آيت الله سيد محمد حجت در سال 1310 در آبادی کوه کمر از توابع تبریز در خانوداه اي رفيع و اهل علم به دنيا آمد، وي فـرزنـد سيد علي برادرزاده سيدحسين كوهكمرهاي تبريزي است كه از مراجع مـعـروف نـجـف بود. تبار وی با 25 واسطه به وجود پرجودامام سجاد(ع)می رسد و از آن شجره طیبه شاخ و برگ و میوه می گیرد.
ایشان تحصیلات خود را نخست در آذربایجان در نزد پدر ،سپس در نجف اشرف از محضر آیة الله شریعت اصفهانی و آیة الله نائینی و آیة الله ضیاء عراقی انجام دادند.او اهل مطالعه و تحقیق و بررسی و دقت در مسائل بود،به حدی که در اندک مدت به درجه عالیه اجتهادنائل آمدند. در اثر بدی آب و هوای نجف و ضعف مزاج،ناچار در سال 1349 ه.ق به قم مهاجرت کردند و با آن لیاقت و استعداد ذاتی و اندوخته های علمی و فضیلتی که داشت مورد توجه و عنایت خاص آیة الله مؤسس(که عاشق فضیلت و اهل آن بود)قرارگرفتند بحدی که او را در جایگاه نماز خود دستور اقامه نماز جماعت دادند و در بالای سر حرم حضرت معصومه(س)تعیین نمودند ضمن انجام نماز جماعت،به کلیه امورو مسائل مذهبی و شرعی قیام می ورزیدند.
از خصوصیات روحی آن مرحوم این بوده است که از تظاهر و خودنمائی گریزان بوده است او به اصحاب و دوستان خود همیشه توصیه داشت که از تبلیغ وترویج وی،خودداری نمایند.به اهل منبر می فرمودند:«راضی نیستم نام مرا بر منابرببرید.»
آیت الله حجت چه در قم و چه در حوزه علمیه نجف مورد توجه دوستداران علم و فضیلت بود و کسانی که از کیاست و هوش و استعداد برخوردار بودند از درک محضر ایشان غافل نمیشدند. آثار الحجه با تحلیل موقعیت علمی آیت الله حجت در حوزه علمیه قم مینویسد: پس از مرحوم آیت الله حائری (مؤسس) در میان زعماء گذشته حوزه علمیه قم مرحوم آیت الله حجت هم از کسانی است که از حوزه تدریس فضلای برجسته و دانشمندان بزرگ و علمای عالیمقام و مجتهدین عظام بیرون آمده و در شهرستان قم و حوزه علمیه و سایر شهرستانهای دور و نزدیک ایران مشغول به تدریس و تصنیف و تألیف و خدمات دینی میباشند وی 136 تن از شاگردان ایشان را که هر یک از علمای خدمتگذار و اساتید معروف بودهاند. نام میبرد. ما این نوشته مختصر را به اسامی چند تن از آنان زینت میبخشیم. آیات و اساتید بزرگوار 1- حاج سید یونس اردبیلی. 2- آقا مهدی حائری. 3- حاج سید مهدی انگجی. 4- حاج سید مرتضی ایروانی. 5- حاج شیخ مرتضی حائری. 6- آقا سید محسن حجت (فرزند ایشان). 7- آقا شیخ محسن مشکینی. 8- آقا حجت مهدی اراکی. 9- آقا میرزا محمد علی طباطبایی. 10- سید محمد حسین طباطبایی (صاحب المیزان). 11- حاج شیخ قربانعلی اعتمادی تبریزی. 12- میرزا محمد بنایی. 13- آقا سید محمد داماد. 14- حاج شیخ عبد الحسن غروی تبریزی. 15- حاج سید صادق لواسانی. 16- آقا سید حسین بدلا 17- شیخ اسد الله کاشانی. 18- شیخ احمد عراقی. 19- شیخ ابو طالب تجلیل. 20- حاج شیخ محمد باقر عرفانی بیهودی. بسیاری از این بزرگان دار فانی را وداع گفته و به سوی پروردگار شتافتهاند.(1)
ایشان دارای آثار ارزنده و خدمات برازنده ای بودند که یکی از آثار بلند ایشان احیاء تفسیر بزرگ «التبیان »تالیف شیخ بزرگوار طوسی(اعلی الله مقامه الشریف)می باشد.
