آيت الله سيد محمد حجت ولادت تحصيلات شاگردان آثار و خدمات منزلت علمي دوره زعامت‏ تشرف به محضر امام زمان(عج) رحلت ولادت آيت الله سيد محمد حجت در سال 1310 در آبادي کوه کمر از توابع تبريز در خانوداه اي رفيع و اهل علم به دنيا آمد، وي فـرزنـد سيد علي برادرزاده سيدحسين کوه‌کمره‌اي تبريزي است که از مراجع مـعـروف نـجـف بود. تبار وي با 25 واسطه به وجود پرجودامام سجاد(ع)مي رسد و از آن شجره طيبه شاخ و برگ و ميوه مي گيرد. تحصيلات ايشان تحصيلات خود را نخست در آذربايجان در نزد پدر ،سپس در نجف اشرف از محضر آية الله شريعت اصفهاني و آية الله نائيني و آية الله ضياء عراقي انجام دادند.او اهل مطالعه و تحقيق و بررسي و دقت در مسائل بود،به حدي که در اندک مدت به درجه عاليه اجتهادنائل آمدند. در اثر بدي آب و هواي نجف و ضعف مزاج،ناچار در سال 1349 ه.ق به قم مهاجرت کردند و با آن لياقت و استعداد ذاتي و اندوخته هاي علمي و فضيلتي که داشت مورد توجه و عنايت خاص آية الله مؤسس(که عاشق فضيلت و اهل آن بود)قرارگرفتند بحدي که او را در جايگاه نماز خود دستور اقامه نماز جماعت دادند و در بالاي سر حرم حضرت معصومه(س)تعيين نمودند ضمن انجام نماز جماعت،به کليه امورو مسائل مذهبي و شرعي قيام مي ورزيدند. ايشان داراي حافظه قوي و ذهن وقاد و فکر صائب بودند و در مورد حافظه شان از خودشان نقل شده است که مي فرمودند: «اگر 20 سال پيش حديثي را در بحار الانوارديده باشم با فضل الهي هم اکنون مي توانم بگويم عين روايت چه بوده و در کدام صفحه آن قرار داشته است.» از خصوصيات روحي آن مرحوم اين بوده است که از تظاهر و خودنمائي گريزان بوده است او به اصحاب و دوستان خود هميشه توصيه داشت که از تبليغ وترويج وي،خودداري نمايند.به اهل منبر مي فرمودند: «راضي نيستم نام مرا بر منابرببريد.» شاگردان‏ آيت الله حجت چه در قم و چه در حوزه علميه نجف مورد توجه دوستداران علم و فضيلت بود و کساني که از کياست و هوش و استعداد برخوردار بودند از درک محضر ايشان غافل نمي‏شدند. آثار الحجه با تحليل موقعيت علمي آيت الله حجت در حوزه علميه قم مي‏نويسد: پس از مرحوم آيت الله حائري (مؤسس) در ميان زعماء گذشته حوزه علميه قم مرحوم آيت الله حجت هم از کساني است که از حوزه تدريس فضلاي برجسته و دانشمندان بزرگ و علماي عاليمقام و مجتهدين عظام بيرون آمده و در شهرستان قم و حوزه علميه و ساير شهرستانهاي دور و نزديک ايران مشغول به تدريس و تصنيف و تأليف و خدمات ديني مي‏باشند وي 136 تن از شاگردان ايشان را که هر يک از علماي خدمتگذار و اساتيد معروف بوده‏اند. نام مي‏برد. ما اين نوشته مختصر را به اسامي چند تن از آنان زينت مي‏بخشيم. آيات و اساتيد بزرگوار 1- حاج سيد يونس اردبيلي. 2- آقا مهدي حائري. 3- حاج سيد مهدي انگجي. 4- حاج سيد مرتضي ايرواني. 5- حاج شيخ مرتضي حائري. 6- آقا سيد محسن حجت (فرزند ايشان). 7- آقا شيخ محسن مشکيني. 8- آقا حجت مهدي اراکي. 9- آقا ميرزا محمد علي طباطبايي. 10- سيد محمد حسين طباطبايي (صاحب الميزان). 11- حاج شيخ قربانعلي اعتمادي تبريزي. 12- ميرزا محمد بنايي. 