراف احترام ویژه ای برای آن قایل هستند. در امامزاده هارون کتیبه ای سنگی به طول 90 و عرض 33 سانتی متر، حاوی فرمان شاه تهماسب صفوی به خط ثلث موجود است. در این فرمان شاه تهماسب صفوی «به سبب عجز سکنه ی متوطنه ( ساکن ) و عدم استطاعت مالی مردم طالقان» آنها را از دادن مالیات معاف نموده است. این سنگ مرمر منقوش در حال حاضر در جوار درِ امامزاده نصب شده است.امامزاده یحیی ، ورامین
بنای امامزاده یحیی در
جنوب شرقی شهرستان ورامین و در محله ای معروف به کهنه گاهقرار دارد. تاریخ بنای امامزاده یحیی ، ماه محرم سال 707 هـ . ق است. سبک معماری مقبره شباهت زیادی به مسجد جامع و برج علاءالدین دارد. ورودی بنا در جهت شمال ، دارای حیاط وسیعی است که از آن به عنوان گورستان استفاده شده است.سیاحان بازدید کننده از امامزاده یحیی همگی از کاشی های شفاف و زیبای آن در سفرنامه های خود تعریف و تمجید کرده اند، ولی متأسفانه اثری از آن کاشی ها بر جای نمانده است.
بنای امامزاده یحیی یکی از چند اثر تاریخی دوره مغول است که هنوز در ورامین بر جای مانده و با گنبد زیبای آجری در محوطه گورستان محصور است.
اهمیت تاریخی این امامزاده مرهون تزئینات، گچبری و کتیبه برجسته آن می باشد که به خط ثلث نوشته شده است. ساختمان بقعه برخلاف نمای بیرونی آن تزئینات عالی گچبری دارد و تاریخ محرم سال 707 هـ . ق بر کتیبه آن نقش بسته و نام «ابومحمد الحسن بن المرتضی بن حسین محمد بن الحسن بن ابی زید» بر آن حک است.
بنای مقبره دارای گنبد بزرگ آجری است که در بدنه آن هشت دریچه مشبک تعبیه شده و تهویه هوا و تأمین نور داخل صحن را به عهده دارد.
این بقعه ، محراب کاشیکاری بسیار نفیسی به تاریخ 663 هـ . ق اثر «علی بن محمد ابی طاهر» را در خود جای داده بود که اکنون در موزه «متروپولیتن» نیویورک نگهداری می شود.
روی مزار، سنگ قبری به شکل محراب با تاریخ 750 هـ . ق وجود داشت که اکنون در موزه آرمیتاژ روسیه جای دارد. روی این سنگ امضای دو نفر از افراد خاندان کاشی ساز معروف کاشان به عنوان سازنده دیده می شود. داخل صحن شجره نامه ای موجود است که نسب امامزاده را به امام حسن (ع) می رساند.
امامزاده یحیی ، تهران
بقعه امامزاده یحیی
در انتهای محله «عودلاجان» نرسیده به خیابان ری در کوچه ای به نام امامزاده یحیی قرار دارد. به عقیده گروهی از پژوهندگان ، این بقعه مدفن حضرت یحیی از اولاد امام زین العابدین (ع) است، اما روی صندوق قبر بقعه ، نام یحیی بن زید فرزند امام حسن مجتبی (ع) آمده است.بنای اصلی امامزاده متشکل از برج خشتی هشت ضلعی احتمالاً به قرن هفتم هجری تعلق داشت و دارای گنبد هرمی شکل 12 ضلعی بود. این بنا در سال 1318 تخریب شد و بنای فعلی در سال 1320 شمسی در همان محلی ساخته شد که بنای قدیمی و خشتی بقعه وجود داشت. بنای جدید به همان سبک و فرم بنای اصلی جایگزین بنای قبل شد و ملحقات و تزئینات آن به تدریج در سال های بعد تکمیل شد.
صندوق منبت عتیقه بقعه ، چنانکه در کتیبه آن اشاره شده است، به دستور «ملک شاه غازی» در سال 895 هـ . ق به وسیله دو برادر به نام های استاد حسین و استاد محمد لواسانی ساخته شد.
برخی دیگر از امامزاده های تهران : امامزاده علی در روستای جعفرآباد جنگل ورامین ، امامزاده عبداله بوالعرض در 9 کیلومتری ورامین ، امامزاده علی در روستای آجربست ورامین ، امامزاده قاسم خالدآباد ورامین ، امامزاده شاهزاده محمد در روستای ایجدان ورامین ، امامزاده سید سلطان محمود خاوه ای در جوادآباد ورامین ، امامزاده هادی نزدیک ابن بابویه شهر ری از دوره مغول یا سلجوقی و ....
ادامه دارد ...
در قسمت بعد به معرفی بقعه های استان تهران می پردازیم.
کتاب سیمای میراث فرهنگی استان تهران
زهره پری نوش - سایت تبیان
گالری عکس کوه دماوندگالری عکس دروازه تهرانگالری عکس مسجد امام تهرانگالری عکس مسجد جزایریگالری عکس مسجد جامع ورامینمعرفی امامزاده های استان گیلانمعرفی امامزاده های استان فارسمعرفی امامزاده های استان قممعرفی امامزاده های استان آذربایجان شرقیمعرفی امامزاده های استان کردستان