و از خدمات درخشان ایشان،ایجاد و احداث مدرسه بزرگ حجتیه قم است که در هشت هزار متر مربع با126 حجره روشن و مجهز است(البته با مهندسی و طراحی خودشان)هم اکنون مورد استفاده و بهره برداری طلاب و فضلا می باشد و تا کنون فضلای نامداری از آن مدرسه برخاسته اند.
یکی دیگر از خدمات ایشان،کتابخانه نفیس و ذی قیمتی است که در قلب مدرسه حجتیه جا گرفته است و در تاسیس و راه اندازی آن دانشمند محترم حجة الاسلام و المسلمین حاج آقا مهدی حائری امام جماعت مسجد ارک تهران نقش مؤثرو همکاری تمام داشته است و اکنون بیش از 25 هزار جلد کتاب متنوع و نفیس در زمینه های کتب درسی طلاب،تفسیر ادبیات،اخبار و احادیث و رجال و تاریخ می باشدساکنین مدرسه و دیگر طبقات،طبق وقفنامه،شبانه روز می توانند از آن استفاده نمایند.
آیت الله حجت در حوزه علمیه نجف سالها خوشه چین دانش و معارف محضر بزرگان گردید و به مقام اجتهاد نائل گشت ایشان از بزرگانی چون آقایان بزرگوار شیخ الشریعه اصفهانی، حاج میرزا حسن نائینی، سید ابو الحسن اصفهانی، سید محمد فیروز آبادی، حاج شیخ عبدالکریم حائری و شیخ ضیاء الدین عراقی اجازه اجتهاد و اجازه نقل روایتی نیز داشتند.(3) وی در زمینههای گوناگون نیز کتابهایی نگاشتهاند و آثاری که از ایشان به جای مانده است فراوان است. هرچند مجموعه آثار ایشان در دسترس نیست و نوشتههای ایشان در موضوعات مختلف عبارتند از:
1- رساله استصحاب در اصول 2- کتاب البیع در فقه 3- جامع الاحادیث و اصول در حدیث و رجال 4- حاشیه بر کفایة الاصول 5- کتاب الصلوة 6- لوامع الآثار الضروریة در بررسی روایات نبویه در فروع و اصول 7- مستدرک المستدرکات در استدراک آنچه که از صاحب مستدرک به آن نپرداخته است. 8- کتاب الوقف و ده ها اثر و یادداشتهای دیگر در زمینههای مختلف.
آیة الله حائری در سال 1355 هجری قمری به دیار ابدی پیوست لیکن میراث گرانقدر او که همان حوزه علمیه بزرگ قم بود با شکوه و عظمت باقی ماند پس از رحلت ایشان آیت الله حجت کوه کمرهای از جمله سه تن از کسانی بود که آیت الله حائری امور اداره حوزه علمیه قم را برای آنها وصیت و سفارش کرده بود.(4) چنانچه در کتاب علمای معاصرین آمده است حاج شیخ عبدالکریم آقا یزدی حائری(پیش از آنکه) بدرود جهان گفته باشد(آیت الله حجت) رإ؛ّّ به نماز خواندن در جای خود در مسجد حضرت تعیین و به وصایت و نیابت او در انجام کلیه امور مذهبی چند ماه پیش از وفات خود تنصیص فرمودند.(5) همچنین پس از رحلت آیت الله حائری مرجعیت آیت الله حجت نیز برطرف گردید وی به لحاظ اینکه در زمان حیات آیت الله حائری مورد توجه ایشان بود مرحوم آیت الله حائری احتیاطات خود را به ایشان ارجاع میدادند. کم کم دارای مقلد شده تا فوت مرحوم حاج شیخ و پس از ایشان جمع کثیری از مقلدین حاج شیخ به ایشان گرویدند.(6) تا اینکه با رحلت آیت الله اصفهانی و آیت الله قمی مؤمنین از سراسر جهان اسلام به ایشان متوجه میشوند. وی پس از آیت الله بروجردی اولین مرجع عالم تشیع بود و میلیونها نفوس شیعه از ایشان تقلید میکردند.(7)
دوره جدید دوره پس از رحلت آیت الله حائری دارای ویژگیهای بخصوص عصر ایشان نبوده است.
