رسمی برای درس خواندن
طلبه را از آن رو طلبه نامیده اند که در پی طلب و کسب علم و معرفت است. فراگيري دانش ، اهتمام به پرورش فكر، شكوفا ساختن استعداد، آشنايي باپديده‌هاي نوآمد علمي، تلاش در جهت احراز صلاحيت تشخيص خير و شرو برخورداري از بينش درست در زندگي فردي و اجتماعي از دغدغه‌هاي‌اساسي یک انسان سعادت طلب است. شناخت جايگاه دانش و دانشمند و آشنايي با بايدهاي‌و نبايدهاي دانش آموزي و طلبگی، در تصميم های بزرگ جوانی بسیار مؤثر خواهد بود. از این رو بررسي ديدگاه امام علي(ع) در اين‌باره مي‌تواند جوانان را در سامان دادن حياتي پر بار و الاهي ياري دهد.
زلال علم
علی(ع)داناي امت، از دانش و منزلت آن چنين ياد مي‌كند:ـ دانش زندگي است.(غررالحکم/ح715)
ـ دانش چراغ خرد است.(همان/96)
ـ دانش راهنمايي نيك است.(همان/768)
ـ دانش بهترين هدايتگر است.(همان/769)
ـ دانش راهبر بردباري است.(همان/113)
ـ دانش ريشه هر خوبي است.(همان/17)
ـ دانش سرآمد فضيلت‌ها و نقطه پايان آن است.(همان/16-15)
ـ دانش مانع آفت‌ها است.(همان/794)
ـ دانش حيات جان، روشن كننده خرد و ميراننده ناداني است.(همان/754)
ـ دانش حيات دل، روشن كننده ديدگان از نابينايي و نيرو بخش بدن‌ها ازناتواني است.(امالی صدوق/ص615)
به قول اوحدی:
علم بال است مرغ جانت را بر سپهـــــر او برد روانت را
علم دل را به جاي جان باشد سر بي علم بدگمان باشد
علم نور است و جهل تاريكي علم راهت بــــرد به تاريكي
تحصيل علم به دوراني خاص منحصر نيست. دوران كودكي و نوجواني‌نقطه عطف دانش آموزي است اين مسير پايان ندارد؛ زيرا «ظرف دانش» هرگز پر نمي‌شود.
حضرت علي(ع) مي‌فرمايد:
«هر ظرفي، وقتي چيزي در آن مي‌گذارند، گنجايش خود را از دست‌مي‌دهد؛ مگر ظرف دانش كه با افزودن آن، گنجايشش بيش‌تر مي‌شود.»(نهج البلاغه/حکمت205)
بر اساس ديدگاه امام، دانش بيش از آن است كه به احاطه درآيد.(غررالحکم/184) بر اين‌اساس، آن بزرگوار دانشمند را چنين تعريف مي‌كند:
«العالم من لايشبع من العلم و لايتشبع به؛ دانشمند كسي است كه از دانش‌سير نشود و خود را سير ننماياند.»(همان/75)
در منظر امام، برتري مردم به دانش‌ها و خردها است نه ثروت‌ها و تبارها.(همان/34) بي‌ترديد اين نكته مهم بر تصميم‌گيري‌ها سايه مي‌افكند تا چراغ دانش همواره‌روشنايي بخش زندگي باشد. كميل بن زياد نخعي مي‌گويد: روزي علي بن ابي‌طالب(ع) دستم را گرفت و به بيابان برد. چون به صحرا رسيد، آهي دراز كشيدو گفت: اي كميل، اين دل‌ها آوندها(ظرف‌ها) است و بهترين آن‌هانگاهدارنده‌ترين آن‌ها. پس آنچه مي‌گويم به خاطر دار. كميل، دانش به از مال‌است كه دانش تو را پاسبان است و تو مال را نگهبان؛ مال با هزينه كردن كم آيدو دانش با پراكنده شدن فزوني يابد. پرورده مال با رفتن مال با تو نپايد. اي‌كميل پسر زياد، شناخت دانش، دين است كه بدان گردن بايد نهاد. آدمي درزندگي به دانش، طاعت پروردگار آموزد و براي پس از مرگ نام نيك‌اندوزد؛ و دانش فرمانگذار است و مال فرمانبردار. كميل، گنجوران مال‌ها مرده‌اند، گرچه زنده‌اند؛ و دانشمندان، چندان‌كه روزگار پايد، پاينده‌اند؛ تن‌هاشان ناپديدار است و نشانه‌هاشان در دل‌ها آشكار.(تحف العقول/ص169)
حالت مال و علم اگر خواهــي تا بداني كه هر يكي چون است
مال دارد چو بدر روي به كاست علم چون ماه نو در افزون است
طلب مال بهــــــــر علــــــم بود هر كه را طلعت همايــون است(ابن یمین فریومدی)
پيش دستي كردن در فراگيري دانش و بهره جستن از فرصت‌ها براي دانش‌آموزي از توصيه‌هاي مهم امام است:
«پس به سوي [كشتزار] دانش بشتابيد، قبل از آن كه بوته آن خشك شود و پيش‌از آن كه به خود پردازيد و فرصت گرفتن علم از اهل آن از دست رود.»(نهج البلاغه/خ105)
جايگاه دانش را در پاسخ امام پيرامون چيستي خير و نيكي پي مي‌گيريم:
«خير آن نيست كه مال و فرزندت بسيار شود، بلكه خير آن است كه‌دانشت فراوان گردد.»(نهج/حکمت94)
رسم تحصيل
گونه گوني دانش بيش از آن است كه به شماره درآيد. مهم سودمند وسزاوار بودن دانش است. امام(ع) در اين‌باره مي‌فرمايد:
- «خذوا من كل علم احسنه؛ علوم بسيار است. پس از هر دانشي بهترين آن را فرا گيريد. »(غرر/185)
- انفع العلم ما عمل به؛ سودمندترين دانش، دانشي است كه به كار بسته شود.(همان/149)
- واعلم انه لا خير في علم لاينفع و لاينتفع بعلم لايحق تعلمه؛ بدان، در دانش‌ناسودمند خيري نيست و آموختن دانشي كه سزاوار آموختن نيست، سودي ندهد.(تحف العقول، ص69)
ادامه دارد...
نوشته: سید مهدی موسوی گروه حوزه علمیه
