تبیان، دستیار زندگی
گشت و گذاری در پایتخت ایران ، تهران ( قسمت سوم ) در قسمت قبل به معرفی تعدادی از مساجد قدیمی استان تهران پرداختیم اینک در ادامه می خوانیم ... مسجد دانشگاه تهران مسجد دانشگاه تهران یکی از مساجد مدرن تهران است که به سبکی نو و د...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مساجد تاریخی استان تهران

معرفی مساجد تاریخی استان تهران

در قسمت قبل به

معرفی تعدادی از مساجد قدیمی استان تهران  پرداختیم اینک در ادامه می خوانیم ...

مسجد دانشگاه تهران

معرفی مساجد تاریخی استان تهران

مسجد دانشگاه تهران یکی از مساجد مدرن تهران است که به سبکی نو و در عین حال با بهره گیری از سنت های قدیم بنا شد.

این مسجد در مهرماه سال 1345 با حضور «ایوب خان» رئیس جمهوری پاکستان افتتاح شد. این بنای مذهبی شامل یک شبستان به مساحت 900 متر مربع است.

زیرسازی بنا از سنگ داغون اصفهان و بتن مسلح ساخته شده و دارای گنبدی به شکل عدسی است که پایه های آن را ستون های مورب از بدنه اصلی ساختمان جدا نموده است.

ستون ها و فلکه ی دور گنبد و شبکه های طبقه اول از کاشی معرق و توسط زبده ترین استادان کاشی ساز اصفهانی تراشیده و نصب ساخته شده است. کتیبه های شبستان نیز به همین شیوه از زمینه یک رنگ ساخته شده است. در کاشی کاری مسجد آیاتی از قرآن مجید به کار رفته است.

در طراحی این بنا تمامی تلاش بر آن بود تا اصالت هنر کاشیکاری عهد سلجوقیان که توسط هنرمندان و معماران ایرانی به وجود آمد و در زمان صفویه رونق و تکامل یافت ، حفظ شود.

دو مناره مسجد به ارتفاع 40/ 28 متر، تمامی با سنگ تراورتن پوشیده شده و جمله « الملک الله » روی هر یک از آنها منقوش است.

مدارس علوم دینی

مسجد و مدرسه شهید بهشتی ( سپهسالار قدیم)

معرفی مساجد تاریخی استان تهران

این مسجد و مدرسه که از ساخته های قرن 13 هـ . ق است در

خیابان ناصرخسرو قرار دارد و از سمت غرب به مدرسه خان مروی متصل است. این مجموعه در ابتدا به مسجد و مدرسه مرحوم « میرزا محمدخان سپهسالار» شهرت داشت ، اما با ساخت مسجد و مدرسه «میرزا حسن خان مشیرالدوله» و نامیده شدن آن به عنوان مسجد و مدرسه سپهسالار ، این مجموعه « سپهسالار قدیم» نامیده شد.

این مجموعه از آثار میرزا محمدخان قاجار دولو کشیکچی باشی ، پسر دوم امیرخان سردار و خالوزاده عباس میرزا نایب السلطنه است. نقشه این مدرسه شبیه مساجد چهار ایوانی و دارای دو شبستان است که از یکی برای مسجد و از دیگری به عنوان مَدرس استفاده می شود.

معرفی مساجد تاریخی استان تهران

شبستان ضلع جنوبی که به عنوان مسجد مورد استفاده است، دارای ستون های سنگی بلند و استواری است که از نظر معماری اهمیت دارد.

شبستان دیگر که از آن به عنوان مدرسه استفاده می شود، در ضلع شمالی قرار دارد . در داخل شبستان 21 بیت شعر به خط عبدالحسین زرین قلم در مدح ناصرالدین شاه و محمدخان سپهسالار دیده می شود. این مدرسه 19 حجره دارد که 8 حجره آن در حال حاضر به امور اداری و مدرس اختصاص دارد.

این مسجد و مدرسه صحن زیبایی دارد و سر در آن به دو منار کوتاه مزین شده است.

مسجد و مدرسه عالی شهید مطهری ( سپهسالار جدید)

معرفی مساجد تاریخی استان تهران

این مجموعه با قدمتی بیش از یک قرن از آثار مهم دوره قاجاریه است. مرحوم سپهسالار در نقشه کشی ، معماری و وضع ساختمان این بنای بزرگ ، طرح و نقشه ی شرقی اسلامی را در نظر داشت. نقشه این مجموعه و شیوه معماری آن تلفیقی از سبک معماری مسجد جامع اصفهان در قسمت هشتی و ورودی ، مسجد ایاصوفیه اسلامبول و نماسازی آن یادآور مدرسه چهارباغ اصفهان است.

از چهار ایوان مرتفع که در برابر یکدیگر ساخته شده ، یکی از آنها که کوتاه تر است رو به قبله دارد و بالای آن گنبدی مدور و بلند برپاست. چهار مناره بلند با پایه هایی که حدود یک متر آن سنگ است، بسیار ظریف حجاری شده است.

این دو مناره در دو طرف مقصوره (سرای حصاردار ، جای ایستادن امام و خلیفه در مسجد ) ، بالا رفته و دو مناره دیگر رو به روی ایوان قرار دارد. گل دسته ها تمام کاشی و دارای نقش هستند. در زوایای در بزرگ ورودی و دو طرف جلوخان غربی هم دو مناره دیگر وجود دارد.

معرفی مساجد تاریخی استان تهران

گنبد مسجد و مناره ها که در طرف قبله و جهت جنوبی واقع شده منظره بسیار باشکوهی دارد. تمامی مناره ها از آجر ساخته شده و روکار آنها با کاشی های نره و هفت رنگ مخصوص دوره قاجاریه تزیین شده است. در اثر گذشت زمان کاشی های گنبد متلاشی شده بود که در سال 1208 و 1307 ش به طرز ظریف و زیبایی ترمیم ، و در اطراف گنبد کلمه « لااله الاالله» و « محمد رسول الله » به خط کوفی منقوش شد.

مصلای مسجد به چهل ستون معروف است و در قسمت شرقی صحن قرار دارد. این مصلا دارای 44 ستون سنگی یک پارچه مرتفع است که در وسط هر چهار ستون طاقی محکم برافراشته اند.

در بزرگ ورودی غربی از دو قسمت به واسطه دهلیز متحدالشکل به داخل صحن مدرسه راه دارد. در شرقی دارای دهلیزهای طولانی است که مستقیماً به صحن مدرسه راه می یابد.

صحن مدرسه دارای چهار باغچه مشجر ، چهار خیابان و حوض بزرگی است که آب جاری قنات تهران مخصوص مدرسه و مسجد و عمارت بهارستان به آن راه می یافت.

مسجد و مدرسه حکیم باشی ( آقا محمود)

بنای این مسجد – مدرسه را به میرزا احمد حکیم باشی نسبت داده اند که گویا در دوره فتحعلی شاه زندگی می کرد. در جبهه قبله ، گنبد خانه و ایوانی وجود دارد که شاخص ترین عناصر مسجد به شمار می آید و شبستانی کم عمق و طویل در جبهه مقابل آن ساخته اند. در دو جبهه دیگر ، هشت حجره رو به روی یکدیگر قرار دارد.

وسط هر یک از دو جبهه ، ایوانی وجود دارد. به این ترتیب این بنا دارای سه ایوان است. دو سوی گنبدخانه ، به دو ورودی مجهز است که هر کدام متشکل از پیش طاق ، هشتی و دالانی است و مستقیماً به حیاط ختم می شود.

مسجد و مدرسه خان مروی

این مسجد و مدرسه را «حاجی محمد حسین خان» ملقب به «فخرالدوله» والی مرو در زمان سلطنت فتحعلی شاه بنیاد نهاد. از آن رو این مدرسه را «خان مروی» نامیده اند. این مدرسه به نام فخریه هم مشهور است.

این مجموعه شامل مسجد با صحن بزرگ ، حجره ها و طاق نماهای اطراف صحن است. در سمت شمال صحن ، ایوان بزرگ و مدرسه قرار دارد. بنا دارای تزئینات کاشی کاری و کتیبه هایی حاوی اشعار عالمانه است و نام فتحعلی شاه و فخرالدوله بر آنها آمده است.

تاریخ بنا در کتیبه ، سال 1231 هـ . ق را نشان می دهد.

مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین

این مسجد و مدرسه را وصی مرحوم «شیخ عبدالحسین تهرانی» ( شیخ العراقین ) از ثلث مال «میرزا تقی خان امیرکبیر»بعد از فوت او ساخت و به نام خود وی مشهور شد.