در روزگاری که آیت الله حائری بنیان حوزه علمیه قم را بنا نهاد و بر کالبد نیم جان آن روح تازه دمید عصر مشکلات و سختترین روزهای علمای اسلام و حوزههای علمیه است چرا که در این دوره حوزه مستقیما در معرض حملات ناجوانمردانه حاکم وقت رضاخان پهلوی قرار گرفته بود و او هر چه میتوانست برای جلوگیری از سامان یافتن حوزه انجام میداد اما در دوره پس از رحلت آیت الله حائری هر چند همچنان فشارها وجود داشت لیکن حوزه علمیه در جهان مختلف دارای استحکام و ثبات بود. و حکومت پهلوی نیز که این بار پسرش محمد رضا در رأس امور بود اندکی محتاطانه با علماء و حوزه بر خورد میکرد. علماء در این دوره توانستهاند علاوه بر استحکام پایههای حوزه علمیه به گسترش آن در قم و سایر شهرهای ایران نیز بپردازند.
آیت الله حجت در این دوره توانسته است چندین کار مهم و اساسی در حوزه علمیه قم انجام دهد. وی پس از قرار گرفتن در رأس حوزه در کنار سامان دادن به وضع معیشتی طلاب که آن روزها طلاب به سختی زندگی خود را میگذراندند در جهت اسکان و فراهم ساختن زمینهای رشد و تحصیل آنان نیز تلاش کرد. مدرسه حجتیه ایشان که به وسعت 13 هزار متر مربع با 126 حجره و با مدرس و مسجد ساخته شد در همین راستا بود. آیت الله حجت در کنار این مدرسه کتابخانهای نیز تأسیس کردند که 1000 جلد کتاب در زمینههای مختلف در آن وجود دارد و امروزه محل مطالعه طلاب و محققین است از دیگر تلاشهای آیت الله حجت جمع آوری کتابهای خطی و نسخههای خطی از نوشتههای علماء بزرگوار بود که امروزه ذخایری بسیار گرانسنگ از گذشته است.(8)
آيت ا... العظمي سيد محمد حجت كوه كمري رضوان ا... تعالي عليه بنيان گذار مدرسه حجتيه قم، از علماي بنام و مراجع عالي مقام بود. او افزون بر مقام والاي علمي، از نورانيت و معنويت خاصي نيز برخوردار بود. او بسيار كتمان و رازدار و از شهرت و آوازه گريزان بود. حقيقت و معنويت خود را چنان نهان داشته بود كه حتي شاگردان نزديك او نيز تا پس از رحلت او، از ابعاد شخصيت و ارتباط مستقيم وي با حضرت ولي عصر روحي فداء بي خبر بودند. آن جناب پيش از فرارسيدن رحلتش، تربت سالار شهيدان را طلب كرد. ان گاه كمي از آن را خورد و فرمود: « اخر زادي من الدنيا. تربه الحسين (ع)؛ آخرين توشه من از دنيا تربت امام حسين (ع) است. » يكي از علماي بزرگوار براي ارتباط با روح بلند شيخ بهايي اعلي ا... مقامه تلاشي را آغاز مي كند، اما به او پيغام مي دهند كه شيخ بهايي زمينه را براي استقبال از سيد محمد حجت كوه كمري رضوان ا... تعالي عليه فراهم مي كنند؛ چرا كه او مردي بوده كه هفته اي يكبار به محضر حضرت ولي عصر ارواحنا فداء مشرف مي شده است. آن عالم بزرگوار مي گويد: « بسيار تعجب كردم؛ چرا كه آيت ا... حجت هنوز در قيد حيات بودند. .... فردا ظهر خبر رسمي وفات حضرت آيت ا... حجت از راديو پخش گرديد و همگان را به سوگ و ماتمي عظمي نشاند. (9) »