13- آقا سيد محمد داماد. 14- حاج شيخ عبد الحسن غروي تبريزي. 15- حاج سيد صادق لواساني. 16- آقا سيد حسين بدلا 17- شيخ اسد الله کاشاني. 18- شيخ احمد عراقي. 19- شيخ ابو طالب تجليل. 20- حاج شيخ محمد باقر عرفاني بيهودي. بسياري از اين بزرگان دار فاني را وداع گفته و به سوي پروردگار شتافته‏اند.(1) آثار و خدمات ايشان داراي آثار ارزنده و خدمات برازنده اي بودند که يکي از آثار بلند ايشان احياء تفسير بزرگ «التبيان »تاليف شيخ بزرگوار طوسي(اعلي الله مقامه الشريف)مي باشد. و از خدمات درخشان ايشان،ايجاد و احداث مدرسه بزرگ حجتيه قم است که در هشت هزار متر مربع با126 حجره روشن و مجهز است(البته با مهندسي و طراحي خودشان)هم اکنون مورد استفاده و بهره برداري طلاب و فضلا مي باشد و تا کنون فضلاي نامداري از آن مدرسه برخاسته اند. يکي ديگر از خدمات ايشان،کتابخانه نفيس و ذي قيمتي است که در قلب مدرسه حجتيه جا گرفته است و در تاسيس و راه اندازي آن دانشمند محترم حجة الاسلام و المسلمين حاج آقا مهدي حائري امام جماعت مسجد ارک تهران نقش مؤثرو همکاري تمام داشته است و اکنون بيش از 25 هزار جلد کتاب متنوع و نفيس در زمينه هاي کتب درسي طلاب،تفسير ادبيات،اخبار و احاديث و رجال و تاريخ مي باشدساکنين مدرسه و ديگر طبقات،طبق وقفنامه،شبانه روز مي توانند از آن استفاده نمايند. منزلت علمي آيت الله حجت در حوزه علميه نجف سالها خوشه چين دانش و معارف محضر بزرگان گرديد و به مقام اجتهاد نائل گشت ايشان از بزرگاني چون آقايان بزرگوار شيخ الشريعه اصفهاني، حاج ميرزا حسن نائيني، سيد ابو الحسن اصفهاني، سيد محمد فيروز آبادي، حاج شيخ عبدالکريم حائري و شيخ ضياء الدين عراقي اجازه اجتهاد و اجازه نقل روايتي نيز داشتند.(3) وي در زمينه‏هاي گوناگون نيز کتابهايي نگاشته‏اند و آثاري که از ايشان به جاي مانده است فراوان است. هرچند مجموعه آثار ايشان در دسترس نيست و نوشته‏هاي ايشان در موضوعات مختلف عبارتند از: 1- رساله استصحاب در اصول 2- کتاب البيع در فقه 3- جامع الاحاديث و اصول در حديث و رجال 4- حاشيه بر کفاية الاصول 5- کتاب الصلوة 6- لوامع الآثار الضرورية در بررسي روايات نبويه در فروع و اصول 7- مستدرک المستدرکات در استدراک آنچه که از صاحب مستدرک به آن نپرداخته است. 8- کتاب الوقف و ده ها اثر و يادداشتهاي ديگر در زمينه‏هاي مختلف. دوره زعامت‏ آية الله حائري در سال 1355 هجري قمري به ديار ابدي پيوست ليکن ميراث گرانقدر او که همان حوزه علميه بزرگ قم بود با شکوه و عظمت باقي ماند پس از رحلت ايشان آيت الله حجت کوه کمره‏اي از جمله سه تن از کساني بود که آيت الله حائري امور اداره حوزه علميه قم را براي آنها وصيت و سفارش کرده بود.(4) چنانچه در کتاب علماي معاصرين آمده است حاج شيخ عبدالکريم آقا يزدي حائري(پيش از آنکه) بدرود جهان گفته باشد (آيت الله حجت) رإ؛ّّ به نماز خواندن در جاي خود در مسجد حضرت تعيين و به وصايت و نيابت او در انجام کليه امور مذهبي چند ماه پيش از وفات خود تنصيص فرمودند.