این مسجد در ضلع جنوبی بازارچه و جلوخان سید ولی در محل قدیمی باغ و خرابه های پاچنار جا دارد. مدرسه دارای سر در کاشی کاری بسیار زیبایی است که بر اساس نوشته های آن به تصدی آقا یوسف در کارخانه «استاد محمدقلی شیرازی» به سال 1281ساخته شده است. در منبت ارزشمندی نیز وجود دارد که اثر استاد نوروز تهرانی در تاریخ 1279 هـ . ق است .

این مسجد مشتمل بر مقصوره گنبد و دو مناره کوچک در ضلع جنوبی ، طاق نماهای متناسب کوچک در جوانب دیگر و شبستانی در ضلع شرقی است. مسجد از کاشی کاری های عالی دوره قاجاریه ( ناصرالدین شاه ) بهره بسیار دارد. این مسجد دارای دو شبستان؛ یکی شبستان گرم خانه و دیگری شبستان پشت به قبله است. در کتیبه سر در علاوه بر آیه قرآن و نام امیرکبیر و شیخ عبدالحسین ، نام «قویلر آقاسی» و تاریخ 1270 نیز ذکر شده است.

مسجد و مدرسه فیلسوف الدوله

این مسجد – مدرسه را میرزا کاظم فیلسوف الدوله پزشک مشهور دوره ناصری ، متوفی به سال 1323 هـ . ق ساخته است.

این بنا در خیابان شهید مصطفی خمینی در کنار امامزاده سید اسماعیل قرار دارد. پیرامون صحن را 12 حجره و دو ایوان احاطه کرده و در جبهه مقابل ورودی شبستانی ستون دار وجود دارد که برای برگزاری مراسم نماز از آن استفاده می شود. ورودی بنا مسیری غیرمستقیم به صحن دارد و در آن عناصری چون جلوخان ، هشتی ، دالان و ایوان به کار رفته است. از ویژگی های این بنا وجود مقبره بانی آن در کنار حیاط بسیار کوچک پشت صحن است.

کاشی کاری های ظریف و کاربندی های زیبا از دیگر مشخصه های مسجد فیلسوف الدوله است. چنین به نظر می رسد که دو منار واقع در دو سوی ورودی بنا به صورت ناتمام رها شده باشد.

مسجد و مدرسه مشیر السلطنه

این مسجد – مدرسه در خیابان مولوی واقع است. میرزا احمدخان مشیر السلطنه این بنا را ساخت و به تاریخ 1318 هـ . ق آن را وقف کرد. این بنا دارای صحن کوچکی با هشت حجره در سه طرف آن است و شبستانی ستون دار در جبهه شمالی و در مقابل جبهه قبله قرار دارد. ایوان و مدرسه در جبهه جنوبی و حجره ها در دو جبهه دیگر در مقابل هم ساخته شده است.

از ویژگی های این بنا ، وجود یک برج ساعت در شرق آن است که از معابر مجاور دیده می شود و به همین دلیل به مسجد ساعت نیز شهرت یافته است.

مسجد و مدرسه مُعیـِر الممالک

دوستعلی خان نظام الدوله معرالممالک از رجال دوره قاجار این مسجد – مدرسه را احداث نمود. تاریخ احداث و وقف بنا را پیش از سال 1290 هـ . ق برآورد کرده اند. این بنا در خیابان خیام کوچه معیر قرار دارد.

گنبدخانه و ایوانی بزرگ در جبهه قبله این مجموعه دیده می شود و در جبهه مقابل آن ، شبستانی کم عمق و طویل قرار دارد که در سال های اخیر شکل جدیدی یافته است. در دو جبهه دیگر و مقابل هم ، شماری حجره وجود دارد و در جلو آنها ، رواقی طراحی و ساخته شده است. فضاهای ساخته شده در جبهه قبله ، نسبت به سه جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد. گنبدخانه ، فاقد پوشش تزیینی است و مناره های دو سوی ایوان نیز پیش از آن که بنایشان به اتمام برسد به حال خود رها شده اند. این بنا دارای دو ورودی است.

ادامه دارد ...

در قسمت بعد به معرفی امامزاده های استان تهران می پردازیم.

کتاب سیمای میراث فرهنگی استان تهران

زهره پری نوش - سایت تبیان

لینک ها

گالری عکس کوه دماوند

گالری عکس دروازه تهران

گالری عکس مسجد امام تهران

گالری عکس مسجد جزایری

گالری عکس مسجد جامع ورامین

معرفی مساجد استان فارس

معرفی مساجد استان گیلان

معرفی مساجد استان کردستان

معرفی مساجد استان آذربایجان شرقی

معرفی مساجد استان قم