راهبردهایی روان‏شناختی

راهبردهای برقراری ارتباط مؤثر

مقدمه

مردم برای موفق شدن در زندگی نیاز دارند که به خوبی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. اولین و مهم‏ترین شیوه‏ی ارتباط گفت‏وگو است گفت‏وگو همان گفت‏وشنود می‏باشد. در واقع از طریق ارسال و دریافت پیام ارتباط برقرار می‏شود. پیام‏ها گاهی به روش کلامی مانند سلام کردن و گاهی غیرکلامی مانند لبخند زدن بیان می‏شوند. پیام‏هایی که از یک طرف بین دانش‏آموزان با هم و از طرف دیگر بین معلم و دانش‏آموز ردوبدل می‏شود از اهمیت به‏سزایی برخوردار است. گوش دادن به دستورالعمل‏ها و پیروی از آن‏ها به‏ویژه دردانش‏آموزان نکته بسیار مهمی است. لذا برای مشاوران و مربیان آشنایی با روش‏های مختلف برقراری ارتباط، لازم و ضروری است. بنابراین راهبردهایی که مشاوران مدرسه می‏توانند برای بهبود ارتباط مؤثر از یک طرف بین معلم و دانش‏آموز و از طرف دیگر بین دانش‏آموزان با یکدیگر، به‏ کار گیرند، در این نوشته آمده است:

* از دانش‏آموزان بخواهید تا چشم‏های خود را ببندند و دنیایی را تصور کنند که در آن همه ‏چیز وجود دارد، غذا، لباس، انواع بازی، تلفن و کامپیوتر. اما هیچ‏کس دیگری غیر از خودشان نیست، و از تک‏تک آن‏ها بپرسید در چنین دنیایی که کس دیگری جز او وجود ندارد چه احساسی به او دست می‏دهد.

* از دانش‏آموزان بخواهید که کسانی را که با آن‏ها ارتباط دارند، مشخص کنند.

* از دانش‏آموزان بخواهید دایره‏ای رسم کنند سپس بر اساس الویت‏بندی خودشان مهم‏ترین ارتباطات خود را از مرکز دایره جدا نمایند.

* از دانش‏آموزان بخواهید که علت اهمیت ارتباطات خود را کشف کنند.

2. دانش‏آموزان را با خانواده به عنوان مهم‏ترین و اولین منبع ارتباطی خود آشنا کنید

تا از این طریق به آن به عنوان یک خانواده‏ی ارزشمند احترام بگذارند و نسبت به آن احساس تعلق بیشتری پیدا کنند.

* از دانش‏آموزان بخواهید ویژگی‏های خوب و مثبت تمام اعضای خانواده را تعیین کنند.

*‏ عادت‏ها، علایق، سرگرمی‏ها و تفریحات هر یک از اعضای خانواده را بنویسید.

3. از دانش‏آموزان بخواهید که در صورت تمایل نوشته‏های خود را برای اعضا گروه بخوانند و بایکدیگر گفت‏وگو کنند

. از این طریق می‏توانند قوانین و محدودیت‏های طبیعی خانواده‏ی خود را ببینند و دیدگاهشان نسبت به خانواده وسعت بیشتری می‏یابد.

4. به روش‏های زیر دانش‏آموزان را به تأثیر مثبت بر رفتار و زندگی آشنا سازید.

*‏ از دانش‏آموزان بخواهید تا اسامی تمام دوستان خود را به خاطر بیاورند و بنویسند.

* از دانش‏آموزان بخواهید اسامی مهم‏ترین دوستان خود را بنویسند و علت اهمیت آن‏ها را مشخص کنند.

* از دانش‏آموزان بخواهید تا چگونگی ارتباط خود را با دوستان بنویسند.

* از دانش‏آموزان بخواهید تا نیازهایی را که دوستانشان برآورده کرده‏اند بنویسند. (نیاز به توجه، نیاز به بودن با آن‏ها، نیاز به صحبت کردن).

* از دانش‏آموزان بخواهید تأثیر دوست را بر خود بنویسند (تأثیر مثبت و منفی) مثلا" چه‏قدر تنهایی‏شان را پرکرده‏اند؟ چه‏قدر در پیدا‏ کردن راه‏حل به آن‏ها کمک کرده‏اند؟ چه‏قدر بر عقاید رفتار و علایق آن‏ها تأثیر داشته‏اند؟

5. اهمیت و درک یک گفت‏وگوی خوب را در دوستی و ارتباط با دیگران، با راهبردهای زیر به دانش‏آموزان آموزش دهید.

الف)‏ راهبردهای گوش دادن

*‏ هنگامی که طرف مقابل سخن می‏گوید نگاه چشم در چشم داشته باشید تا صحبت‏های او را بهتر متوجه شوید و از این طریق به طرف مقابل می‏گویید که صحبت‏های شما را گوش می‏دهیم.

* هنگام گوش دادن به حالات فیزیکی صورت و بدن گوینده نگاه کنید. مثلا" چه ‏موقع لبخند می‏زنند، چه ‏موقع ابروهایشان درهم می‏رود.

* برای این‏که به گوینده نشان دهید حرف او را گوش می‏دهید و می‏فهمید. سر خود را تکان دهید و یا از عبارت‏های کلاس مثل خوب، اووم، بعد چی شد؟ پس؟ چه نظری درباره‏ی این مسأله داری؟ استفاده کنید تا او را تشویق به ادامه صحبت کردن نمایید.

* سخن طرف مقابل را دنبال کنید.

* هنگامی که به سخن دیگران گوش می‏دهید به آن‏ها احترام بگذارید چه از آن‏ها خوش‏تان بیاید و چه نیاید.

* اگر سؤالی به ذهنتان رسید بپرسید تا حرف‏های دیگران را بهتر بتوانید بفهمید و آن‏ها را درککنید.

* هنگام گوش دادن به احساسات طرف مقابل توجه کنید وعکس‏العمل مناسب نشان دهید. مثلا": اگر موضوعی شاد تعریف می‏کنند، لبخند بزنید. اگر فرد با ناراحتی حرف می‏زند، به او بگویید این مسأله تو را ناراحت کرد.

* اجازه دهید تا طرف مقابل حرف‏هایش تمام شود، سپس شما صحبت کنید. به عبارت دیگر حرف طرف مقابل را قطع نکنید. از این طریق ارتباط مؤثر شکل می‏گیرد.

* وقتی از رفتار طرف مقابل ناراحت می‏شوید به شکل خیلی محترمانه به او بگویید.

* خود را جای طرف مقابل بگذارید تا او را بهتر درک کنید.

*‏ طرف مقابل را مسخره و تحقیر نکنید.

* وقتی با کسی صحبت می‏کنید به حریم شخصی تا جایی نزدیک شوید که او احساس راحتی کند.

ب)‏ راهبردهای سخن گفتن

*‏ هنگام سخن گفتن به شنونده نگاه کنید تا شنونده بهتر گوش دهد و آن را بفهمد.

* هنگام سخن گفتن با دیگران تکان نخورید و از جایتان حرکت نکنید.

* در مورد یک موضوع صحبت کنید و از این شاخه به آن شاخه نپرید. پراکنده‏گویی باعث می‏شود که دیگران متوجه صحبت‏های شما نشوند.

* حرف‏های خود را واضح و مستقیم بیانکنید.

* هنگام سخن گفتن صداباید واضح و مناسب باشد، نه بسیار بلند و نه بسیار آرام.

* هنگام صحبت کردن نوبت را رعایت کنید.

* به دانش‏آموزان بیاموزید هنگام سخن گفتن از زبان بدن مانند حالت صورت، حرکات بدن، حالت دست‏ها و.. استفاده کنند.

* هنگام صحبت بین آن‏چه می‏گویند و حرکت‏های بدن، هماهنگی وجود داشته باشد. این هماهنگی نشانگر صداقت است مثلا" وقتی ابروهای فرد گره خورد و اظهاری دارد که ناراحت نیست رفتار غیرصادقانه از خود نشان داده است.

* هنگام سخن گفتن احساسات و عواطف و نظرات خود را به فرد شنونده از طریق زبان بدن نشان دهید مثلا" وقتی خوشحالید لبخند بزنید. حرکات و زبان بدن می‏تواند پیام‏های مثبت و منفی به همراه داشته باشند. مثلا" لبخند زدن پیام مثبت و اخم کردن یک پیام منفی است.

* هنگام صحبت کردن با طرف مقابل از جملات مثبت استفاده کنید.

* هنگام صحبت کردن از سخنرانی نمودن، تهدید و قضاوت کردن درباره‏ی طرف مقابل بپرهیزند.

* هنگام سخن گفتن از کلمه‏ی «من» برای انتقال احساسات خود به شنونده استفاده کنید. مثلا" «من خوش‏حال شدم که با من همراه شدی».

* هنگام صحبت کردن به جای برچسب زدن به شنونده از احساسات و خواسته‏های خود استفاده کنند. مثال:

توصیف احساس:

به‏جای «تو خیلی حواسپرتی» بگویید «از این‏که بی‏دقتی کردی ناراحت شدم»

توصیف رفتار:

به‏جای «به برگه‏ی من نگاه نکن، همیشه تنبلی و درس نمی‏خوانی» بگویید.

«دلم نمی‏خواهد از روی من بنویسی، چون جواب‏هایمان مثل هم می‏شه».

*‏ هنگام صحبت کردن به خود احترام بگذارید و اجازه ندهید طرف مقابل به حریم خصوصی‏تان وارد شود.

منبع: مشاور مدرسه، پاییز 88       

 معصومه یوسفی‏لویه( کارشناسی ارشد روان‏شناسی)