(5) همچنين پس از رحلت آيت الله حائري مرجعيت آيت الله حجت نيز برطرف گرديد وي به لحاظ اينکه در زمان حيات آيت الله حائري مورد توجه ايشان بود مرحوم آيت الله حائري احتياطات خود را به ايشان ارجاع مي‏دادند. کم کم داراي مقلد شده تا فوت مرحوم حاج شيخ و پس از ايشان جمع کثيري از مقلدين حاج شيخ به ايشان گرويدند.(6) تا اينکه با رحلت آيت الله اصفهاني و آيت الله قمي مؤمنين از سراسر جهان اسلام به ايشان متوجه مي‏شوند. وي پس از آيت الله بروجردي اولين مرجع عالم تشيع بود و ميليونها نفوس شيعه از ايشان تقليد مي‏کردند.(7) دوره جديد دوره پس از رحلت آيت الله حائري داراي ويژگي‏هاي بخصوص عصر ايشان نبوده است. در روزگاري که آيت الله حائري بنيان حوزه علميه قم را بنا نهاد و بر کالبد نيم جان آن روح تازه دميد عصر مشکلات و سخت‏ترين روزهاي علماي اسلام و حوزه‏هاي علميه است چرا که در اين دوره حوزه مستقيما در معرض حملات ناجوانمردانه حاکم وقت رضاخان پهلوي قرار گرفته بود و او هر چه مي‏توانست براي جلوگيري از سامان يافتن حوزه انجام مي‏داد اما در دوره پس از رحلت آيت الله حائري هر چند همچنان فشارها وجود داشت ليکن حوزه علميه در جهان مختلف داراي استحکام و ثبات بود. و حکومت پهلوي نيز که اين بار پسرش محمد رضا در رأس امور بود اندکي محتاطانه با علماء و حوزه بر خورد مي‏کرد. علماء در اين دوره توانسته‏اند علاوه بر استحکام پايه‏هاي حوزه علميه به گسترش آن در قم و ساير شهرهاي ايران نيز بپردازند. آيت الله حجت در اين دوره توانسته است چندين کار مهم و اساسي در حوزه علميه قم انجام دهد. وي پس از قرار گرفتن در رأس حوزه در کنار سامان دادن به وضع معيشتي طلاب که آن روزها طلاب به سختي زندگي خود را مي‏گذراندند در جهت اسکان و فراهم ساختن زمينه‏اي رشد و تحصيل آنان نيز تلاش کرد. مدرسه حجتيه ايشان که به وسعت 13 هزار متر مربع با 126 حجره و با مدرس و مسجد ساخته شد در همين راستا بود. آيت الله حجت در کنار اين مدرسه کتابخانه‏اي نيز تأسيس کردند که 1000 جلد کتاب در زمينه‏هاي مختلف در آن وجود دارد و امروزه محل مطالعه طلاب و محققين است از ديگر تلاشهاي آيت الله حجت جمع آوري کتابهاي خطي و نسخه‏هاي خطي از نوشته‏هاي علماء بزرگوار بود که امروزه ذخايري بسيار گرانسنگ از گذشته است.(8) تشرف به محضر امام زمان(عج) آيت ا... العظمي سيد محمد حجت کوه کمري رضوان ا... تعالي عليه بنيان گذار مدرسه حجتيه قم، از علماي بنام و مراجع عالي مقام بود. او افزون بر مقام والاي علمي، از نورانيت و معنويت خاصي نيز برخوردار بود. او بسيار کتمان و رازدار و از شهرت و آوازه گريزان بود. حقيقت و معنويت خود را چنان نهان داشته بود که حتي شاگردان نزديک او نيز تا پس از رحلت او، از ابعاد شخصيت و ارتباط مستقيم وي با حضرت ولي عصر روحي فداء بي خبر بودند. آن جناب پيش از فرارسيدن رحلتش، تربت سالار شهيدان را طلب کرد. ان گاه کمي از آن را خورد و فرمود: « اخر زادي من الدنيا. تربه الحسين (ع)؛ آخرين توشه من از دنيا تربت امام حسين (ع) است. » يکي از علماي بزرگوار براي ارتباط با روح بلند شيخ بهايي اعلي ا... مقامه تلاشي را آغاز مي