تبیان، دستیار زندگی
قدر و قیمت هر انسان به قدر والایی همت اوست»
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بلند همتی و تلاشگری در عرصه تحصیل
اسلام

1- بلند همتی

همت‌ عالي‌، پيش‌ نياز هر تصميم‌ است‌ و هر كه‌ بر نردبان‌ همت‌ فراز آيد، به‌مقصود دست‌ مي‌يابد. از سوي‌ ديگر، بزرگ‌ترين‌ ضعف‌ انسان‌ كوچك‌شمردن‌ و به‌ عبارت‌ ساده‌تر، دست‌ كم‌ گرفتن‌ خويش‌ است. بی تردید علوّ همت و بلند نظری از رموز موفقیت مردان بزرگ بوده است. دانشمندان خستگی ناپذیر همواره به رسیدن به مدارج اندک راضی نمی شدند و آینده ای بس بزرگ را برای خویش تصور می نموده اند. طلبه ی سست همت و دون نگر به اندکی از دانش خشنود می گردد و از آغاز، دیده به همین مرتبه پایین دانش می دوزد. این فرد، گذشته از آنکه با چنین همت پستی، به دشواری می تواند حتی به همان مرتبه پایین هم برسد، در واقع تمام استعدادها و توانایی های خدادادی را در رسیدن به هدفی بی ارزش و یا کم ارزش ذبح کرده است.

جایی که آدمی می تواند با تلاش و کوشش و انگیزه درست به رفیع ترین درجات دانش برسد و به قول سعدی علیه الرحمه «بجز خدا نبیند» چرا به سطوح پایین بسنده کند. آیا این دون نگری ستمی سترگ بر او نیست؟ طلبه باید بکوشد که تا جان در بدن دارد و تا توان تحصیل دارد دمی از کسب دانش نایستد. او تنها در این صورت است که می تواند اقالیم ناشناخته معرفت را در رشته خود کشف کند. و جز با همتی بلند ، دست یافتنی نیست. علی (ع) فرموده است:«قدر و قیمت هر انسان به قدر والایی همت اوست»

طلبه نباید به مراحل بالای دانش با چشم مشکل بین بنگرد. بلکه باید بداند که هر مرحله ای از دانش اگر چه تاکنون کسی بدان دست نیافته باشد، با توکل بر خدای متعال و تلاش پیگیر دست یافتنی و قابل نیل است. هنگامی که به او می گویند تو باید فلان رشته و فن، سرآمد روزگار شوی، نگوید: ای بابا؟ ما نمی توانیم، این مرتبه ویژه بزرگان است، زیرا این تلقین های نادرست در عدم وصول به مرتب بالا دانش موثر می افتد. به قول عطار نیشابوری:

گفت‌ مغناطيس‌ عشاق الست‌ 
همّت‌ عالي‌ است‌ كشف‌ و هر چه‌ هست‌
هر كه‌ را شد همــــت‌ عـــالي‌ پديد
هر چه‌ جست‌ آن‌ چيز حالي‌ شد پديد
هر كه‌ را يك‌ ذره‌ همت‌ داد،دست‌
كرد او خورشيد را زان‌ ذره‌ پست‌
نطفه‌ ملك‌ جهان‌ها همت‌ است‌
پر و بال‌ مر جان‌ها همت‌ است‌

در این جا خوب است برای تأیید سخنان خویش از کلمات گهر بار شهید ثانی بهره گیریم:

«دانشجو باید در کسب دانش، همت خویش را والو بلند دارد و با وجود این که می تواند به دریای بیکران دانش برسد به سرمایه ناچیز ی از دانش بسنده نکند»(1)

متون قرآنی و روایی ما، حاوی بسیاری از سخنان و حکمی است که بیانگر شدت اهتمام و تشویق اسلام به والاهمتی، بلند نظری و نکوهش پست همتی، تنگ نظری و دون اندیشی است.

امام علی(ع) ي‌فرمايد:

احسن‌ الشّيم‌ شرف‌ الهمم‌؛ نيكوترين‌ خصلت‌ها ارجمندي‌ همت‌هااست‌.(2)

پس:

همت بلند دارکه مردان روزگار      از همت بلند به جایی رسیده اند

2- تلاش مداری

کار بی تلاش، بیشتر به عمل بیهوده و بی ثمر می ماند. سعی و تلاش مداوم از نشانه های موفقیت است، دانش و علم نیز از این قاعده مستثنی نیست و در میدان دانش هم تنها کسانی می درخشند که در این راه جهد و تلاش را به حد نهایت برسانند. بی تردید هیچ گنجی با ارزش تر از دانش هدف دار و علم حقیقی نیست و چنانکه معروف است، گنج بی رنج طلبیدن بیشتر جامه واقعیت نمی پوشد. امام علی (ع) در روایاتی چند می فرماید:

العمل‌ شعار المومن‌؛ كار شعار مومن‌ است‌.(3)

العمل‌ يبلغ‌ بك‌ الغايه‌؛ كار تو را به‌ هدف‌ مي‌رساند.(4)

من‌ يعمل‌ يزدد قوه‌؛ آن‌ كه‌ در ميدان‌ عمل‌ مي‌كوشد، قدرت‌ خويش‌ راافزايش‌ مي‌دهد.(5)

امام‌ دركنار تشويق‌ به‌ كار، مردم‌ را از تنبلي‌ و كاهلي‌ باز مي‌دارد:

بالعمل‌ يحصل‌ الثواب‌ بالكسل‌؛ با كار، پاداش‌ به‌ دست‌ مي‌آيد نه‌ باتنبلي‌.(6)

آن‌ حضرت‌ جوانان‌ مؤمن‌ را از تنبلي‌ دور مي‌داند و اين‌ پديده‌ را بزرگ‌ترين‌ آفت‌ موفقيت‌ مي‌شمارد. در نگاه‌ آن‌ امام‌ راستين‌، تنبلي‌ جزناكامي‌، تهيدستي‌، نابودي‌ و تباهي‌ آخرت‌ رهاوردي‌ ندارد.

من‌ دام‌ كسله‌ خاب‌ امله‌؛ كسي‌ كه‌ پيوسته‌ تنبلي‌ كند، در رسيدن‌ به‌آرزويش‌ ناكام‌ ماند.(7)

اياكم‌ و الكسل‌، فانّه‌ من‌ كسل‌ لم‌ يودّ حق‌ الله‌ عزوجل‌؛ از تنبلي‌ بپرهيزيد،زيرا كاهل‌ حق‌ خداي‌ عزوجل‌ را نمي‌گزارد.(8)

الكسل‌ يفسد الاخره‌؛ تنبلي‌ آخرت‌ را تباه‌ مي‌كند.(9)

في‌ التواني‌ و العجز انتجت‌ الهلكه‌؛ از سستي‌ و ناتواني‌، نابودي‌ زاده‌ شده‌است‌.(10)

ان‌ الاشياء لما ازدوجت‌، ازدوج‌ الكسل‌ و العجز فنتجا بينهما الفقر؛ آنگاه‌ كه‌اشيابه‌ يكديگر پيوستند، تنبلي‌ و ناتواني‌ با هم‌ ازدواج‌ كردند و از آن‌هافقر پديد آمد.(11)

با درنگی در حیات بزرگان بشریت و دانشمندان سرآمد هر رشته و علم درمی یابیم که این بزرگ مردان بیشتر، تلاشگر بوده اند تا نابغه، یعنی چنین  نیست که همه دانشمندان بزرگ از لحاظ هوش و استعداد در اوج باشند و رمز توفیق آنان را نبوغشان بدانیم.

البته ما تاثیر نبوغ را انکار نکرده ایم، بلکه معتقدیم که غالب دانشمندان بزرگ از هوش متوسط برخوردار بوده اند، ولی با تلاش خستگی ناپذیر توانسته اند خویش را تا چنان مرتبه برتری بکشند و دست از مظاهر دنیایی بردارند و سرانجامی خوش بیابند.(12)


نوشته سید مهدی موسوی گروه حوزه علمیه


منابع

1- منیۀ المرید شهید ثانی، ص230.

2- غررالحکم، حدیث 10274.

3- همانف 2777.

4- همان ح144.

5- همان ح2802.

6- همان ح2943

7- همان ح10627.

8- الخصال صدوق، ص620.

9- مستدرک الوسائل ،ج13،ص45.

10- بحارالانوار، ج71، ص342.

11- کافی، ج5، ص86.

12- اخلاق دانشجویی، نجفعلی میرزایی.