با شكسته دلى مرا بخوان

دستورالعملى از حاج میرزا ملكى تبریزى در رابطه با آداب دعا

عارف كامل و عوامل عالم مرحوم حاج میرزا جواد ملكى تبریزى در كتاب المراقبات فى اعمال السنه بعد از ذكر مطالبى به آداب و آیین دعا مى پردازد و مى گوید: ... بجاست كه پاره اى از آداب و آیین هاى دعا را در اینجا بیاوریم:

آداب دعا 

بارى دعا را آداب و آیین هاى ویژه اى است كه اینك پاره اى از آنها را با بهره گیرى از روایات و احادیثى كه در این باره هست، مى آوریم :

1 - امیدوارى به خدا و نومیدى از هر چه جز او (ست):

از آداب دعا این است كه دعا كننده در برآمدن و روا شدن نیاز خویش تنها به خدا امید بندد و از هر چه و هر كه جز او(ست)، امید ببرد، و در آیه شریفه و ادعوه خوفا و طمعا ( او را از روى ترس و امید بخوانید) به این ادب اشارتى شده است.

از پیامبر اكرم گزارش شد كه فرمود: با یقین به اجابت، خدا را بخوانید و دعا و در خواست خود بدو برید.( ادعوا الله و انتم موقنون بالاجابه )

2 - پرهیز از گناه بویژه ستم به جان و جاه و مال مردم :

از دیگر آداب دعا این است كه دعا كننده باید از گناه كارى بویژه دراز دستى و ستم كارى و حرام خوارى پرهیز كند، دست ستم از جان و مال و آبرو مردم كوتاه دارد و كردار خویش پسندیده سازد، اینك چند روایت :

از پیامبر(ص) روایت شده هر كس دوست دارد دعایش اجابت شود، بر اوست كه كسب و كار و خورد و خوراكش را حلال و پاك سازد، یعنى از كلاه بردارى و حرام خوارى بپرهیزد.

در سفارش هاى خدا به عیسى(ع) آمده است: به ستمگران بنى اسرائیل بگو: در حال حرام خورى و بت پرستى مرا نخوانند، كه من سوگند خورده ام هر كه مرا بخواند اجابتش كنم، و اجابت من اینان را تا آن گاه كه در حرام خوارى و بت پرستى هستند، جز لعن و نفرین نیست.

زمینه هاى اجابت دعا

افزون بر صفات یاد شده كه اجابت دعا را جلو مى گیرند، آداب و آیین هاى دیگر نیز هستند كه زمینه اجابت را فراهم مى سازند، و بر دعا كننده است كه آنها را رعایت كند و پاس دارد، اینك برخى از آن زمینه ها:

1 - تضرع و گریه 

از خوف و خشیت خدا گریستن و با زارى و تضرع روی بدو كردن و سر بر آستان او ساییدن، از آداب و آیین هاى بندگى است، و افزون بر پیامدهاى نیكوى فراوانى كه دارد، از زمینه هاى استجابت دعا نیز هست، اینك چند روایت :

در روایتى آمده: در میان بهشت و دوزخ گردنه اى است كه جز گریه كنندگان از خشیت خدا هیچ كس از آن نمى گذرد.(بین الجنه و النار عقبه لا یجوز منها الا البكاوون من خشیه الله.)

از پیامبر(ص) گزارش شده: خداوند به عزت خویش سوگند یاد كرده كه بندگان من قدر و قیمت گریه را نمى دانند و خبر ندارند كه من براى گریه آنان چه بهاى سنگین و چه پاداش شیرینى اندوخته ام، براى آنان در جوار و كنار خویش كاخى ویژه فراهم كرده ام و كسى را در آن كاخ با آنان شریك نساخته ام.

2 - سپاس و ستایش و عذر و پوزش

از دیگر آداب دعا، خدا را ستایش كردن و بزرگ داشتن است، از امیرالمؤمنین(ع) پرسیدند: خدا را چگونه ستایش كنیم و بزرگ شماریم؟ فرمود: بگویید: یا من اقرب الىّ من حبل الورید، یا من یحول بین المر ء و قلبه، یا من هو بالمنظر الاعلى و بالافق المبین، یا من لیس كمثله شیىء.

به هنگام ستایش نیز بجاست كه خدا را با اسما و صفاتى كه با دعا و نیاز ما تناسب دارد بخوانیم ، نعمت ها و بخشش هاى او را یاد كنیم و آنها را شكر و سپاس گزاریم، سپس گناهان خویش را یاد كنیم و از آنها عذر و پوزش بخواهیم.

3 - درنگ و تامل و اصرار و پافشارى

نیز بجاست كه دعا كننده در دعاى خویش درنگ و تامل كند، از عجله و شتاب بپرهیزد، و بر آنچه مى خواهد اصرار و پافشارى كند - كه خدا بنده اى را كه در دعا و نیاز خویش لجاجت و پافشارى مى كند، دوست دارد - و دست كم دعاى خویش را سه بار تكرار كند.

4 - از چشم مردم دور داشتن

نیز بجاست در خلوت و پنهانى ، دور از چشم مردم به دعا ایستد، تا هم از آفت ریا دور ماند و هم فرمان خدا را كه فرمود: پنهانى دعا كنید.

به جاى آورده باشد، و در روایت نیز آمده كه : یك دعاى پنهان با هفتاد دعاى آشكار برابرى مى كند( دعا السر یعدل سبعین دعوه فى العلانیه).

5 - خضوع و خشوع

از دیگر آداب دعا این است كه باید با دلى خاشع و بدنى خاضع به خدا رو كرد و با كوچك سازى و چرب زبانى هر چه بیشتر، درخواست و نیاز بدو برد.

روایت شده كه خداوند به عیسى(ع) فرمود: یا عیسى! مرا بخوان چونان غریق بیچاره اى كه جز من پناهى نمى شناسد، با شكسته دلى مرا بخوان، در خلوت و تنهایى، بسیارمرا یاد كن، دوست دارم كه با چرب زبانى و چاپلوسى و با تملق و خاكسارى مرا بخوانى، البته از روى زنده دلى و بیدارى و نه از روى غفلت و خواب زدگى ، دوست دارم كه صداى غمزده و آواى اندوه بارت را به گوش من برسانى.

نیز روایت شده كه خداوند به موسى(ع) فرمود: موسى! هرگاه مرا بخوانى، ترسان و لرزان مرا بخوان، با خوف و خشیت چهره بر خاك بمال و سر به سجده گذار، دل شكسته و ترسان با من راز و نیاز كن. دلت را با خشیت بمیران، با ژولیدگى و شوریدگى به من رو كن، چونان كسى كه از ترس دشمن مى گریزد، فریاد مى كشد و یارى مى خواهد، تو نیز از ترس گناهانت فریاد بكش و از من یارى خواه كه من خوب یار و یاورى براى بندگانم هستم.

6 - انگشترى به دست داشتن

از دیگر آداب دعا، انگشتر فیروزه یا عقیق به دست داشتن است و روایت شده كه خداوند فرمود: من شرم دارم كه دستى را كه انگشترى فیروزه یا عقیق در انگشت باشد، نومید برگردانم. از امام صادق(ع) نیز روایت شده : هستى كه با انگشترى عقیق در انگشت به سوى خدا بال رود، نزد او از هر دست دیگرى عزیزتر است .

منبع: عارفان، ترجمه المراقبات فى اعمال السنه ، حاج میرزا جواد ملكى تبریزى ، با تلخیص ، ص 173 - 202