کند، اما به او پيغام مي دهند که شيخ بهايي زمينه را براي استقبال از سيد محمد حجت کوه کمري رضوان ا... تعالي عليه فراهم مي کنند؛ چرا که او مردي بوده که هفته اي يکبار به محضر حضرت ولي عصر ارواحنا فداء مشرف مي شده است. آن عالم بزرگوار مي گويد: ‌« بسيار تعجب کردم؛ چرا که آيت ا... حجت هنوز در قيد حيات بودند. .... فردا ظهر خبر رسمي وفات حضرت آيت ا... حجت از راديو پخش گرديد و همگان را به سوگ و ماتمي عظمي نشاند. (9) » رحلت وقتي خبر مرگ آية الله حجت به آية الله بروجردي رسيد در فقدان همسنگر ويار و کمک خويش فرمودند:«کمرم شکست. » (10) نويسنده آثار الحجة در مورد چگونگي وفات ايشان چنين مي نويسد:مي گويند ايشان در آخرين کسالتي که متوجه ايشان شد و با آن نيز دار فاني را وداع گفت همه خانواده و وکيل خود را احضار کرد و پس از حاضر شدن وصي خود آقاي حاج سيد احمد زنجاني و بعضي فضلاء و ديگر فرمودند مهر مرا بشکن آقايان گفتند براي چه؟ فرمودند: براي اينکه بعد از من کسي از اين مهر سوء استفاده نکند. عرض کردند، حالا چرا؟ فرمودند: از اين کسالت خوب نخواهم شد و اصرار کردند و حاضرين تفأل به نيک نگرفتند و انکار کردند تا ايشان قرآن خواسته و استخاره براي اين کار کردند همه منتظر بودند که آيه وعده بهبودي ايشان بدهد؛ ديدند تا آقا قرآن را گشود و به اول صفحه آن نگاه کرد و با وجد و نشاط فراوان گفت له دعوة الحق و قرآن را به دست داد ديدند آية الله حجت همان طور که خود گفته بود از اين کسالت ديگر بهبود نمي يابد و او پس از بيست و سه سال اقامت در کنار بارگاه حضرت معصومه سلام الله عليها در قم و تلاش خستگي ناپذير در راه ترويج احکام الهي در روز دوشنبه سوم جمادي الاولي 1372 هجري قمري جان به جان آفرين تسليم مي‏کند و مقبره وي در جلو مسجد مدرسه حجتيه واقع شده است بر روي سنگ قبر ايشان در مدرسه حجتيه قم نيز حکم شده است «و بعد ما استشار بکلام الحق في کسر خاتمه اجيب بقوله تعالي و له دعوة الحق »امر به ثم تناول التربة الحسينيه و قال آخر زادي من الدنيا التربة فلبي دعوته زوال يوم الاثنين ثالث جمادي الاولي 1372 ه.ق » ----------------------------------------------------------------------------- 1- آثار الحجة، ج‏1، ص‏194 2- يکصد سال مبارزه روحانيت از ميرزاي شيرازي تا امام خميني تاليف نگارنده چاپ 1359 صفحات 58تا63 نقل از نهضت دو ماه روحانيت تاليف آقاي دواني ص 66. 3- علماء معاصرين، خياباني، ص‏215. 4- آيينه دانشوارن، ريحان يزدي، ص‏53. 5- علماء معاصرين، خياباني، ص‏215. 6- آثار الحجة، جلد1، ص‏113 با اندکي تغيير و تصرف. 7- همان. 8- اين آثار در کتابخانه خصوصي فرزند ايشان، حجة الاسلام حاج سيد حسن حجت است و فهرستي از آن نيز منتشر شده است. 9- قاضي زاهدي، شيفتگان حضرت مهدي (عج)، ج2، ص 255 10- نور علم شماره 140 ص 90- 91.در مورد شناخت بيشتر او مي توان به:آثار الحجة،تاليف شريف رازي- نقباء البشر،حاج آقا بزرگ- ريحانة الادب،ج 2،ص 25- 24- يکصد سال مبارزه روحانيت،ج 3مراجعه نمود. منبع: سايت حوزه نت تهيه و تنظيم: فريادرس گروه حوزه علميه