دفاع مقدس و ادبیات ما

دفاع مقدس ادبیات ما را جهانی کرد

بخش اول ، بخش دوم (پایانی)

از نگاه «پال اسپراکمن» این دو رمان یک ویژگی مشترک دارند و آن چیزی نیست غیر از نگاه انسانی به جنگ. مترجم آمریکایی ادبیات دفاع مقدس گفت: «خب به طور مسلم این موضوع خیلی مهم است و من هم به آن توجه داشته ام. هر دو رمان، داستان نوجوانی است که می خواهد در شرایط جنگی یک کاری بکند. این موضوعی است که برای مخاطب، به ویژه مخاطب انگلیسی زبان بسیار حائز اهمیت است. در این دو رمان مخاطب، جنگ را از نگاه یک نوجوانی که هنوز از دبیرستان هم فارغ التحصیل نشده می بیند و این مسئله برای خواننده داستانی را روایت می کند که جدید و تازه می نماید و تا به حال ندیده است.»

استاد دانشگاه راتجرز آمریکا استقبال از ادبیات دفاع مقدس را این گونه ارزیابی کرد:« در آمریکا با مردم کتاب خوانی مواجه نیستیم. مردم آمریکا بیشتر تلویزیون نگاه می کنند و به بازیهای الکترونیکی علاقه دارند و به نوعی خارج از تخصصشان مطالعه می کنند. آنها به طور کلی رمان یا رمان های جنگی مثل «سفر به گرای 270درجه» را نمی خوانند. چون وحشتناک و وحشتزا و مشمئزکننده است و حقیقت دارد. آنها عاشق خشونت غیرحقیقی هستند. به این دلیل که مردم آمریکا هیچ وقت تجربه جنگ شما را نداشته اند نمی توانند به این مفاهیم و موضوعات علاقه مند باشند. اما همانطور که می دانید این دو کتاب در سایت معروف آمازون قرار گرفته و در فروشگاه اینترنتی این سایت به فروش رفته است. باید توجه هم داشته باشید که این دو کتاب بیشتر برای جامعه دانشگاهی ترجمه شده و از آن ها به عنوان کتاب درسی استفاده می شود. اگرچه از استقبال و پذیرایی عامه مردم از کتاب ها اطلاعی ندارم ولی فکر می کنم مطالعه این کتاب ها در عصر حاضر بسیار مفید است.»

البته نظرات متفاوت دیگری نیز از دانشجویان و خوانندگان این آثار وجود دارد که از نگاه های مختلف، رمانی را که خوانده اند و نگاه رمان به جنگ را بررسی کرده اند.اما به هر جهت همین نظرات جزیی هم نشان می دهد که انتقال فرهنگ دفاع مقدس از طریق رمانهای ادبی کاری است که درحال انجام است و شاید اگر این بازخوردها و نظرات کارشناسان تا حدودی از سوی مؤلفان مورد توجه قرار گیرد با جهانی شدن فاصله زیادی نداشته باشیم.

شاید به دلیل همین اظهارنظرات است که رییس مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری معتقد است ترجمه برخی از کتاب های این حوزه، نخستین گام در برگردان آثار داستانی مربوط به جنگ تحمیلی اند که به خصوص در مجامع دانشگاهی آمریکا مورد استقبال قرار گرفته اند.

محسن مؤمنی گفت: برای مثال؛ رمان «سفر به گرای 270درجه» نوشته احمد دهقان ، به عنوان منبع درسی در کلاس «ادبیات خلاق» دانشگاه رات گرز آمریکا، تدریس شده است. همچنین ترجمه و انتشار کتاب «فال خون» اثر داود غفارزادگان توسط انتشارات دانشگاه تگزاس، نشانگر اهمیت موضوع جنگ تحمیلی برای آن هاست.

انتقال فرهنگ از مسیر رمان

با این همه اما مباحثی که همواره در ترجمه آثار به خصوص در حوزه دفاع مقدس مورد توجه بوده است و شاید یکی از عواملی که گاهی مانع پیشبرد کار و مخالفت ها می شود، مسئله فرهنگی و تفاوت های آن بین ملت ها به خصوص ایران و کشورهایی همچون آمریکا و اروپاست.

البته محسن سلیمانی، مشاور دفتر ترجمه مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری در تبیین انتخاب کتاب برای ترجمه به زبان های مختلف می گوید: به دلیل وجود پیچیدگی های زبانی و فرهنگی در ایران، تفهیم موضوع کتاب های ایرانی مهمترین معضل مابود. برهمین اساس نیز ترجمه آثار به مترجمانی سپرده می شود که با دو محیط اجتماعی ایران و کشور مخاطب ارتباط ودر جریان تغییرات ادبیات فارسی و ادبیات آن کشور قرار داشته باشد. چون ممکن است، یک داستان به دلیل عدم وجود زمینه فرهنگی برابر، برای یک ایرانی دارای معنی و به طور مثال برای یک آمریکایی نامفهوم باشد.

همین جریان نامفهوم بودن در رمان دفاع مقدس، مسئله شهادت را مطرح کرد. برخی از مترجمان در هنگام ترجمه آثار دفاع مقدس به زبان انگلیسی و توزیع آن در آمریکا معتقد بودند فرهنگ شهادت و ایثار که در آثار ادبی دفاع مقدس ما مطرح شده است به هیچ وجه از دید یک آمریکایی قابل پذیرش نیست و همین امر مسئله ترجمه این آثار را زیرسؤال می برد.

اینجا بود که حبیب احمدزاده سال گذشته در گفت وگویی با روزنامه کیهان درباره این انتقاد گفت:« چه خوب است که در سال نوآوری و شکوفایی برخی موضوع های کلیدی را مورد بازتعریف قرار دهیم. به نظرم در این مورد دو موضوع شهادت و جهاد را باید دوباره تعریف کرد. شهید یعنی شاهد. یعنی کسی که اسوه و الگو می شود و این فقط محدود به خون دادن نیست و شامل تمام مقوله ها می شود.

البته ریختن خون رزمنده نماد بارز شهادت است. متأسفانه برخی فکر می کنند شهادت تک ماده تنبلی های ماست. یعنی یک رخوت و رکود و آخرش هم... درصورتی که این نیست. یک چیزی که خیلی آزاردهنده است و دروغ هم هست اینکه برخی می گویند رزمنده ها می رفتند روی مین. من از تیر اول تا تیر آخر در جنگ بودم، چه کسی گفته این طور بوده است. یک موردهایی بوده، خیلی خیلی استثنایی، اصلاً قاعده این نبود. این توهین به رزمندگان و فرماندهان است. ما ناآگاهانه این را مطرح کرده و فکر می کنیم خدمت است اما دشمن همین ها را برمی دارد و تبلیغ می کند و می گوید ببینید اینها به خودشان هم رحم نمی کنند چطور می خواهند به بقیه رحم کنند؟ اگر این طور بود که دیگر به فرماندهی احتیاجی نبود. شهادت هم با خودکشی فرقی نداشت. ما بنابر تعریف نامتناهی، کلماتی همچون جهاد و شهادت را آن قدر نازل جلوه می دهیم که تنها به درد یک مقطع کوتاه از زندگی بخورند. در این تعریف عمیق است که شهادت هدف ارزشمند زندگی می شود و قابل درک برای مردم در هر کشوری با هر فرهنگی.»

پال اسپراکمن هم درباره اینکه ترجمه رمان چقدر به انتقال فرهنگ کمک می کند گفت: «در دو رمان «سفر به گرای 270درجه» و «شطرنج با ماشین قیامت» مسائلی مطرح می شود که خارج از ایران جایی برای مطرح شدن ندارند. مثلاً موضوع ایثار و فداکاری در رمان های جنگی خارجی مثل روس و انگلیس وفرانسه دیده نمی شود اما در ادبیات دفاع مقدس ایران این مطلب خیلی پررنگ است. از این جهت برای دانشجویان و مخاطبان ادبیات در آمریکا یک توضیحاتی لازم است تا متوجه شوند ایثار و فداکاری یعنی چه، توضیح لازم است تا متوجه شوند رابطه جنگ و دین چیست؟ چرا که برای آن ها بستگی این دو فقط در قرون وسطی قابل بررسی است نه در زمان حال. در ترجمه این دو رمان هم این مسائل را در مقدمه توضیح داده ام. به همین دلیل است که از لحاظ انتقال مفاهیم و کیفیت ترجمه برای این دو ترجمه در میان سایر آثارم رتبه قابل قبولی را درنظر می گیرم.»

تنظیم برای تبیان : زهره سمیعی