نویسنده آثار الحجة در مورد چگونگی وفات ایشان چنین می نویسد:می گویند ایشان در آخرین کسالتی که متوجه ایشان شد و با آن نیز دار فانی را وداع گفت همه خانواده و وکیل خود را احضار کرد و پس از حاضر شدن وصی خود آقای حاج سید احمد زنجانی و بعضی فضلاء و دیگر فرمودند مهر مرا بشکن آقایان گفتند برای چه؟ فرمودند: برای اینکه بعد از من کسی از این مهر سوء استفاده نکند. عرض کردند، حالا چرا؟ فرمودند: از این کسالت خوب نخواهم شد و اصرار کردند و حاضرین تفأل به نیک نگرفتند و انکار کردند تا ایشان قرآن خواسته و استخاره برای این کار کردند همه منتظر بودند که آیه وعده بهبودی ایشان بدهد؛ دیدند تا آقا قرآن را گشود و به اول صفحه آن نگاه کرد و با وجد و نشاط فراوان گفت له دعوة الحق و قرآن را به دست داد دیدند آیة الله حجت همان طور که خود گفته بود از این کسالت دیگر بهبود نمی یابد و او پس از بیست و سه سال اقامت در کنار بارگاه حضرت معصومه سلام الله علیها در قم و تلاش خستگی ناپذیر در راه ترویج احکام الهی در روز دوشنبه سوم جمادی الاولی 1372 هجری قمری جان به جان آفرین تسلیم میکند و مقبره وی در جلو مسجد مدرسه حجتیه واقع شده است
بر روی سنگ قبر ایشان در مدرسه حجتیه قم نیز حکم شده است «و بعد ما استشار بکلام الحق فی کسر خاتمه اجیب بقوله تعالی و له دعوة الحق »امر به ثم تناول التربة الحسینیه و قال آخر زادی من الدنیا التربة فلبی دعوته زوال یوم الاثنین ثالث جمادی الاولی 1372 ه.ق »
-----------------------------------------------------------------------------
1- آثار الحجة، ج1، ص194
2- یکصد سال مبارزه روحانیت از میرزای شیرازی تا امام خمینی تالیف نگارنده چاپ 1359 صفحات 58تا63 نقل از نهضت دو ماه روحانیت تالیف آقای دوانی ص 66.
3- علماء معاصرین، خیابانی، ص215.
4- آیینه دانشوارن، ریحان یزدی، ص53.
5- علماء معاصرین، خیابانی، ص215.
6- آثار الحجة، جلد1، ص113 با اندکی تغییر و تصرف.
7- همان.
8- این آثار در کتابخانه خصوصی فرزند ایشان، حجة الاسلام حاج سید حسن حجت است و فهرستی از آن نیز منتشر شده است.
9- قاضي زاهدي، شيفتگان حضرت مهدي (عج)، ج2، ص 255
10- نور علم شماره 140 ص 90- 91.در مورد شناخت بیشتر او می توان به:آثار الحجة،تالیف شریف رازی- نقباء البشر،حاج آقا بزرگ- ریحانة الادب،ج 2،ص 25- 24- یکصد سال مبارزه روحانیت،ج 3مراجعه نمود.
منبع: سايت حوزه نت
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه